جنون متهم

جنون متهم قبل از وقوع جرم

مطابق آنچه در آغاز مقاله ذکر شده، رعایت حقوق فرد متهم و بررسی وضعیت روانی و شرایط دلخواه زمان وقوع جرم، در مراحل پیگیری کیفری و تصمیم‌گیری درباره مجازات افراد متهم، بسیار مهم و حائز اهمیت است.

جنون؛ حالتی است که شخص در آن عقل خود را از دست می‌دهد و شعور از او سلب می‌شود.
به افرادی که در این وضعیت قرار دارند، مجنون گفته می‌شود.
در حوزه حقوق کیفری، انواع جنون در ایران به دو دسته عمده تقسیم می‌شوند: جنون دایمی و جنون ادواری.

جنون، یک وضعیت روانی نارمل‌شکن و مزمن است که فرد به طور مستمر و دائمی در آن غوطه‌ور است.

تاکید: در متن زیر، برای بیان برخی عبارات با دوستانه از تگ‌های HTML استفاده شده است.
متن: "جنون ادواری"، شامل یک حالت جنون است که فرد گاهی در آن قرار می‌گیرد و گاهی مانند افراد عادی و عاقل رفتار می‌کند.
این حالت جنون برای فرد در طول زمان ثابت نیست.
برای تشخیص جنون ادواری، نیاز به تشخیص قابل مشاهده دارد، زیرا جنون واقعی یک واقعیت است که باید تأیید شود و برای آن نیاز به همکاری یک روانشناس و یک پزشک داریم.
در صورت تصمیم فاصله گرفتن از فرد مورد نظر برای تشخیص جنون ادواری، قاضی نیز ممکن است کمک یک پزشک را بخواهد.

تا زمانی که بازپرس در حین تحقیقات اولیه در دادسرا ممکن است برای شخص متهم به جنون در هنگام ارتکاب جرم احتمال بدهد، وظیفه‌های زیر را باید انجام دهد:1.
تحلیل رفتار و عملکرد متهم در زمان وقوع جرم به دقت بررسی شود.
2.
شواهد و شاهدان محتمل را به صورت جامع جمع‌آوری و بررسی کند.
3.
مشاهده و قضاوت حسابرسی بر تاریخ وقوع جرم صورت گیرد.
4.
در صورت تأیید احتمال جنون متهم در حین جرم، نیروهای صحی و روانشناختی مرتبط جهت ارزیابی بیشتر دعوت شوند.

تحقیقات لازم را از افراد نزدیک به متهم و سایر افراد آگاه دربارهٔ رفتار و وضعیت روحی و روانی شخص متهم قبل از ارتکاب جرم انجام می‌دهند تا متوجه شوند که شخص متهم در زمان وقوع جرم به چه شکلی بوده است.

«بازجو یا قاضی پرونده» به دکتر قانونی نامه می‌نویسد و درخواست می‌کند تا با انجام معاینه‌ای بر روی «متهم»، نظر خود را اعلام کند.

پس از مشخص شدن دگرگونی‌های رفتاری یک فرد، قاضی یا بازپرس مسئول، پرونده را با صدور قرار موقوفی برای بررسی بیشتر به دادستان ارسال می‌کند.

در صورتی که دادستان موافقت کند، متهم به جنون، به مراکز ویژه زیر نظر سازمان بهزیستی و وزارت بهداشت منتقل خواهد شد.
این مراکز ملزم به پذیرش او هستند و در صورتی که امتناع کنند، مجازات عدم اجرای دستور دادستان را خواهند دید.

اگر در هنگام ارتکاب جرم، شخص به تحقیقاتی نشان دهد که به عنوان مثال دچار "جنون" شده است و یا در زمان ارتکاب جرم "مجنون" بوده و عمل خلاف قوانین را در حالتی که عاقلانه نباشد، انجام داده است، در این صورت ممکن است مجازات او به تأخیر بیفتد یا نوع آن تغییر کند؛ اما این موضوع منجر به عدم مسئولیتی جزئی در قضایای جنایی شخص نخواهد بود و "دیوانگی متهم در پرونده‌های قضایی" تأثیری نخواهد داشت.

جنون متهم بعد از وقوع جرم

در حادثه‌ای مظنون به جنون بودن، فرد متهم در زمان ارتکاب جرم، ازنظر عقلی و روانی کاملاً سالم و تحت تأثیر نبوده است، اما پس از انجام عمل جنایی و در طول مراحل پیگیری، رسیدگی یا پس از صدور حکم قطعی و در زمان اجرای حکم مجازات، او به جنون یا دیوانگی مبتلا شده است.

تأثیر بیماری روانی روی رفتار یک متهم پس از ارتکاب جرم می‌تواند از موانعی که در تعقیب او وجود دارد و دیوانگی او در پرونده قضایی تأثیر گذار باشد.
برای این که یک متهم قادر به دفاع از خود باشد، لازم است در حالتی باشد که از خویشتن محافظت کند و پس از برطرف شدن مانعی که همان بیماری روانی است، طبق قوانین و مقررات قانونی مورد تعقیب قرار بگیرد.

می‌توان به جنون پس از ارتکاب جرم، با توجه به قوانین مربوطه، به صورت زیر تقسیم بندی کرد:- جنون شدید: که به علت ارتکاب جرم و تخطی از قوانین برای جلوگیری از آن، شخص قادر به درک صحیح و کنترل پیامدهای عمل خود نیست.
- جنون غیرشدید: در این حالت، شخص هنوز می‌تواند درک صحیحی از عواقب اقدامات خود داشته باشد، اما نمی‌تواند کاملاً کنترل کند و از ارتکاب جرم پرهیز کند.

اتهام جنون یا دیوانگی به شخص قبل از صدور حکم قطعی در دادگاه.

جنون یا دیوانگی متهم پس از صدور حکم قطعی دادگاه و در هنگام اجرای مجازات، مورد توجه خاص قرار می‌گیرد.

ملاحظه دارید که وضعیت مورد توجه در هر دو حالت، برای متهم مجنون به طرز گوناگون خواهد بود.

شرایط رسیدگی به جرم متهم مجنون

با توجه به تمام نکاتی که درباره‌ی وضعیت روانی متهم قبل و بعد از ارتکاب جرم، و همچنین در زمان جرم ارائه شده است، در هریک از این حالت‌ها، رویکرد در دسترس برای مدیریت جرم جنون یا دیوانگی متهم ممکن است متفاوت باشد.

شرایط درنظرگرفته شده برای رسیدگی به جرم جنون یا دیوانگی متهم، قبل از صدور حکم قطعی توسط دادگاه، تأثیر قابل توجهی در پرونده قضایی خواهد داشت.
این شرایط شامل مواردی نظیر شواهد و مدارک قانونی، آزمون روانشناختی متهم، شهادت افراد شاهد، نظرات روانشناسان و پزشکان متخصص و سایر عوامل مرتبط است.
این مجموعه عوامل برای دادگاه بسیار حائز اهمیت است، زیرا به وسیله آنها می‌توان به درستی ارزیابی کرد که آیا متهم مشتاق و عاقلانه در جرم خود عمل کرده است یا خیر.
در نهایت، این شرایط و ادله مربوطه به دادگاه کمک می‌کنند تا تصمیمات قضایی صحیح‌تری درباره متهم گرفته شود.

در این موقعیت، استناد به روند قانونی از تعقیب و محاکمه استفاده می‌شود.
قبل از صدور حکم قطعی، دو مرحله باید طی شود.
اما اگر شخص متهم دچار جنون شود، تعقیب و محاکمه به تعویق می‌افتد.
زیرا افرادی که از سلامت روانی و صحت عقلی برخوردار نیستند، قادر به دفاع از خود نمی‌باشند.
این واقعیت با اصل تعقیب و محاکمه منصفانه، که حفظ حقوق دفاعی متهم را تضمین می‌کند، تناقض دارد.

به نظر می‌رسد که پیگیری حالت "جنون" تا زمانی که افاقه رخ دهد، ادامه خواهد داشت.
این حالت به معنای وقوع جنون موقتی یا به مراتبی است و پس از رخداد افاقه، دوباره پیگیری شخص متهم آغاز خواهد شد.
در این حالت، واجدان امور قضایی باید اقداماتی را انجام دهند تا تعقیب متوقف شده و به صورت قانونی موقف شود.
اما اقداماتی که برای حفظ دلایل و امارات جرم ضروری هستند و همچنین تحقیق بر اساس شواهد صورت می‌گیرد، انجام می‌شوند.
اما اقداماتی که به دفاع از حقوق متهم نیازمند است، انجام نمی‌شوند.

بنابراین در این مرحله، هنگامی که جنون رخ می‌دهد، تعقیب به مفهوم محاکمه متوقف می‌شود.
با این حال، اگر جنون متهم دائمی باشد، قانونگذار در این زمینه تصمیمی قطعی اعلام نکرده است.
اما می‌توان گفت که بر اساس نظر کارشناسان پزشکی قانونی، اگر ابتلا به جنون برای متهم دائمی باشد و دادگاه هم این نظر را قبول کند، جنون باید به عنوان یکی از موارد سقوط دعوای عمومی همچون عفو و گذشت مورد تلقی قرار گیرد و تعقیب متوقف شود.

شرایطی که در هنگام اجرای مجازات بر روی پرونده قضایی تأثیر می‌گذارند، شامل جنون یا دیوانگی متهم هستند.
این شرایط تنها در صورت صدور حکم قطعی اعمال می‌شوند.
این شرایط می‌توانند باعث تغییراتی در پرونده قضایی ایجاد کنند.

در شرایطی که فرد متهم تا صدور حکم قطعی در وضعیت غیرقطعی قرار دارد، اما پس از صدور حکم قطعی و در هنگام اجرای مجازات، وضعیت او به مجنون تغییر می‌کند، طبق قوانین کیفری کشور ما، جنون از شرایط موجب انصراف از اجرای مجازات نمی‌باشد.

تا زمانی که فرد متجاوز به جرم هشت‌درجه جسمانی ، مانند قتل عام یا آزار و اذیت جنسی، در حالت بهبود و برگشت به هوش باشد، اجرای مجازات به تعویق می‌افتد و در لحظه بهبود و به سلامتی کامل، کیفر محکومیت برای او اعمال می‌شود.
اما اگر فرد در طول زمان دائماً در وضعیت جنون قرار داشته باشد، اجرای کیفر بر اساس قانون جزایی مورد قبول نمی‌باشد.

زیرا در این حالت، هیچ هدفی برای اجرای مجازات وجود ندارد.
حکم صادر شده پس از بروز جنون، تأثیری بر مجازات تعزیری ندارد ولی تأخیر در اجرای حکم تا زمان بهبود وضعیت محکوم شده ممکن است (به استثنای کیفرهای مالی مانند دیه).
با این حال، در صورتی که جنون به صورت دائمی باشد، حکمی مشخص برای این موضوع وجود ندارد.

"چه تأثیری در پرونده‌ی قضایی دارد زمانی که اشخاصی که پس از صدور حکم و در حین اجرای مجازات به جنون مبتلا می‌شوند به حبس محکوم می‌شوند؟"

راه‌ حل مطلوبی در ماده (37) قانون مجازات اسلامی وجود دارد.
این ماده بیان می‌کند که اگر شخصی که به حبس محکوم شده است و در حال انجام کیفر است، قبل از پایان مدت حبس، به بیماری روانی مانند جنون مبتلا شود، با پیگیری از پزشکی قانونی و در صورت تایید تشخیص جنون توسط پزشک، باید به بیمارستان روانی منتقل شود.
اقامت او در بیمارستان روانی به عنوان بخشی از محکومیتش محسوب می‌شود.

برای مواردی که دسترسی به بیمارستان روانی مقدور نباشد، به تشخیص دادستان، فرد در یک محل مناسب نگهداری خواهد شد.
در این شرایط، یک بیمارستان روانی یا یک محل دیگر برای نگهداری افراد مورد نظر در نظر گرفته شده است و مدت زمان اقامت در آنجا به عنوان بخشی از مدت محکومیت حساب می‌شود.
پس از بهبود و استعادت به وضعیت عقلانی، فرد محکوم شده باید به زندان برگردانده شود تا مدت باقی‌مانده از محکومیت را تحمل کند.

اگر جنون در هنگام ارتکاب جرم اثر داشته باشد، این می‌تواند تأثیر جدی بر پرونده قضایی داشته باشد.
بیانگر این است که وضعیت روانی متهم در هنگام ارتکاب جرم می‌تواند به عنوان یک عامل تعیین‌کننده در تشخیص و تعیین مجازات نقش بازی کند.

«قاضی باید در صورتی که متهم پس از ارتکاب جرم و قبل از صدور حکم قطعی در دادگاه، به جنون و آوارگی درآید، قرار موقوفی تعقیبی را صادر کند.
در این صورت، فرایند تعقیب و دادرسی تا زمانی که حالت جنون از وی برطرف شود، متوقف خواهد شد.
»

اگر در یک جرم، ادعاهای موثق و قابل اثباتی وجود داشته باشد که چنان باشند که فرد متهم هم در حالت بی‌قراری نتواند از خود برخاسته و ادعاها را برطرف کند، روند دادرسی توقف خواهد شد.
از طرفی، اگر جرم در شرایطی روی داده باشد که حتی در حالت سلامتی نیز متهم نتواند از خودش رفع اتهام کند، به او اجازه داده می‌شود وکیل خود را در مدت پنج روز معرفی کند.
در صورت عدم معرفی وکیل، وکیل تسخیری برای متهم تعیین خواهد شد و فرآیند تعقیب و دادرسی ادامه خواهد یافت.

با توجه به قوانین جدید مجازات و لایحه قانونی آیین دادرسی کیفری، درباره شرایط رسیدگی به جرم فرد مبتلا به اختلال روانی می‌توان به ماده ۱۴۹ قانون مجازات اسلامی یا ماده ۱۴۹ قانون جدید مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ اشاره کرد.
در این ماده صراحتا آمده است: زمانی که فرد مرتکب در هنگام انجام جرم دچار اختلال روانی باشد و قادر به اراده یا تمییز صحیح نباشد، به عنوان "مجنون" شناخته می‌شود و مسئولیت کیفری ندارد.