حضانت فرزند در صورت تغییر محل زندگی

بر اساس قوانین حقوقی مربوط به حضانت فرزندان، مسئولیت و حق تعیین حضانت بر عهده والدین است.
در صورتی که والدین به دلایلی جدا از هم زندگی کنند، تعیین فردی که عهده‌داری حضانت فرزند خواهد بود، به سن فرزند بستگی دارد.
طبق این قانون، تا سن هفت سالگی، حضانت فرزندان دختر و پسر با مادر است و از آن پس و تا رسیدن به سن بلوغ (در مورد دختران ۹ سال و در مورد پسران ۱۵ سال تمام قمری)، حضانت به عهده پدر می‌باشد.

توجه داشته باشید که بر اساس قوانین، همواره فردی که حق حضانت را به خود اختصاص نداده است، حق ملاقات با فرزند خود را خواهد داشت.
اما در برخی موارد، طبق قانون یا توافق بین طرفین، فردی می‌تواند حضانت را بر عهده بگیرد و در نتیجه برنامه‌ای برای تغییر محل زندگی یا سکونت و اقامت داشته باشد.
این باعث می‌شود که حق ملاقات با فرزند برای شخص دیگری دشوار یا غیرممکن شود، چون تغییر محل زندگی می‌تواند ملاقات را برای طرف دیگر دشوار کند.

به همین دلیل پاسخ به این سؤال بسیار اهمیت دارد که چه اثری به همراه داشتن تغییر محل سکونت توسط مادر یا پدر در زمان حضانت فرزند خواهد داشت.
همچنین، به دنبال تغییر محل زندگی توسط والدین، حقوق حضانت فرزندان باید مد نظر قرار گیرد و مشخص شود که در صورت اتفاق چنین تغییری، کدامیک از والدین مسئولیت حضانت فرزندان را برعهده خواهد داشت.

برای پاسخ به پرسشات، بحث را در سه موضوع متفاوت مطرح می‌کنیم.
در ابتدا، مورد "حضانت فرزند در صورت تغییر محل زندگی توسط مادر" را بررسی می‌کنیم و سپس در مورد "حضانت فرزند در صورت تغییر محل زندگی توسط پدر" توضیح می‌دهیم.
در پایان، به تفصیل درباره "حکم ملاقات با فرزند در صورت تغییر محل زندگی" اطلاعاتی ارائه می‌دهیم.

حضانت فرزند در صورت تغییر محل زندگی توسط مادر

بر اساس قانون مدنی، مراقبت و نگهداری از فرزندان دختر و پسر تا رسیدن به سن هفت سالگی به مادر واگذار می‌شود.
این به این معناست که به دلیل نیاز جسمی و روانی کودکان کوچک به مادر، قانونگذار حضانت مادر را از پدر اولویت قائل شده است.
بنابراین، تا پس از سن هفت سالگی، مادر مسئولیت مراقبت و حمایت جسمانی و عاطفی از فرزند را بر عهده می‌گیرد.

البته، قانونگذار، مسئول تربیت اطفال و فرزندان، و کسی که حضانت فرزندان را به عهده دارد، (مادر و یا پدر) را مکلف کرده است که زمینه ملاقات فرزند با دیگری را فراهم نماید و یا حداقل مانعی جهت دیدار و ملاقات دیگری با فرزند به وجود نیاورد.
به همین دلیل، تغییر محل سکونت یا زندگی توسط شخص عهده دار حضانت (مادر و پدر یا حتی دیگرانی که عهده دار حضانت هستند) ممنوع شده است.

"چرا تغییر محل سکونت می‌تواند عوارض عاطفی و روانی منفی را برای کودکان به همراه داشته باشد؟ قانون حمایت خانواده مقرراتی را درباره حضانت فرزندان پسر و دختر تعیین کرده است.
این قانون تنها به والدین، یعنی مادر و پدر، اختصاص ندارد.
به عنوان مثال، ماده 42 قانون حمایت خانواده به شرح زیر است:"چرا تغییر محل سکونت می‌تواند عوارض عاطفی و روانی منفی را برای کودکان به همراه داشته باشد؟ قانون حمایت خانواده مقرراتی را درباره حضانت فرزندان پسر و دختر تعیین کرده است.
این قانون تنها به والدین، یعنی مادر و پدر، اختصاص ندارد.
به عنوان مثال، ماده 42 قانون حمایت خانواده به شرح زیر است:

«صغیر و مجنون همچنان که لازم است، باید با رضایت، قیم، مادر یا شخصی که حضانت و نگهداری آن‌ها به او واگذار شده است، به محل اقامت مشخص شده برای آن‌ها یا محل اقامت قبل از طلاق منتقل شوند، مگر اینکه دادگاه این انتقال را برای مصلحت صغیر و مجنون لازم ببیند و با در نظر گرفتن حق ملاقات اشخاص ذی‌نفع، اجازه دهد که آن‌ها به محل دیگری یا خارج از کشور ارسال شوند.
در صورت موافقت با خروج صغیر و مجنون از کشور، دادگاه بر اساس درخواست ذی‌نفع، تضمین مناسبی برای بازگرداندن صغیر و مجنون تامین می‌کند.
»

همان طور که از این ماده استنباط می‌شود، مادر تنها به تصمیم پدر و با کسب رضایت او می‌تواند فرزند کوچک را از محل سکونتی که قبل از طلاق تعیین شده به مکان دیگری منتقل کند.
این اقدام ممکن است به سلب حق ملاقات فرزند منجر شود.
برخی از موارد ممکن است شامل بردن فرزند به شهر یا استان دیگر یا حتی خروج از کشور باشد.

تنها در شرایط خاص، تغییر مکان سکونت فرد مسئولیت نگهداشت کودک را به عهده داشته و تنها مادر می تواند این تغییر را در نظر مصلحت فرزند داشته باشد.
در این صورت، دادگاه با تعیین حق ملاقات دیگری، اجازه می دهد که مادر مکان سکونت خود را تغییر دهد.

البته به منظور جلوگیری از سوء استفاده و سلب حق ملاقات پدر، دادگاه می‌تواند از مادر درخواستی بکند تا تضمین کند که فرزند به پدر بازگردد.
این مسئله مختص مادر نیست؛ به عبارت دیگر، پدر نیز نمی‌تواند تغییر مکان سکونت فرزند را در حین حضانت انجام دهد.
در ادامه، تاثیرات تغییر محل زندگی مادر یا پدر در حضانت فرزند را بررسی خواهیم کرد.

حضانت فرزند در صورت تغییر محل زندگی توسط پدر

همان‌طور که در بخش قبل اشاره شد، بر اساس تبصره 42 قانون حمایت خانواده، هیچ فردی (شامل مادر، پدر و دیگران) مجاز نیستند به تغییر محل زندگی فرزند اقدام نمایند.
این ممنوعیت از آن جهت مهم است که تغییر محل زندگی می‌تواند باعث ممانعت از دیدار با فرزند شود و این امر می‌تواند به شکل سوءاستفاده در امور حضانت و به خطر افتادن منافع فرزند منجر شود.

ممکن است ایده‌ای رخ دهد که پدر در طول مدتی که حضانت را بر عهده دارد (از سن هفت سالگی تا سن بلوغ دختران - نه سال قمری - و تا سن بلوغ پسران - پانزده سال قمری)، مجاز به بردن فرزند به هر شهری که بخواهد و فقط تغییر محل سکونت توسط مادر محدودیت یا ممنوعیت دارد؛ اما این باور نادرستی است.

اگرچه پدر مسئولیتی نسبت به فرزند خود دارد، اما به دلیل وجود مادر که حق ملاقات با فرزند را دارد، او مجبور است در محل اقامت تعیین شده توسط طرفین یا محل اقامت قبلی قبل از اتفاق افتادن طلاق، زندگی کند.
به همین ترتیب، تنها مادر می‌تواند فرزند را با خود به سفر ببرد.

بنابراین، تغییر مکان اقامت یا زندگی توسط پدر ، از جمله با انتقالی پدر به شهر دیگر و مواردی به همین منظور، نمی تواند به طور خودکار باعث تغییر محل سکونت شود.
تنها در شرایطی که دادگاه با رعایت مصلحت کودک، به پدر اجازه دهد، وی می تواند اقدام به تغییر مکان سکونت کند.
به همین ترتیب، مادر نیز می تواند از دادگاه درخواست کند که یکی از اقسام تامین خواسته‌های مناسب جهت بازگرداندن کودک را انجام دهد.

هنگامی که مرتبطیت‌های مربوط به حکم و آثار تغییر محل زندگی توسط پدر و مادر را مورد بررسی قرار دادیم، باید به این سؤال پاسخ دهیم که آیا حضانت فرزند در صورت تغییر محل زندگی توسط پدر و یا مادر باعث سلب حق این حضانت می‌شود؟ پاسخ به این سؤال را می‌توان با ملاحظه ماده 41 قانون حمایت خانواده مشاهده کرد که بر اساس آن: "

در صورتی‌که دادگاه قضاوت کند که توافقات مربوط به ملاقات، حضانت فرزندان، نگهداری و سایر مسائل مرتبط با طفل مغایر منافع وی است، یا در صورتی که مسئول حضانت از انجام وظایف خود منصرف شود یا اجازه دهد که دیگران از دیدار با طفلی که تحت حضانت است منع شوند، می‌تواند در مورد مسائلی مانند واگذاری حضانت به شخص دیگری یا تعیین ناظر با مراعات مصلحت طفل تصمیم مناسبی اتخاذ کند.

به‌وجود می‌آید که همه‌چیز در صورتی که فردی که مسئولیت نگهداری فرزند را بر عهده دارد، یعنی پدر یا مادر، از انجام تکالیف مقرر خودداری کرده و به عنوان مثال با تغییر محل زندگی یا سکونت، مانع ملاقات فرزند تحت نظارت با اشخاص حق‌دار شود، دادگاه می‌تواند تصمیمی براساس مصلحت فرزند اتخاذ نماید.

این تصمیم می‌تواند به این شکل اتخاذ شود که تکلیف سرپرستی به فرد دیگری واگذار شود یا اینکه شخصی به عنوان ناظر به منظور نظارت و مراقبت از اقدامات فرد مورد نظر تعیین شود که این قرارداد مشابه ابطال سرپرستی است.
به همین دلیل، در صورت تغییر محل زندگی توسط پدر یا مادر، ممکن است سرپرستی فرزند از آنها سلب شود و دادگاه با در نظر گرفتن مصلحت فرزند، یک ناظر تعیین کند یا سرپرستی را به شخص دیگری واگذار کند.

بنابراین، ضروری است تا محل سکونت فرزند بدون رضایت یا اجازه از دادگاه توسط والدین تغییر نکند؛ زیرا این تغییر محل سکونت می‌تواند منجر به ممانعت از دیدار با فرزند و حتی سلب حضانت او شود.

ملاقات فرزند در صورت تغییر محل زندگی

موضوع حضانت فرزند در صورت تغییر محل زندگی توسط هریک از والدین در قسمت‌های پیشین مورد بررسی و بحث قرار گرفت.
بر اساس قوانین، به طور کلی تغییر محل سکونت کودک تحت حضانت بدون استناد به موافقت یا اخذ مجوز از دادگاه امکان‌پذیر نمی‌باشد.
اما در این قسمت، به بررسی ملاقات فرزند پرداخته خواهد شد که چگونه در صورت تغییر محل زندگی انجام می‌شود؟ آیا قانونی برای ملاقات با فرزند در صورت تغییر محل زندگی وجود دارد؟

بطور کلی، طبق ماده ۱۱۷۴ قانون مدنی، در صورتی که به علت طلاق یا هر علت دیگری والدین طفل، ساکن یک منزل نباشند، هر یک از والدین که حضانت فرزند را بر عهده ندارد، حق ملاقات با فرزند خود را دارد.
البته اگر بین والدین در مورد زمان و مکان ملاقات با فرزند اختلاف به وجود بیاید، دادگاه جزئیات آن را مشخص میکند.

در رابطه با این مسئله، قانون حمایت از خانواده دو ماده درباره ممانعت از ملاقات فرزند و ممانعت از تحویل فرزند تعیین کرده است.
هردوی این قوانین در صورت تغییر محل زندگی فرزند، اهمیت خود را به ملاقات فرزند منتقل می‌کنند.
مطابق قانون، ممانعت از ملاقات فرزند جریمه یا جزای نقدی در پی خواهد داشت و عدم تحویل فرزند ممکن است به صدور حکم بازداشت منجر شود، به استثنای مواقعی که شرایط کاهش مدت زمان ملاقات با فرزند وجود داشته باشد و دادگاه به آن اجازه دهد.

بر اساس ماده 40 قانون حمایت خانواده، هر فردی که از اجرای حکم دادگاه درباره حضانت کودک انصراف یا خودداری کند یا مانع از اجرای آن شود و یا از استرداد کودک امتناع کند، طبق درخواست ذی‌نفع و به دستور دادگاه صادرکننده رای اولیه، تا زمان اجرای حکم، بازداشت می‌شود.
بنابراین، اگر پدر یا مادر با تغییر محل زندگی کودک تحت حضانت، از استرداد وی به شخصی که قانونا حق حضانت را دارد خودداری کند، به درخواست فرد دیگر، دادگاه می‌تواند حکم بازداشت فرد متخلف را صادر کند.

مطابق با ماده 54 قانون حمایت خانواده، در صورتی که مسئول حضانت بیش از حد از عهده وظایف خود برآید یا از دیدار فرزند با اشخاص قانونی جلوگیری کند، در باره بار اول مشمول جریمه نقدی سطح هشت خواهد شد و در صورت تکرار، به حداکثر مجازات مندرج در شرع قانون محکوم می‌شود.
ضمنا، اگر پدر یا مادر با تغییر محل سکونت یا محیط زندگی خود، دیدار فرزند با شخص دیگری را محدود کنند، مجازات نقدی برای آنها تا حداکثر ده میلیون ریال خواهد بود.