یکی از مفاهیم مهم در حوزه حقوق خانواده و ارث، مفهوم «قرابت» است. در واژه‌نامه، قرابت به معنی خویشاوندی است و به ارتباطی اشاره دارد که دو نفر را به صورت مستقیم (مانند مادر و فرزند) یا غیرمستقیم از طریق شخص دیگری (مانند خواهر و برادر) به یکدیگر متصل می‌کند.

مفهومی که در قانون مدنی با عنوان "قرابت" شناخته می‌شود، به سه دسته‌بندی اساسی تقسیم می‌شود: قرابت نسبی، قرابت سببی و قرابت رضاعی. قرابت سببی به معنای نسبت خویشاوندی است که از طریق ازدواج به وجود می‌آید. این نوع قرابت سببی در قانون مدنی اثرات مهمی را به همراه دارد، از جمله حق ارث بردن بین زوجین و ممنوعیت ازدواج با یکدیگر. لذا، بررسی دقیق این نوع قرابت ضروری است.

با توجه به اهمیت و تأثیر مهمی که قرابت سببی در روابط افراد با یکدیگر دارد، اینجانب در این مقاله به بررسی واژه‌ی "قرابت سببی" می‌پردازم. همچنین، اثرات این نوع قرابت بر روابط زن و شوهر و نسبت به اقوام طرف مقابل را نیز بررسی خواهم کرد. برخی از این اثرات، به ویژه نقش مؤثر قرابت سببی در تقویت ارتباطات خانوادگی، بسیار مهم و قابل توجه است. این مقاله به‌عنوان یک مطالعه کاربردی به منظور بررسی و تجزیه و تحلیل دقیق اثرات این نوع قرابت بر روابط خانوادگی و ارتباطات اجتماعی طراحی شده است.

مفهوم قرابت سببی

افرادی که از طریق قرارداد ازدواج ازدواج کرده‌اند، ارتباط خویشاوندی نسبت به یکدیگر و خویشاوندان طرف مقابل را دارند. قوانین مدنی به این نوع ارتباط را "قرابت سببی" یا "مصاهره" می‌نامند. این قرابت ناشی از وابستگی نسبت به همسر است و به تمامی خویشاوندان مربوط می‌شود. این رابطه خویشاوندی قوی و حاکم بر خانواده است.

ماده‌ی ۱۰۳۳ قانون مدنی مفاد زیر را درباره‌ی این موضوع تعیین کرده است: «هر فردی که در هر سطح و در هر درجه‌ای با شخصی رابطه نسبتی دارد، در همان سطح و در همان درجه، رابطه نسبتی با همسر یا همسرش خواهد داشت. بنابراین پدر و مادر همسر مرد، اقارب درجه اول مرد هستند و برادر و خواهر همسر زن، اقارب درجه دوم زن هستند.»

طبق این ماده، آیین‌نامه‌های مربوط به خویشان سببی، از ایجاد تبعیض بین خویشان نسبی و خویشان سببی جلوگیری می‌کند. بنابراین، هر پدر و مادر، برادر و خواهر، بیهوش و، همسر، فرزند، پدربزرگ و مادربزرگ و… به عنوان خویشان سببی سیاهه‌داران همسر می‌شوند. مادر هر فرد، به همین ترتیب، به عنوان خویش سببی در نسل پنجم وی در نسل ششم نیز محسوب می‌شود.

بنا بر تبصره‌ای در ماده 1033 قانون مدنی، رابطه قرابت سببی تنها بین خویشاوندان نسبتی هر یک از طرفین و طرف دیگر وجود دارد و هیچ رابطه‌ای از نوع خویشاوندی سببی بین خود خواهرزاده‌ها برقرار نمی‌شود. در نتیجه، شوهران دو خواهر که با نام "باجناق" شناخته می‌شوند هیچ نوع رابطه قرابت سببی با یکدیگر ندارند.

آثار قرابت سببی

قرابت سببی در رابطه بین زوج و همسر و رابطه هر یک از آن‌ها با بستگان نسبی طرف مقابل، تأثیرات مهمی ایجاد می‌کند. این تأثیرات ممکن است به صورت مالی یا غیرمالی باشد و باعث تغییر در حقوق و تکالیف مالی فردان می‌شود.