تبرئه چیست

در توسط قاضی، وقوع بی گناهی، در واقع به معنای آزاد شدن و دوری از هرنوع گناه و اتهام است.
اگر قاضی درک کند که فرد متهم بی گناه است، حکمی برای برآورده شدن وی خواهد داد.
این تصمیم برای متهم و شاکی، مخاطرات و پیامدهای جبران ناپذیری را به همراه دارد.
ماده قانونی در ایینه رسیدگی به پرونده های کیفری وجود دارد که برآورده شدن بی گناهی متهم، در هر مرحله ای از دادسرا و دادگاه، منجر به ممنوعیت تعقیب و برآورده شدن حکم برائت او خواهد شد.

با صدور حکم برائت متهم، آثاری برای طرفین اصحاب دعوا ایجاد می‌شود.
در ابتدا، طبق قانون آیین دادرسی کیفری، امکان جبران خسارات برای متهم وجود دارد.
همچنین، طبق قوانین مجازات اسلامی، متهم می‌تواند به دلیل اتهام غیر واقعی که به او نسبت داده شده، علیه شاکی به دلیل جرم افترا شکایت کند و درخواست برگشت حیثیت خود را داشته باشد.

با توجه به ارزش گفتگو درباره مفهوم تبرئه شدن و تأثیر آن بر نظم اجتماعی، در اینجا مقصودمان است که در ابتدا به توضیح این مفهوم با استفاده از تگ em بپردازیم و سپس در ادامه، شرایط و آثار تبرئه شدن را بررسی کنیم.

تبرئه چیست

اصطلاح "تبرئه شدن" به معنای پاک شدن از اتهام و بی‌گناهی است.
این اصطلاح در حقوق به معنای صدور حکمی از سوی قاضی برای رفع اتهام و جلوگیری از تعقیب استفاده می‌شود.
در حقوق، اصل برائت نیز وجود دارد که بیانگر این حقیقت است که همه انسان‌ها بی‌گناه فرض می‌شوند، مگر آنکه با دلایل و مدارک قانونی خلاف این اصل ثابت شود.

در تبصره 37 قانون اساسی، نیز بیان شده است که 'اصل، بر اصل برائت مبتنی است و هیچ فردی از نظر قانون به عنوان متهم شناخته نمی‌شود، مگر این که جرم او در یک دادگاه منصفانه ثابت شود.
' اما در عمل، امکان وجود ادعاهای غلط، گزارش‌های نادرست و یا شهادت دروغین وجود دارد که ممکن است سبب شود فردی برای ماه‌ها یا حتی سال‌ها در بازداشت قرار گیرد و پس از مدت طولانی وقتی که شخص تبرئه می‌شود.

در این صورت، اگرچه فردی تبرئه شده است، اما به وی از جهات مختلفی آسیب وارد شده است.
بر این اساس، حق تعویض و تکفیر آن را از افراد مقصر می‌توان مطالبه کرد.
در تبصره‌ای از ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی، امکان تعویض و تکفیر حقوق برای افراد مسدود شده است.
همچنین به موجب ماده یک قانون مسئولیت مدنی، در صورت وارد آمدن آسیب به شخصیت و شرف افراد، باید تعویض و تکفیر صورت پذیرد و از این منظر، تفاوتی بین آسیب‌های مادی و معنوی وجود ندارد.

شرایط تبرئه شدن

تبرئهِ متهم ممکن است در دادسرا یا دادگاه اعلام شود.
اگر دستگاه پلیس در طی تحقیقات مقدماتی خود به این نتیجه برسد که متهم بیگناه است یا دلایل کافی برای اتهام وارد کردن به او یافت نشود، قرار منع تعقیب به او صادر خواهد شد و رسیدگی به پرونده در این مرحله قطع خواهد شد.
اما اگر قاضی در طول دادگاه و بررسی پرونده و مستنداتی که از دادسرا تحویل گرفته، به این نتیجه برسد که متهم بیگناه است، حکم تبرئه به او ابلاغ خواهد شد.

برای اینکه قاضی بتواند برای یک فرد حکم برائت صادر کند، لازم است چند شرط را برآورده کند:شرط اول: باید تمامی شواهد موجود نشان دهنده عدم تقصیر فرد باشند.
شرط دوم: مستندات برتری عدم تقصیر نسبت به اتهام قرار گرفته باید وجود داشته باشند.
شرط سوم: تمامی شهود و شواهد به وضوح به نفع فرد باشند و از هیچ تناقضی در برابر ادعاهای مخالف پیروی نکنند.
شرط چهارم: تحقیقات و بررسی‌ها، از جمله شهادت نمایندگان و شواهد عینی، به درستی انجام شده و سیر بی‌طرفانه‌ای داشته باشند.
شرط پنجم: همه فرایند تحقیقات و دادگاه، طبق قوانین و مقررات صورت پذیرفته و با سرعت مناسبی انجام شود.
شرط ششم: تمامی شواهد و مستنداتی که به نفع فرد استفاده می‌شوند، با دقت و صحت کامل بررسی شوند و اطمینان حاصل شود که هیچ تغییری در آنها صورت نگرفته است.
شرط هفتم: همه افراد مرتبط با دادگاه، از جمله قاضی، وکیل دفاع، شاهدان و سایر افراد حاضر در جلسه، باید رفتار حرفه‌ای و اخلاقی را رعایت کنند.
شرط هشتم: هرگونه تعامل و تأثیر وفادار به منافع شخصی یا سیاسی در فرایند تصمیم‌گیری کاملاً ممنوع است.
شرط نهم: هیچ نوع تبعات گذشتگانه، پیشداوری یا تعصبی در اعمال قاضی رخ ندهد و تمامی حکم‌ها براساس حقوق و عدالت منصفانه و بدون تبعات جانبی صادر شود.

عمل انتساب به خودش مجرمیت ندارد.
به عنوان مثال، شرایط مورد نیاز برای اثبات جرم شهادت دروغ، اظهار نمره دروغ در دادگاه است و اگر کسی در کلانتری شهادت دروغ بدهد، این عمل، به عنوان جرم شناخته نمی‌شود.

عدم قابلیت اتهام متهم به جرم، مانند سرقت از منزل شخصی، به عنوان یک مثال، باعث می‌شود که به یک نفر به اشتباه اتهام وارد شود، در حالی که واقعاً او در محل جرم بودند و از دسترسی به منزل اشخاص موردنظر محروم بود.
به غیر او، چند نفر دیگر نیز در مغازه حضور داشته‌اند.

عدم کفایت ادله و مستندات به عنوان دلیل مجرم بودن متهم تعبیر می‌شود.
به این معنی که براساس ادله‌ای که شاکی تقدیم کرده است و تحقیقاتی که توسط دادسرا و دادگاه انجام شده، مدارک کافی برای اتهام ایشان موجود نیست.

آثار تبرئه شدن

درصورتی که یک پرونده در دادسرا در حال بررسی است و بازجو، پس از انجام تحقیقات اولیه، به این نتیجه می‌رسد که فرد مشتبه به عمل متهم نشده است یا شواهد کافی برای اتهام او وجود ندارد، ماده 265 قانون آیین دادرسی کیفری براساس آن، می‌تواند یک حکم ممانعت از تعقیب را صادر کند.
در این صورت، رسیدگی به پرونده در همان مرحله متوقف خواهد شد.

اما اگر قاضی در مرحله دادگاه، بعد از بررسی پرونده به این نتیجه برسد که متهم، فعل صورت گرفته جرم نیست یا ادله کافی برای انتساب جرم به او وجود ندارد، حکم برائت متهم را ابلاغ می‌کند.
زمانی که حکم برائت متهم صادر شود، چون از جهاتی به متهم پرونده، خساراتی وارد شده است و آبرو و حیثت ایشان مورد آسیب قرار گرفته است.

با توجه به ماده ۵۱۲ قانون آیین دادرسی کیفری، فردی که بر اساس حکم قطعی از تهمت برآید، حق دارد تا حداکثر در مدت شش ماه از تاریخ ابلاغ رای، درخواست کند که حکم برآت از منبع معتبری مانند یکی از روزنامه‌های پراکنده منتشر شود.
از اینرو، یکی از تأثیرات حکم برآت برای متهم، عمومی‌سازی آن از طریق انتشار در روزنامه‌های پراکنده است.

با توجه به بند 255 قانون آیین دادرسی کیفری، افرادی که به دلایلی در طول تحقیقات اولیه و دادرسی بازداشت می‌شوند و در نتیجه، توسط مقامات قضایی برائت یا ممنوعیت پیگیری درباره آنها صادر می‌شود، به شرط رعایت ماده ۱۴ این قانون، مجاز به درخواست جبران خسارت بازداشت از سوی دولت هستند.
در نتیجه، متهم نیز به عنوان شاکی، می‌تواند خسارت‌هایی که از اتهام علیه او به وجود آمده است، را به‌صورت قانونی براساس بند ۲۵۵ قانون آیین دادرسی کیفری مطالبه نماید.