بطلان معامله

عقود، همانند قراردادها و معاملات، از ابزارهای بسیار مهم و کاربردی هستند.
آنها برای ایجاد اثرات حقوقی نظیر مالکیت، تعهد و دین بسیار حائز اهمیت هستند.
در واقع، آنها بخشی از قانون مدنی هستند که درباره آنها و شرایط لازم برای صحت و ایجاد اثر حقوقی آنها صحبت و تعیین تکلیف می‌شود.
از این رو، آنها باید مطابق با آنچه قانونگذار تعیین کرده است، منعقد شوند.

یکی از عواقب نادیده گرفتن قوانین و شرایط انعقاد در قراردادها و معاملات، ممکن است باعث بروز مسائلی مانند بطلان معامله شود.
در چنین حالتی، ضروری است که طرفین با مفاد و شروط ابطال قرارداد آشنا باشند و در صورت بروز آن، با رعایت قواعد و مراحل قانونی، بطلان قرارداد را اعلام نمایند.

در این مقاله به بررسی "شرایط، مراحل باطل شدن، اثبات و تفاوت بطلان معامله با ابطال آن" می‌پردازیم و یک "نمونه دادخواست اعلام بطلان قرارداد" را برای دانلود ارائه می‌دهیم.
برای کسب اطلاعات بیشتر، می‌توانید در ادامه با ما همراه باشید.
توجه: متنی که درون تگ قرار دارد، برجسته و مهم است.
همچنین، متنی که درون تگ قرار دارد، تاکید شده است.

شرایط و موارد بطلان معامله

در اینجا، قانون گذار در کنار شرایط فسخ معامله، شرایط و مواردی که باعث بطلان معامله می‌شوند نیز تعریف کرده است.
در این مقاله، ما می‌خواهیم به بررسی این شرایط بپردازیم.
قبل از پاسخ به سوالی که شرایط و موارد بطلان معامله چیست، لازم است درباره شرایط صحت معامله و پیامدهای آن توضیحی ارائه دهیم.
به همین منظور، ما به بررسی ماده 190 قانون مدنی خواهیم پرداخت.

قانون مدنی در ماده ۱۹۰ اصولی را برای صحت هر معامله تعیین کرده است.
این اصول عبارتند از: قصد طرفین و رضایت آن‌ها، اهلیت طرفین، موضوع معین که مورد معامله باشد و مشروعیت جهت معامله.
بر اساس این مقررات، شرایطی که منجر به بطلان معامله می‌شوند عبارتند از:- عدم قصد یا رضایت طرفین- نبودن اهلیت طرفین- موضوع معامله نامشروع یا نامشروع بودن جهت معاملهاین موارد به استناد ماده ۱۹۰ و سایر مواد مندرج در قانون مدنی، می‌توانند باعث بطلان معامله شوند.

از آنجا که قصد ایجاد یک عقد و تأثیر حقوقی، یکی از شرایط اساسی و حیاتی برای انجام معاملات است، می‌توان گفت که شرایط لازم برای صحت معاملات همین قصد است.
در واقع، اگر قصد ایجاد تأثیر حقوقی وجود نداشته باشد، به عنوان مثال هنگامی که معامله به صورت شکلی انجام شده و هدف آن فرار از پرداخت بدهی باشد، آنگاه معامله و قرارداد، باطل خواهند بود.

بطور موضوعی دیگری که اندوه وجودش می تواند منجر به بطلان قرارداد شود، عدم رضایت است، به این معنا که یک یا هر دو طرف، بدون رضایت و اعلام خواسته ی قلبی، به ایجاد قرارداد می پردازند.
البته لازم به ذکر است که قرارداد اجباری ابتدا نافذ نیست و در صورت عدم اعلام رضایت پس از برطرف شدن اجبار، باعث بطلان معامله می شود.

برای انعقاد یک معامله، ضروری است که هر دو طرف اهلیت داشته باشند، به این معنا که هر دو طرف باید بالغ، عاقل و رشید باشند.
به همین دلیل، اگر یک فرد جوان، نیابت کننده نداشته باشد و یا روانی ناتمام باشد، معامله‌ای که او بسته باشد، بی اثر خواهد بود و این موضوع، یکی از عوامل ابطال قرارداد یا معامله است.

عدم صحت واگذاری قراردادی به این معنی است که هدف و مقصدی که معامله بر اساس آن انجام می‌شود، باید از نظر شرعی و قانونی مجاز باشد؛ در غیر این صورت، قرارداد باطل خواهد شد.
با این حال، استفاده از ماده ۲۱۷ قانون مدنی، در مواقعی که هدف نامشروع در قرارداد ذکر شده باشد یا طرف دیگر از این هدف نامشروع آگاه باشد، منجر به ابطال قرارداد می‌شود.

در صورتی که اطلاعات محدودی دربارهٔ موضوع معامله وجود نداشته باشد و این موضوع به طور قطع و واضح تعیین نشده باشد، از نظر فقهی، معاملهٔ انعامی و ناقص است و به عنوان یک معاملهٔ غیرمعتبر در نظر گرفته می‌شود.

با اینکه تنوع در انواع قراردادها و تفاوت در اهداف و قصد طرفین امری نادرست است؛ می‌توان با یک مثال برای شفافیت این موضوع توضیح داد.
به عنوان مثال، یکی از طرفین قصد خرید کالا را دارد که عقد بیع را مشمول می‌شود و در مقابل، طرف دیگر هدف اجاره‌کردن آن کالا را دارد که به عقد اجاره مرتبط می‌شود.

ترکیب موضوع در قرارداد می‌تواند به گونه‌ای باشد که فردی قصد خرید یک میز را داشته باشد در حالی که فرد دیگری قصد فروش صندلی خود را داشته باشد.
این ترکیب موضوع می‌تواند منجر به اشتباه‌هایی در فهم و اجرای قرارداد شود.
به عنوان مثال، برخی از شرایط و مقررات مربوط به خرید و فروش میز و صندلی متفاوت بوده و به همین دلیل، احتمال بروز سواستفاده و ناسازگاری در انجام معامله وجود دارد.
بنابراین، توصیه می‌شود قبل از انجام هرگونه قرارداد یا معامله، دقت و تنبیه خوبی در انتخاب موضوع و صحت اطلاعات داشته باشیم تا از بروز هرگونه اشتباه و ابهام جلوگیری شود.

تیره‌کردن در انتخاب شخص معامله‌کننده؛ با توجه به این تفصیل که امضاء تفاهم‌نامه، صرفا به دلیل هویت شخصی معامله‌کننده انجام می‌شود، به عنوان مثال، شخص، به این دلیل که مالک خودرو، این خواننده مشهور بوده است، قصد امضاء تفاهم‌نامه را دارد، درحالی که واقعیت این است که مالک خودرویی که در حال حاضر خریداری کرده، تنها یک پزشک است.

اینکه اشتباه در توصیف موضوع معامله وجود داشته است، نقش مهمی در انعقاد معامله ایفا کرده است.
به عنوان مثال، فرض کنید کسی به دلیل وجود طلا در ظرف، آن را خریداری می‌کند.
اما واقعیت این است که این ظرف یک محصول تقلبی است.

اگر به ذهن عقلانی خویش شامل موردی برای معامله نیافتید، آنگاه باید به ماده 215 قانون مدنی توجه کنید که مفاد آن در حوزه معاملات مشخص می‌کند.
به موجب این ماده، موردی که قصد معامله بر آن را دارید باید دارای ارزش مالی باشد و همچنین شامل منفعت عقلانی قانونی باشد که معقولانه تلقی می‌شود.

قابل توجه است که در قانون مدنی، قانون‌گذار برخی شروط قراردادها را مشخص و نا‌مشخص، در قانون مدنی معین کرده است.
از اینرو، اگر شروط اختصاصی هر قرارداد که قانون‌گذار آن را شرط لازم برای صحت قرارداد دانسته باشد، وجود نداشته باشد، آن قرارداد باطل محسوب می‌شود.

مراحل و نحوه اثبات بطلان معامله

با استناد به ماده ۱۹۰ قانون مدنی و سایر مقررات و نکاتی که در این قانون آمده، اگر فردی متوجه شود که شرایطی برای بطلان معامله وجود دارد، باید اقدامات لازم جهت اعلام بطلان معامله را انجام دهد.
برای این منظور، در ابتدا باید بطلان معامله را اثبات کند.
در این بخش از مقاله، مراحل باطل شدن معامله و نحوه اثبات بطلان معامله توضیح داده می‌شود.

"مراحل و روش‌های اثبات بطلان معامله در زمینه‌ی قانونی با استفاده از ایجاد دلایل و شواهد، ممکن و عملی است.
به عبارت دیگر، طرف دعوا برای اثبات بطلان باید توانایی داشته باشد تا با کمک تأییدیه حاکم مقابله، هر نوع مدرک یا گواهی اثباتی، شامل اسناد معمولی یا رسمی و شهادت‌ها، به اثبات بطلان معامله بپردازد و قاضی را درباره‌ی دعوای خود قانع کند.

مراحل بررسی عدم اعتبار یک معامله یا قرارداد در گام‌های زیر شامل استفاده از تشدید کننده ها و تاکید کننده ها برای ابراز شدت و اهمیت استدلال ها می‌باشد.
فرد مدعی در ابتدا می تواند از طریق استفاده از تگهای قدرتمند مانند ثابت سازی و تاکید به قرارداد و معامله اش ابراز نظر و انتقاد نماید یا با استفاده از تگهای مورد تاکید مانند هایلایت کردن و تاکید کردن اثبات بی اعتباری این معامله را دستخوش پیگیری قضایی قرار دهد.
در صورتی که فرآیند صلح آمیز برای حل مسئله با موفقیت به پایان نرسد، نوبت به مراحل قضایی خواهد رسید.
در این مراحل، فرآیند بررسی تقاضای قضایی بطلان، اثبات بی اعتباری معامله و قرارداد را شامل می شود.

در آغاز، شخص باید با همکاری یک وکیل یا با دانلود نمونه‌هایی از درخواست‌های قضایی، به تدوین درخواست خود برای صدور حکمی درباره ابطال یک معامله بپردازد.
سپس این درخواست را روی یک حافظه نظیر حافظه رم، دیسک‌های نوری یا تلفن همراه ذخیره کرده و اگر امکان دارد، تمام ادله‌ای که قابل جمع‌آوری است، به درخواست خود الحاق نماید.

پس از گام اول، متقاضی باید در سامانه ثنا حساب کاربری ایجاد کند.
برای احراز هویت آنلاین، می تواند به صورت حضوری به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کند یا از طریق سامانه adliran.
ir این اقدام را انجام دهد.

در مرحله سوم، فرد مدعی می‌بایست به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و یک فایل دادخواست را تهیه و آماده کند.
او می‌تواند با استفاده از نمونه‌های موجود درباره این موضوع که با کمک یک وکیل موجود است، دادخواست خود را تهیه کند.
به همراه دادخواست تنظیم شده، او باید مدارک قابل ضمیمه را به دادخواست اصلی اضافه کند.
همچنین باید نام کاربری و رمز عبور خود را در سامانه ثبت دادخواست، به نام سامانه ثنا ثبت کند و هزینه ثبت دادرسی را به مسئول مربوطه در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی تحویل دهد تا دادخواست او ثبت شود و به مرجع صالح برای رسیدگی ارسال گردد.

ارسال و ثبت درخواست ها و همچنین ابلاغ تاریخ و ساعت جلسات رسیدگی، به وسیله پیامک از طریق سامانه ثنا، به خواهان و خوانده ارسال می‌شود.
همچنین، باید در موعد تعیین شده، همراه با ادله خود در صورت دفاع یا دعوا حضور یابند و ادله خود را در دادگاه ارائه دهند.

آثار بطلان معامله

یکی از پرسش‌هایی که بسیار متداول دربارهٔ بطلان یک قرارداد یا معامله مطرح می‌شود، این است که چه تأثیری بر طرفین قرارداد یا معامله‌ای که باطل شده دارد.
برای بررسی این مسئله، باید به موادی مانند ماده ۳۶۵ و ۳۶۶ قانون مدنی مراجعه کرد.

قبل از بیان عواقب منسوخ شدن تعاملات، باید ذکر کرد که در صورت روی دادن، قرارداد یا توافقی که منسوخ شده باشد، بدین معنی است که از ابتدا تعاملی وجود نداشته و در نتیجه هیچ تأثیر حقوقی ندارد؛ و نه این که پس از منسوخ شدن، تأثیری داشته باشد.

از جمله تبعات بطلان معامله، می‌توان به عدم ایجاد هیچ گونه حق تملکی اشاره کرد.
این موضوع کاملاً در ماده 365 قانون مدنی تأیید شده است که بیان می‌کند: "فروش نامعتبر هیچ تأثیری در حق تملک ندارد.
"

اینکه قراردادهای بطلانی را بررسی کنیم و تأثیر آن در صورتی که مبالغ مالی در نتیجه یک قرارداد بطلانی، مانند قراردادهای خرید نقض شده، اخذ شود، چه خواهد بود؟قطعاً مبالغ مالی به مالک مربوطه برگردانده می‌شود.
همچنین، در صورت آسیب یا کاستی در مال، شخصی که مبالغ را در اختیار داشته است مسئولیت برعهده دارد و این شرایط، طبق ماده ۳۶۶ قانون مدنی تعیین شده است که می‌فرماید: "هرگاه کسی در نتیجه یک قرارداد خرید نقض شده، مبلغی را دریافت کند، باید آن را به مالک برگرداند و اگر خراب یا کمبودی اتفاق بیفتد، مسئول تأمین ضمانت مال و منافع آن خواهد بود.
"

تفاوت بطلان معامله با ابطال آن

در بسیاری از حالات، بطلان قرارداد با ابطال آن، به طور نادرست با هم قاطی می‌شود، در حالی که این دو مفهوم به صورت جداگانه مطرح می‌شوند و عواقب متفاوتی را به همراه خواهند داشت.
بنابراین، در ادامه به تفاوت بطلان قرارداد با ابطال آن از منظر حقوقی پرداخته خواهد شد.

روشن است که وقتی قراردادی با فسخ کردن یا استفاده از حق فسخ قرارداد یا خیارات قانونی یا تصمیم دادگاه بی اعتبار می‌شود، در حقیقت در معامله که بسته‌شده بود، بطلان ایجاد می‌شود.
به عبارت دیگر، این قرارداد به دلایلی که در ابتدای مقاله به آنها اشاره شده است، باعث فسخ و بی اثر شدن می‌شود.

در ابطال توافق، عقد و قراردادی صورت گرفته است که اعتبار دارد، اما طرفین به دلایلی تصمیم دارند آن را لغو کنند.
در بین ابطال، تراکنش از ابتدا نادرست و فاقد هر گونه اثر حقوقی بوده است.

اثر قراردادی که ابطال می‌شود، قابل تأمین به عقب و جلو است.
بدین معنی که از لحظه ابطال، تمام تأثیرات حقوقی معامله منحل خواهد شد.
اما هر چیزی که قبل از ابطال روی داده است، صحت و قدرت خود را حفظ می‌کند.
اما اثر نابودی قرارداد همچنان از گذشته اثرگذار است، به این معنی که دقیقاً آنچه مثلاً هیچگونه قراردادی تا آن زمان وجود نداشته و با اثبات نابودی، قرارداد و تمام عواقب آن (بازخوردهای حال یا گذشته) یا حقوقی که تا اکنون برای شخص ایجاد کرده، باطل خواهد شد.

نمونه دادخواست اعلام بطلان معامله

همانگونه که در تیترهای قبلی مقاله اشاره شد، شرایط اعلام ابطال قرارداد را می‌توان از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت کرد.
در این روش، برای اقدام به اعلام ابطال قرارداد، شخص باید با کمک یک وکیل یا با استفاده از نمونه دادخواست موجود، دادخواست خود را تنظیم کند.
به همین دلیل، اینجا قصد داریم تا متن و فایل دانلود نمونه دادخواست اعلام بطلان معامله را ارائه کنیم تا افرادی که شرایط اعلام ابطال قرارداد را دارند، در صورت لزوم، از این نمونه دادخواست استفاده کنند.