ارث بین مسلمان و غیر مسلمان

یکی از مواضع مهمی که در بحث احوال شخصی مطرح می‌شود، مسئله "ارث" است.
ارث به معنای انتقال اموال فرد فوت‌کرده به ورثه‌هایش است.
معمولاً این انتقال با قوانین مشخصی صورت می‌گیرد که بر اساس "قانون طبقات و درجات ارث" و بر اساس فاصله و نزدیکی به فرد فوت‌کرده انجام می‌شود.

گاهی در موضوع ارث، می‌توان در مواقع ویژه با شرایطی مواجه شد که باعث تنازع بین وراث در تقسیم میراث می‌شود.
یکی از این مواقع، زمانی است که یکی از وراث یا آزاده‌ها، مسلمان بوده و دیگری غیرمسلمان است.
در این حالت، به دلیل اینکه برخی ادیان به شکل رسمی در قانون اساسی تأیید شده‌اند، باید بررسی شود که تقسیم میراث بر اساس این ادیان چگونه خواهد بود و اگر یکی از پیروان این ادیان یا ادیان و فرقه‌های دیگر، وراث یک مسلمان باشند، چگونه تقسیم آن انجام خواهد شد.

در این مقاله، بعد از شرح اصول تقسیم ارث بین مسلمان و غیر مسلمان که یکی از قوانین مدنی است، دو حالت ارث بردن پیروان اسلام از غیر مسلمانان و برعکس را در حوزه فقه و قانون مورد بررسی قرار خواهیم داد و در پایان، قانون تقسیم ارث در صورتی که توارثی بین مسلمان و کافر رخ دهد را تحلیل خواهیم کرد.

ارث بین مسلمان و غیر مسلمان در قانون مدنی

ارث، یکی از مسائلی است که در قانون مدنی کشورمان به بحث و بررسی می‌پردازد و احکام و مقررات آن بر اساس فقه اسلامی تعیین شده است.
یکی از مباحثی که در ارث مطرح می‌شود، قضاوت درباره توزیع ارث بین مسلمانان و غیرمسلمانان و وراثت بین مسلمانان و کافران است.
قوانین مدنی، در ماده‌ای عبارت از احکام و شرایط تقسیم ارث بین مسلمانان و غیرمسلمانان را تعیین کرده‌اند.
برای مطالعه این ماده، باید ابتدا به سابقه تاریخی آن و مفهوم موانع ارث در قانون مدنی نگاهی انداخت.

قانون‌گذار، در مورد شرایط اراثت، مقرر نموده است که فوت وراثت‌کننده و صلاحیت ورثه در زمان فوت از مهمترین شرایط ارث‌بردن هستند.
شرایطی که منجر به مانع ارث می‌شوند نیز تعیین شده اند.
مانع ارث به مواردی اطلاق می‌شود که اگر یکی از آنها در شخص وجود داشته باشد، او امکان ارث‌برد را ندارد.
به عنوان مثال، قتل از موانع ارث است.
بنابراین، اگر کسی عمداً قاتل وراثت‌کننده خود شود، از او ارثی به دست نخواهد آورد.

قبل از اصلاحات قانون مدنی در سال ۱۳۶۱، در مورد موانع ارث، کفر مورد بحث نبود.
بنابراین، طبق نظر قانونگذار، کفر به عنوان یک مانع برای ارث دادن در نظر گرفته نمی‌شد.
به همین دلیل، طبق قانون تقسیم ارث بین مسلمان و غیر مسلمان، ارث از مسلمان به غیر مسلمان و بالعکس منتقل می‌شد.

«اما در سال ۶۱ و سپس در سال ۱۳۷۰، در اصلاحات قانون مدنی، ماده ۸۸۱ به قانون اضافه شد که بر اساس آن، تبصره‌ای به این مضمون گنجانده شد: «کافر حق وراثت از مسلمان را ندارد.
اگرچه در بین ورثه‌های کافر مرده مسلمانی وجود داشته باشد، ورثه‌گران کافر حق وراثت را نخواهند داشت، حتی اگر در لحاظ طبقه و درجه نسبت به مسلمان برتری داشته باشند.
»HTML version:«اما در سال ۶۱ و سپس در سال ۱۳۷۰، در اصلاحات قانون مدنی، ماده ۸۸۱ به قانون اضافه شد که بر اساس آن، تبصره‌ای به این مضمون گنجانده شد: «کافر حق وراثت از مسلمان را ندارد.
اگرچه در بین ورثه‌های کافر مرده مسلمانی وجود داشته باشد، ورثه‌گران کافر حق وراثت را نخواهند داشت، ، حتی اگر در لحاظ طبقه و درجه نسبت به مسلمان برتری داشته باشند.
»

در این پاراگراف، دو حکم مستقل توسط مجلس قانونگذاری تصویب شده است.
ابتدا، حکمی درباره "ارث نبردن کافر از مسلمان" و سپس حکمی درباره "ارث بردن مسلمان از کافر".
این دو حکم، از جنبه‌های فقهی، تفاوت‌هایی دارند.
در ادامه، به بررسی مفصل درباره "قانون تقسیم ارث بین مسلمان و غیر مسلمان و توارث مسلمان و کافر" می‌پردازیم و توضیح می‌دهیم که چگونه "ارث مسلمان از غیر مسلمان" و برعکس، "ارث غیر مسلمان از مسلمان" به شکلی مشخص محاسبه می‌شود.

ارث مسلمان از غیر مسلمان به چه صورت است

قسمت دوم ماده ۸۸۱ مجدد، درباره قوانین تقسیم ارث بین افراد مسلمان و غیر مسلمان و ارث بردن یک مسلمان از یک غیر مسلمان، و به خصوص در مورد انتقال املاک مسلمان از غیر مسلمان، اینگونه مقرر است: «.
.
.
اگر در بین وراثت کنندگان غیر مسلمان، فردی مسلمان باشد، افراد غیر مسلمان حق ارث بردن را نخواهند داشت، حتی اگر از لحاظ طبقه و درجه، بر مسلمان تفوق داشته باشند.
» این بخش، در واقع، دو حکم دارد:

اولاً، شخصی که از دین‌هایی مانند مسیحیت، زرتشتی، یهودیت، بهائیت یا حتی از اسلام منحرف شده باشد، در صورت فوت و در صورتی که وارث وی یک مسلمان باشد، مادامی که قوانین تقسیم ارث بین مسلمانان و غیرمسلمانان رعایت شود، وارث مسلمان از میراث وی بهره‌مند می‌شود.

در صورت فوت یک فرد غیرمسلمان که وارثان متعددی دارد و برخی از آن‌ها مسلمان و برخی دیگر غیرمسلمان هستند، فقط وارثان مسلمان بر اساس طبقات و درجات ارث، ارث را به ارث خواهند برد، به شرطی که وارثان غیرمسلمان، نزدیکترین نسبت به فوت کننده باشند.

برای روشن شدن درباره این موضوع، به این مثال توجه کنید.
یک فرد به نام الف که دین مسیحی دارد، درگذشت می‌کند.
او همسر، دو فرزند و پدر و مادری دارد که همه آن‌ها نیز دین مسیحی را پیروی می‌کنند.
این شخص همچنین یک پسر عموی مسلمان نیز دارد.
طبق قانون تقسیم ارث بین مسلمانان و غیرمسلمانان که در ماده ۸۸۱ قانون مدنی آمده است، وراثت بین یک مسلمان و یک کافر به شکل زیر است: وراثت مسلمان همه ترکه‌ها را دریافت می‌کند و اما وراثت مسیحیان مالی را به ارث نمی‌برند.

ذکر می‌شود که ارث بردن مسلمان از غیر مسلمان، باور و عقیدهٔ فقهای شیعه است و فقهای اهل تسنن همچنین، همانند فرض ارث کافر از مسلمان، دربارهٔ ارث مسلمان از کافر نیز ممنوعیت را پیروی می‌کنند.
بنابراین، طبق نظر این گروه از فقها، مسلمان از غیر مسلمان ارث نمی‌برد.

ارث غیر مسلمان از مسلمان به چه صورت است

می‌بایست در بخشی از مطالعه، مبحث مربوط به قانون تقسیم ارث بین اشخاص مسلمان و غیرمسلمان و همچنین وراثت مسلمان و کافر مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
یک فرض دیگر که بحث میراث غیرمسلمان از مسلم جزیره است و مقداری از سهم میراث فرد غیرمسلمان را تعیین می‌کند، در بخش اول ماده ۸۸۱ قانون مدنی، به شرح زیر بیان شده است: "کافر ارثی از مسلمان به ارث نخواهد برد.
.
.
".

محرومیت از ارث‌بردن غیرمسلمانان از طرف مسلمانان، مورد پذیرش کلیه فقهای شیعه و سنی است و در این مورد همه نظر یکسانی دارند.
به بیان دیگر، غیرمسلمانان، بدون توجه به اینکه از مذاهب شناخته‌شده مانند مسیحیت، یهودیت یا زرتشتیت باشند، یا حتی اگر بی‌دین باشند، از مسلمانان به هیچ وجه ارث نمی‌برند.

قانون تقسیم ارث در توارث مسلمان و کافر

در بخش‌های قبل، تبیین‌هایی دربارهٔ «توارث مسلمان و کافر» ارائه داده بودیم.
در این‌جا، ما دو فرض را که ارتباط مستقیم با توارث دارند، مورد بررسی قرار می‌دهیم: اول، «توارث مسلمان از غیرمسلمان» و دوم، «ممنوعیت توارث غیرمسلمان از مسلمان».
طبق توضیحاتی که در قسمت‌های قبلی ارائه شد، این دو فرض دارای احکام خاص خود هستند.

مطابق با مقررات قانونی، تمامی حکم‌های صادره در دادگاه‌ها باید براساس قانون باشند.
در این قسمت، قصد داریم قانون تقسیم میراث بین مسلمانان و غیرمسلمانان را تحلیل کرده و ماده ۸۸۱ مکرر قانون مدنی که ماهیت اصلی تقسیم ارث بین این دو گروه است، را بررسی کنیم.
همچنین، ارتباط این ماده با قانون اساسی نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد.

قانون گذار در بخش دوم ماده ۸۸۱ نسخه جدید، به وضوح ذکر کرده است که اگر یک فرد غیرمسلمان درگذشت کند، وراثت اشخاص غیرمسلمان قابل قطع خواهد بود.
این قانون این امکان را فراهم می کند که وراثت آنان ممکن است بر اساس اقداماتی که آنها انجام داده اند، محدود شود هرچند آنها از نظر درجه رابطه کمتری با فرد فوت کرده داشته باشند.

توجه: بر اساس اصل سیزدهم قانون اساسی، زرتشتیان، مسیحیان و یهودیان به عنوان تنها اقلیت‌های دینی شناخته می‌شوند که مطابق با قانون، در انجام مراسم دینی خود آزاد هستند و در امور شخصی و تعلیمات دینی، بر اساس آیین خود عمل می‌کنند.

مطابق قانون اساسی کشور ما که مرجع و مادر تمام قوانین دیگر است، سه دین یهودیت، مسیحیت و آیین زرتشت به صورت رسمی توسط دولت تشخیص داده شده و ادیان پیروان این دین‌ها آزادانه میتوانند طبق آیین خودشان از حقوق مربوط به احوال شخصی خود استفاده کنند.
در این راستا، یکی از مسائل مهم احوال شخصی موضوع مساله ارث است.