قرارداد حمل و نقل

گسترش روز افزون فعالیت‌های تجاری، باعث اهمیت بیشتر حمل و نقل کالا می‌شود.
حمل و نقل کالاها، یکی از اصول اساسی در فعالیت‌های تجاری است.
انتقال دقیق و صحیح کالاها از یک مکان به مکان دیگر بسیار حائز اهمیت است.
بنابراین، باید این فعالیت با دقت و صحیح انجام شود.

در حال حاضر، حمل و نقل کالاها، بر اساس قراردادی صورت می‌پذیرد که توسط طرفین منعقد شده است.
یکی از طرفین تعهد دارد که کالای مربوطه را در زمان تعیین شده و با شرایط خاصی، به مقصد نهایی تحویل دهد.
با این حال، به دلیل دارا بودن شرایط و اثرات حقوقی خاص، بررسی این قرارداد نیازمند توجه به قانون تجارت و قانون مدنی است.
به ویژه در حوزه مسئولیت مدنی ناشی از اینگونه قراردادها.

به مناسبت فعلی، در این مقاله قصد داریم به بررسی مفهوم "قرارداد حمل و نقل" در قانون تجارت، شرایط و تاثیرات آن بپردازیم.
همچنین، با تحت قانون مدنی قرارداد را بررسی کرده و در پایان، به طور کلی درباره عقد ترانزیت در تجارت بین‌الملل صحبت خواهیم کرد.

قرارداد حمل و نقل در قانون تجارت

"قانون تجارت، بی شک همانند یک برجسته‌ترین قانون در حوزه فعالیت‌های تجاری محسوب می‌شود.
به همین جهت، تجار و شرکت‌های تجاری با پیروی از مفاد آن، فعالیت‌های تجاری خود را مدیریت می‌کنند.
قرارداد حمل و نقل یا همان عقد ترانزیت، یکی از مهم‌ترین قراردادهایی است که در قانون تجارت بیان شده است.
از اینرو، مورد بحث این است که قرارداد حمل و نقل در قانون تجارت چه معنا و مفهومی دارد.
این مسئله از اهمیت بالایی برخوردار است.
"

بطور کلی، قوانین تجارت، قرارداد حمل و نقل را تعریف نمی‌کنند؛ اما شرایط و آثار این نوع قراردادها را در قسمت هشتم به موجب مواد ۳۷۷ تا ۳۹۴ تشریح کرده اند.
قانون تجارت در مورد قرارداد حمل و نقل، طبقه‌بندی می‌شود و بر اساس آن یکی از طرفین تعهد می‌کند که کالاهایی با شرایط معین را از محلی به محل دیگر ارسال کند.

در قرارداد حمل و نقل، به مفاد قانون تجارت استناد داریم.
در این قرارداد با سه طرف مواجه هستیم: ۱.
فرستنده کالاها (کسی که کالاها را ارسال می‌کند)۲.
دریافت‌کننده کالاها (کسی که کالاها را دریافت می‌کند)۳.
حامل یا کسی که تعهد دارد کالاها را به دریافت‌کننده تحویل دهد.
به عنوان مقابل انجام این کار، حامل هزینه خدمت خود را دریافت خواهد کرد.

نکته‌ای که در قانون تجارت به نمی‌یابیم، مربوط به قرارداد حمل و نقل یا عقد ترانزیت است.
بطور کلی، قرارداد حمل و نقل به تصدی حمل و نقل از طریق خشکی، آبی یا هوایی، به هر نحوی که باشد، تلقی می‌شود و تبدیل به یک معامله تجاری می‌شود.
این تصدی سبب می‌شود که فرد مشغول به حمل و نقل، به عنوان یک تاجر شناخته شود و احکام قانونی مربوط به تجار در مورد او اعمال گردد.

شرایط انعقاد قرارداد حمل و نقل

بر اساس مفاد قانون تجارت، فردی که به عنوان متصدی حمل و نقل شناخته می‌شود، تاجری است که مسئولیت حمل و نقل کالاها را عهده می‌گیرد و در عوض دریافت اجرت می‌کند.
اما سوالی که در اینجا مطرح می‌شود، شامل شرایط موضوع قرارداد حمل و نقل یا عقد ترانزیت می‌شود و در انعقاد این قرارداد، چه نکاتی باید در نظر گرفته شود.

در پاسخ به این سؤال، در ابتدا لازم است بگویم که در هر قرارداد یا عقد، اولین چیزی که باید وجود داشته باشد شرایط اصلی قرارداد است.
بنابراین، بر اساس قانون مدنی، وجود عواملی مانند قصد و رضایت طرفین، صلاحیت هر دو طرف و تعیین دقیق موضوع قرارداد لازم است.
همچنین، هدف از انجام معامله نیز باید مشروع و قانونی باشد.

علاوه بر این، طبق ماده ۳۷۸ قانون تجارت، قرارداد حمل و نقل، تابع مقررات مربوط به قرارداد وکالت می‌باشد، مگر در مواردی که استثنا شده باشد.
بنابراین، در تنظیم قرارداد حمل و نقل، می‌توانیم به عنوان یک نوع وکالت عمل کنیم.
به این شکل که ارسال کننده، به متصدی تکلیف داده است تا کالاهای وی را برای دریافت مزد به دریافت‌کننده تحویل دهد.

آیتم‌های قرارداد حمل و نقل یا عقد ترانزیت براساس قوانین تجارت، در شرایط زیر تعیین می‌شود:
ارسال کننده موظف است آدرس صحیح گیرنده، محل تحویل مال، تعداد و وزن بسته‌ها، محتویات آنها، زمان تحویل کالا، و روش حمل و نقل را به‌صورت دقیق و همراه با قیمت اشیای گرانبها و اطلاعات مرتبط به طور صحیح مشخص کند.
در غیر این صورت هرگونه خسارت ناشی از عدم تعیین آنها متوجه ارسال کننده، نه حامل حمل و نقل به عنوان یک تاجر است.

تا وقتی که کالای مورد نظر تحت نظارت متصدی حمل و نقل قرار دارد، فرستنده مجاز است آن را در صورت پرداخت هزینه‌های متصدی، بازیابی کند؛ به استثنای برخی موارد خاص مانند زمانی که بارنامه توسط فرستنده تهیه شده و به دریافت کننده تحویل داده شده باشد، یا زمانی که متصدی رسیدی به فرستنده داده اما قادر به بازگرداندن آن نباشد، یا در صورت درخواست تحویل کالا پس از دریافت آن.

در میان مشروطیت‌های مربوط به انعقاد قرارداد حمل و نقل، یکی از آنها این است که اگر کالا توسط گیرنده دریافت نشود یا به فرستنده دسترسی نباشد، متصدی باید به اطلاع فرستنده برساند و کالا را به صورت امانت نگه دارد یا آن را به ثالث بدهد؛ در هر دو صورت، هزینه‌ها و خسارت کالا به عهده فرستنده است.
هرگونه تعیین مهلت مناسب بر عهده متصدی قرار دارد؛ در صورتی که این مهلت تعیین نشود، متصدی می‌تواند کالا را به شرایط خاصی (مانند زمانی که کالا در خطر تلفات است) به فروش برساند.

آثار قرارداد حمل و نقل

قراردادهای حمل و نقلی که بین متصدی و ارسال کننده انعقاد می‌شود، تحت تاثیر قانون تجارت و قانون مدنی قرار می‌گیرد.
برای بررسی تبعات این قراردادها، باید به این قوانین توجه کرد، به ویژه دربارۀ مسئولیت مدنی متصدی حمل و نقل کالاها.
در این بخش، جزئیات مهم اثرات قرارداد حمل و نقل یا عقد ترانزیت را توضیح خواهیم داد.

با توجه به ماده‌ی "قانون مدنی"، قرارداد حمل و نقل به عنوان یک نوع اجاره اشخاص در نظر گرفته شده است و متصدی حمل و نقل به عنوان امین محسوب می‌شود.
بنابراین، آثار قرارداد حمل و نقل به این صورت است که در صورت تخلف یا تقصیر در نگهداری و حفظ کالاها، ضامن مسئول خواهد بود.
اما بر اساس قانون تجارت، قرارداد حمل و نقل مطابق مقررات مربوط به قرارداد وکالت است و تأثیراتی دارد؛ مگر در موارد استثنا.
ملاحظه شود که در متن به منظور تاکید بر برخی عبارات، از تگ‌های HTML مانند و استفاده شده است.

بر اساس مواد قانون تجارت، اگر کالا در حمل و نقل تلف شود یا گم شود، مسئول حمل و نقل ملزم به پرداخت قیمت آن است.
البته این تکلیف بر عهده متصل نقل و حمل می‌باشد مگر اینکه بتواند اثبات کند که تلف شدن یا گم شدن مربوط به خود کالا بوده است یا ارسال کننده و/یا دریافت کننده‌ای در این رابطه خطاکار بوده‌اند یا دستورالعمل‌های داده شده به متصل دارای اشتباهی بوده است.

همچنین، در صورتی که رخدادهای غیرمنتظره‌ای مانند سیل یا زلزله روی داده باشد که هیچ کارمندی قادر به جلوگیری از آن نبوده باشد، کارمند مسئولیتی نخواهد داشت.
البته، طرفین می‌توانند برای پرداخت خسارت‌ها در این حوادث، مبلغی کمتر یا بیشتر از ارزش کالاها تعیین کنند.
علاوه براین، کارمند حمل و نقل، در صورت تأخیر در تحویل، نقص یا خسارت‌های دریایی یا هوایی کالاها، همچون تلف یا گم شدن کالاها، مسئول خواهد بود.

لازم به ذکر است که یکی از تبصره‌های قانون تجارت درباره آثار قرارداد حمل و نقل و عقد ترانزیت این است که اعمال‌گر حمل و نقل، به طور صریح مجازات مسئولیت تضامنی را بر عهده می‌گیرد اگر فقط درخواست ارسال کننده و یا دریافت کننده برای انجام عملیات حمل و نقل را تکلیف می‌دهد.
در صورتی که متضرر بابت خسارات ناشی از این فعالیت‌ها به اعمال‌گر حمل و نقل مراجعه کند تا جبران خسارات خود را دریافت کند، تبصره قانونی وظیفه اعمال‌گر حمل و نقل را محدود به طرف معامله مستقیم نمی‌کند، بلکه می‌تواند از همان شخصی که توسط اعمال‌گر حمل و نقل به عملیات حمل و نقل معرفی شده است، برای جبران خسارات خود درخواست کند.

باید به این نکته هم اشاره کنم که مهلت طرح دعوای مطالبه خسارت از متصدی حمل و نقل باید تا یک سال پس از وقوع تلف، گم شدن یا تاخیر در تسلیم مورد اعمال قرار گیرد.
مهم است بدانید که اداره پست مقررات حمل و نقل کالا را پیروی نمی‌کند و تأثیرات مذکور را دارا نخواهد بود.

قرارداد حمل و نقل در قانون مدنی

قرارداد حمل و نقل یک نوع قرارداد است که در سطح ملی و بین المللی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این قرارداد پس از دریافت مجوز صادرات و واردات، بین افراد به صورت گسترده ای انجام می‌شود.
قوانین تجارت و مدنی در ارتباط با این قرارداد استفاده می‌شوند و محتوای آن به وسیله این قوانین تعیین می‌شود.
با این حال، تحلیل قوانین مدنی نیز در ارتباط با این قرارداد اهمیت دارد.

درباره "قرارداد حمل و نقل در قانون مدنی"، بایستی ذکر کرد که در این مورد، دو ماده ۵۱۶ و ۵۱۷ به پیش‌بینی قرار گرفته اند.
طبق این مواد، مسئولیت حاملان و ارائه‌دهندگان خدمات حمل و نقل مشخص شده است.
ماده ۵۱۶ در قانون مدنی، در قراردادهای حمل و نقل را به عنوان وصف امانت تعریف می‌کند.

به این معنا که وی، برای حفاظت و نگهداری از کالاهایی که برای حمل و نقل به وی سپرده شده است، به عنوان یک امین محسوب می‌شود و در صورت تخلف یا اهمال در نگهداری از کالاها، مسئول تلف یا از بین رفتن آنها خواهد بود.
این مسئولیت، از زمانی بر عهدهٔ حامل بار می‌شود که اشیا و کالاها به او تحویل داده شده است.

همچنین، طبق ماده ۵۱۷ قانون مدنی، در مورد قرارداد حمل و نقل یا عقد ترانزیت که یک نوع اجاره اشخاص است، به ماده ۵۰۹ همین قانون درباره اجاره حیوان ارجاع داده شده است.
بر اساس این ماده، در هر دوی این قراردادها می‌توان شرط کرد که اگر متصدی، در زمان مقرر، کالاها را به دریافت کننده تحویل ندهد، مبلغی از اجرت او کاهش یابد.

قرارداد حمل و نقل در تجارت بین الملل

در کنار حمل و نقل کالاها در داخل مرزهای کشور، انعقاد قراردادهای بین المللی در این حوزه نیز امروزه بسیار ضروری است.
برقراری قراردادهای حمل و نقل، از مهم‌ترین قراردادهای تجارت بین‌المللی است.
این قراردادها پیرامون حمل و نقل کالاها صورت می‌گیرند.
در این بخش، ما قصد داریم قرارداد حمل و نقل و عقد ترانزیت بین‌المللی را بررسی کنیم.

در مورد این موضوع باید بگوییم که علاوه بر انعقاد قرارداد بیع یا خرید و فروش، افراد ممکن است با توافق یکدیگر، قراردادی دیگری را امضا کنند که بر اساس آن یکی از طرفین، کالاهای مورد نظر را با شرایط خاصی که در قرارداد توافق شده، در جای دیگری به طرف دیگر تحویل دهد.
در این حالت، علاوه بر رعایت شرایط مهم معامله، قوانین مربوط به تجارت بین الملل و همچنین توافقات نیز به کار خواهند رفت.

به عنوان یک نمونه، علاوه بر اینکه باید مشخصات طرفین درج شود، باید موضوع قرارداد (یعنی کالاهایی که قرار است حمل شوند)، وسیله و مسیر حمل و نقل کالاها (مانند حمل و نقل هوایی، حمل و نقل ریلی، حمل و نقل دریایی، حمل و نقل زمینی و غیره)، زمانبندی حمل و نقل کالاها، پرداخت بها یا اجرت حمل و نقل، به همراه شرایط بیمه کالاها، ضمانت عدم تحویل یا نقص در کالاها، به همراه ضمانت اجرا و تعطیلی ناشی از قوه ماوراء العاده (فورس ماژور) و همچنین روش حل و فصل اختلافات به صورت دقیق مشخص شود.