اموال مادی و اموال غیر مادی

مال و جمع آن یعنی اموال، یکی از موضوعات حیاتی در حوزه حقوق و به ویژه حقوق مدنی است.
این مفهوم دارای دسته‌بندی‌های مختلفی است، مانند اموال منقول و غیرمنقول، مثلی و قیمتی، و همچنین اموال قابل استهلاک و دائمی.
در علم حقوق، مطالعه این دسته‌بندی‌ها و خصوصیات آنها از اهمیت بالایی برخوردار است.

یکی از تقسیم‌بندی‌هایی که در مورد اموال وجود دارد، تقسیم آنها به دو دسته‌ی اموال مادی و اموال غیرمادی است.
این تقسیم‌بندی به دلیل وجود تفاوت‌های مهمی بین این دو گروه از اموال، تأثیرات قابل توجهی در روابط حقوقی افراد دارد و بنابراین نیازمند بررسی دقیق و کاملی است.

در این مقاله، ابتدا به تعریف اموال مادی و اموال غیرمادی می‌پردازیم.
سپس به سؤال اینکه تفاوت‌های این دو گروه از اموال چیست و همچنین تقسیم‌بندی اموال مادی و غیرمادی را بررسی می‌کنیم.

اموال مادی چیست

یکی از اصول و مفاهیم اساسی در حوزه حقوق و به خصوص حقوق مدنی، مفهوم اموال است که می‌توان آن را با استفاده از برچسبهای HTML مانند حقوق مالکیت معرفی کرد.
اموال در دسته‌بندی‌های مختلفی مانند اموال مادی و غیرمادی تقسیم می‌شوند و هر یک از این دسته‌بندی‌ها ویژگی‌ها و تفاوت‌های مهمی با هم دارند.

به منظور بررسی اختلافات میان اموال مادی و غیر مادی، در این مقاله به سؤالی پرداخته می‌شود که اموال مادی چیست؟ سپس با معرفی تعریف اموال غیر مادی، تفاوت میان این دو گروه اموال بیان خواهد شد.

"قبل از پاسخ‌گویی به این سؤال که اموال مادی چیست و چگونه با اموال غیرمادی متفاوتند، بهتر است که ابتدا تعریف دقیقی از مفهوم مال را بیان کنیم و سپس به توضیح مفهوم اموال مادی و سپس اموال غیرمادی بپردازیم.
"

مال به هر شیءی گفته می شود که ارزشی داشته باشد و نیازهای مردم را برآورده کند و به شخص خاص یا جامعه خاصی اختصاص یابد.
همچنین، برای اینکه یک چیز به عنوان مال در نظر گرفته شود، باید طبق قوانین و مقررات کشور مشروع و قانونی تلقی شود.
پس به طور حقوقی، مفهوم مال بستگی به ارزش، نیازها، اختصاص و مشروعیت دارد.

بنابراین، اگر شیءی وجود دارد که به هیچ وجه به ما کمک نمی‌کند و ضرورتی را برآورده نمی‌کند - مانند یک دانه گندم - یا استفاده از آن برای یک فرد یا امت مشخص نیست - مانند خورشید و آسمان - یا در نظام حقوق یک کشور قانونی و مشروع نیست - مانند مصرف الکل در قوانین ایران - در این صورت، نباید بتوانیم آن را به عنوان ملک خودمان در نظر بگیریم.

اموال مادی نیز با نام اموال به منظور تفکیک آن از سایر مفاهیم استفاده می‌شود.
اموال مادی، وسایل و اشیاءی هستند که قابل تجربه و مشاهده با حسواژهای مانند چشم، گوش، بو و لمس، هستند.
به این معنا که اموال مادی واقعیتی ملموس دارند و در دنیای خارج از ذهن وجود دارند.
مثلاً ملک‌ها، خودروها و سایر اموال عمومی مانند جاده‌ها و اقیانوس‌ها به عنوان اموال مادی محسوب می‌شوند.

اموال غیر مادی چیست

در گذشته، مفهوم اموال صرفاً به موجودیت‌های مادی و قابل مشاهده مانند خانه و ماشین اشاره می‌کرد.
اما با گذشت زمان و پیشرفت جوانمردانه در زندگی و توسعه مفاهیم ذهنی، مفهومی ویژه به نام "اموال غیرمادی" به وجود آمد که هم اکنون بسیار مورد توجه است.
این نوع اموال، به اموالی اشاره دارند که قابلیت مادی و مشاهده را ندارند و به صورت ذهنی و نظری تولید می‌شوند.

مفهوم اموال غیر مادی به این صورت است که آن‌ها دارای وجود عینی و مادی نیستند و نمی‌توان آن‌ها را با چشم مشاهده کرد.
این اموال به صورت معنوی و بیرون از دید ما وجود دارند.
آن‌ها به هیچ وجه قابل اشاره به آن‌ها نیستند چون همه چیز در اطرافمان قابل رویت و درک است، اما اموال غیر مادی جزئی از این قوانین طبیعت نیستند.

با توجه به تعریفی که ارائه شد، می‌توان گفت که حقوقی که به اشخاص تعلق می‌گیرد، به عنوان حقوق عینی شناخته می‌شود.
این حقوق شامل حقوقی مانند حقوق انتفاع و حقوق ارث و سایر حقوق مالی است که می‌توان به عنوان مثال، حق سرقفلی و حقوق مربوط به اموال فکری و معنوی را ذکر کرد.
به عنوان نمونه، حق مولف (حقی که نویسنده، عالم یا هنرمند بر اثر خود دارد) و حق اختراع نیز در دسته‌ی اموال غیرمادی قرار می‌گیرند.

بعد از توضیح اموال مادی و اموال غیرمادی، در قسمت بعد، به سوالی پاسخ خواهیم داد که تفاوت‌های این دو گروه از اموال چیست و سپس، دسته‌بندی مطرح شده برای این اموال را توضیح خواهیم داد و اینکه هرکدام از این اموال دارای چه زیرمجموعه‌هایی هستند.

تفاوت اموال مادی و اموال غیر مادی

در ادامه مطالب قبلی، به توضیح واقعیت "اموال مادی و غیر مادی" پرداخته و نمونه‌هایی برای بهتر فهمیدن این دو گروه املاک آورده بودیم.
حال در این قسمت، قصد داریم مقایسه این دو نوع املاک را بررسی کنیم و به سؤال "چه تفاوتی بین اموال مادی و اموال غیر مادی وجود دارد؟" پاسخ دهیم.

مهم‌ترین و اساسی‌ترین تفاوتی که بین اموال مادی و اموال غیر مادی وجود دارد، مربوط به طبیعت این دو نوع اموال است.
اموال مادی در جهان خارج قابل مشاهده و قابل لمس هستند؛ به عبارتی، یک وجود قابل تشخیص و قابل اشاره به خود دارند.
از طرفی، اموال غیرمادی این خاصیت را ندارند و صرفا در ذهن افراد وجود دارند.
با این حال، اموال غیرمادی همچنان اعتبار و ارزشی دارند.
این مفهوم می‌تواند با استفاده از تگ‌های HTML مانند و نیز بیان شود.

تفاوت آموال مادی و غیرمادی نیز از جهت توثیق و وثیقه‌گذاری این‌گونه آموال ممکن است بروز کند.
قانون مدنی تعیین می‌کند که در قراردادهای رهن، موضوع قرارداد بایستی عیناً باشد.
از این جهت مشخص می‌شود که آموال غیرمادی که هیچ وجود جسمانی ندارند و به عنوان معادلی جزو آموال محسوب نمی‌شوند، امکان وثیقه‌گذاری را نیز ندارند.
رهن تنها به آموال مادی قابل اختصاص است.

برای بررسی تفاوت‌های اموال مادی و غیرمادی، نیاز داریم به عقد بیع یا قرارداد خرید و فروش توجه کنیم.
در قانون مدنی کشور ما، بیع به معنی انتقال مالکیت عینی است که توسط فروشنده به خریدار انجام می‌شود و خریدار در مقابل آن، مبلغی به صورت ثابت به فروشنده می‌پردازد.
بنابراین، عقد بیع نمی‌تواند برای انتقال اموال غیرمادی که به صورت عینی محسوب نمی‌شود، صورت بگیرد و باید از قراردادهای دیگر استفاده کرد یا عقد بی‌نامی را انجام داد، که این موضوع بر اساس ماده ۱۰ قانون مدنی صورت می‌گیرد.

اموال مادی و اموال غیر مادی دارای تفاوت‌هایی است.
به طور کلی، اموال غیر مادی قابل توقیف نیستند.
این به این معنی است که نمی‌توان آن‌ها را در اجرای احکام قضایی یا ثبت توقیف کرد.
با این حال، در برخی حالات استثنایی، این اموال نیز ممکن است توقیف شوند.
سهام بدون نام اشخاص در شرکت‌ها از جمله مهم‌ترین موارد استثنایی برای توقیف اموال غیر مادی می‌باشد.

تقسیم بندی اموال مادی

به جز مالکیت، در قالب یک تقسیم‌بندی، می‌توان اموال را به دو دسته اموال مادی و اموال غیرمادی تقسیم کرد.
این تقسیم‌بندی‌ها نیز دارای زیرمجموعه‌های مختلفی می‌باشند.
در این قسمت، به بررسی تقسیم‌بندی اموال مادی با استفاده از تگهای ام و قوی می‌پردازیم.
همچنین تقسیم‌بندی اموال غیرمادی را نیز در بخش بعد بررسی خواهیم کرد.

یکی از تقسیم بندی های مهم اموالمادی، تقسیم آن ها به دو دسته منقول و غیرمنقول است.
اموال منقول، به معنای مالی است که می توان آن را جابجا کرد بدون آسیب دیدن خود مال یا محل قرارگیریش.
به عنوان مثال، خودرو و صندلی جزء اموال منقول هستند.
اما اموال غیرمنقول قادر به جابجایی مکانی نیستند بدون آسیب دیدن خود آن ها یا محل قرارگیریشان، مانند خانه، زمین، لوله های نصب شده در ملک.

اموال ارزشمند شامل هر چیزی است که ارزش ویژه‌ای دارد و نمی‌توان آن را با چیز دیگری جایگزین کرد.
این اموال منحصر به فردند و هیچ مشابه و معادلی برای آن‌ها وجود ندارد.
بنابراین، زمانی که فردی خانه‌ای را به فروش می‌رساند، مجبور است همان خانه را به خریدار تحویل دهد و نمی‌تواند خانه‌ای دیگر را، حتی اگر بهتر و گران‌تر باشد، به خریدار بفروشد.
در واقع، خانه نمونه‌ای خوب از اموال ارزشمند است.
از طرف دیگر، اموال مثلی شامل آن چیزهایی است که مشابه آن‌ها زیاد است و می‌توان به جای آن‌ها چیزهای مشابهی به طور معمول استفاده کرد.
برای مثال، یک اسکناس هزار تومانی از اموال مثلی است.
به همین دلیل، فردی که بدهکار مبلغ ۵۰۰ هزار تومان برای خرید کالا است، می‌تواند به جای اسکناسی که در دست دارد، هر نوع اسکناس دیگری را به فروشنده داده و تعهد خود را به او انجام دهد.
به طور خلاصه، اموال ارزشمند به برخی اموالی اشاره دارد که یکتا هستند و نمی‌توان آن‌ها را با چیز دیگری جایگزین کرد، و اموال مثلی به اموالی اشاره دارد که مشابه‌های زیادی دارند و قابل استفاده متعدد هستند.

اموال قابل مصرف، همان‌طور که از نامشان برمی‌آید، پس از استفاده، مصرف و ناپدید می‌شوند.
این اموال شامل مواردی مانند شمع، مواد غذایی و نوشیدنی‌ها هستند.
اما اموال بقایای، حتی بعد از استفاده هم به کار خود ادامه می‌دهند، اگرچه با گذشت زمان، خرابی و فرسودگی می‌یابند.
این اموال شامل خانه و خودروها می‌شوند.

تقسیم بندی اموال غیر مادی

همانطور که اموال مادی دارای زیرمجموعه‌ها و تقسیم‌بندی‌های مختلفی هستند، اموال غیر مادی نیز این ویژگی را دارند و باید به آنها توجه کرد.
در این بخش، به توضیح تقسیم‌بندی و زیرمجموعه‌های اموال غیر مادی می‌پردازیم و نیز پاسخی برای سوال اینکه انواع این اموال چیست؟ ارائه خواهیم داد.

حقوقی که به اشیاء تعلق می‌گیرد، به دلیل عدم قابل مشاهده و اشتراک‌پذیری در جهان مادی، به عنوان "اموال غیرمادی" شناخته می‌شوند.
برای مثال، حق انتفاع به شخص اجازه می‌دهد از دارایی یک شخص دیگر استفاده کند.
این حق، که استفاده از دارایی دیگری را شامل می‌شود، اشتباهی قابل مشاهده نیست و به دسته اموال غیرمادی تعلق دارد.

اموال فکری و معنوی به منابعی اطلاق می‌شود که ناشی از خلق و ایجادهای ذهنی هستند و از قدرت خلاقیت انسان به وجود می‌آیند.
برخی از این اموال شامل حقوقی است که نویسنده بر روی کتابی که نوشته یا آهنگی که ساخته دارد، و یا حقوقی که مخترع بر روی اختراعی که به ثبت رسیده دارد.
این اموال معنوی به عنوان یک زیرمجموعه مهم از اموال غیرمادی تلقی می‌شوند.