شغل های استثنا از شمول قانون کار

قوانین حاکم بر حقوق کار و مزایای کارگران در قانون کار جمهوری اسلامی ایران مندرج شده است.
این قانون حقوق و تضمینات اساسی را برای کارگران فراهم می‌کند.
با این حال، قانون کار ایران در برخی مواقع استثناهایی را درنظر گرفته است که برخی افراد از آن مستثنی می‌شوند.
در ادامه، به بررسی این موارد استثنائات و اشخاص مشمول قانون کار می‌پردازیم.
افرادی که تحت قانون کار مشمول نمی‌شوند، شامل اشخاصی که تحت قوانین استخدامی دیگری فعالیت می‌کنند، کارگاه‌هایی با تعداد کمتر از ده نفر، کارگاه‌های خانوادگی، نیروهای انسانی ویژه، افراد معلول، شاغلان در نهادهای انقلابی، کارگران بخش کشاورزی، مجتمع‌های قالیبافی و اعضای هیئت علمی دانشگاه آزاد می‌شوند.

مشمولان سایر قوانین استخدامی

بر اساس ماده ۱۸۸ قانون کار، به استناد قوانین استخدامی خاص، افرادی که مشمول آنها هستند، از اثر قانون کار مستثنی می‌شوند.
بنابراین، عدم شمول قانون کار برای کارگرانی که مشمول قانون خاص دیگری هستند، روشن است.
به همین دلیل، اشخاص مشمول قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب ۱۳۸۶ و سایر قوانین و مقررات استخدامی، یکی از مهمترین موارد استثناء از شمول قانون کار هستند.

کارگاه های کمتر از ده نفر

به اساس ماده ۱۹۱ قانون کار، کارگاه‌های کوچکی که کمتر از ۱۰ نفر نیروی کار دارند، می‌توانند به صورت موقت برخی از مقررات قانون کار را از خود معاف کنند، اما تعیین میزان مفید بودن و موارد مشمول این معافیت به مقررات اجرایی بستگی دارد که با پیشنهاد شورای عالی کار و تصویب هیات وزیران تنظیم می‌شود.
طبق این آیین‌نامه اجرایی که در سال ۱۳۸۱ تهیه شده و در سال ۱۳۸۴ هم تمدید شده است، هیات وزیران کارگاه‌های کمتر از ۱۰ نفر را به صورت موقت و به مدت ۳ سال از اجرای قوانین کار مستثنی کرده است.
با توجه به این‌که در سال ۱۳۸۷ اجرای این آیین‌نامه اجرایی منقضی شده و تمدید نشده است، می‌توان نتیجه گرفت که بر اساس ماده یک قانون کار، تمام کارفرمایان و کارگران کارگاه‌ها مشمول قوانین کار هستند.

کارگاه های خانوادگی

براساس قسمت بیست و هشتم قانون کار، تمام کارگران کارگاه‌های خانوادگی که تنها توسط صاحب کار و همسر و خویشاوندان نسبی درجه یک از طبقه اول وی به انجام کار می‌پردازند، به استثنایی هستند و تحت پوشش این قانون قرار نمی‌گیرند.
با این حال، مقرراتی از قبیل حفاظت فنی و بهداشت کار که به کارگاه مربوط می‌شود، نمی‌تواند نادیده گرفته شود و کارفرمایان کارگاه‌های خانوادگی نیز ملزم به رعایت آنها می‌باشند.

نیروهای انسانی خاص

برخی از افراد بر اساس نوع شغلی و فعالیتی که انجام می‌دهند، مستثنی از قوانین کار محسوب می‌شوند.
این موارد استثنایی در ماده ۱۹۰ قانون کار تعریف شده است.
طبق این قانون، شکارچیان، کارمندان حمل و نقل، خدمه و پرسنل خانه‌داری، افراد معلول و کارگرانی که تمام یا بخشی از درآمد خود را از مشتریان دریافت می‌کنند و همچنین کارگرانی که به صورت متناوب مشغول به کار می‌شوند، تابع آئین‌نامه‌ای هستند که توسط شورای عالی کار تهیه و تصویب می‌شود.

اشخاص معلول

بر اساس مقررات قانون جامع حمایت از حقوق افراد معلول، کارگاه‌های آموزشی، حمایتی و تولیدی برای افراد معلول تحت حمایت قرار می‌گیرند.
این قانون که در سال 1383 تصویب شده است، بنا به ماده 3 خود از شمول قوانین کار جمهوری اسلامی ایران استثنا می‌شوند.

نهادهای انقلابی

با توجه به سیاست‌های ویژه‌ای که توسط شورای انقلاب در سال ۱۳۵۹ تصویب شد، کارکنان نهادهای انقلابی مانند جهاد سازندگی، بنیاد شهید، نهضت سوادآموزی، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی مستثنی از قوانین کار هستند.
به عبارت دیگر، تمام افرادی که در یکی از نهادهای انقلابی مشغول به کار هستند، از شمول قوانین کار مستثنی می‌شوند.

بخش کشاورزی

یکی دیگر از موارد مستثنا از اعمال قانون کار، کارگران بخش کشاورزی هستند که در ماده ۱۸۹ قانون کار ذکر شده‌اند.
طبق این ماده، در بخش کشاورزی فعالیت‌های مرتبط با پرورش و بهره‌برداری از درختان میوه، گیاهان، جنگل‌ها، مراتع، پارک‌های جنگلی، دامپروری و تولید و پرورش ماکیان و طیور، صنعت نیشکر، پرورش آبزیان و زنبورعسل و کشت، داشت و برداشت و سایر فعالیت‌ها در کشاورزی می‌توانند با پیشنهاد شورای عالی کار و تصویب هیئت وزیران، از مطالعه بخشی از قانون کار معاف شوند.

مجتمع های قالی بافی

بر اساس قانون حمایت از تاسیس و اداره مجتمع‌های بزرگ و متمرکز قالیبافی، افرادی که در این نوع مجتمع‌های قالیبافی به عنوان پیمانکار با صاحب کارگاه همکاری می‌کنند، به عنوان حقوق‌بگیر و یا تعبیرهای دیگر مانند کارمند یا کارگر تلقی نمی‌شوند و مشمولان قانون کار نیستند.