با توجه به مقررات و قوانین متعددی که نظارت بر رابطه استخدام بین کارمندان و دولت دارند، عوامل مختلفی می‌توانند باعث پایان این رابطه استخدامی شوند و ارتباط کاری بین کارمند و دولت را قطع کنند. یکی از این موارد، بازنشستگی است.

بازنشستگی به معنای ترک خدمت کارمندان دولت پس از گذراندن یک دوره کاری طولانی است. این مرحله امکان می‌دهد که کارمندان پس از سال‌ها تلاش و کوشش، دوران خدمت خود را به پایان برسانند و از لحظاتی از آرامش و آسایش در میان سالانه خود لذت ببرند. به منظور ورود به دوره بازنشستگی، لازم است تدابیری مادی و معنوی برای کارمندان فراهم شود تا بتوانند این دوران خالی از کار را با راحتی و سکون سپری کنند.

با همین مناسبت، در این مقاله قصد داریم به مرور اثرات و تبعات حقوقی و قانونی بازنشستگی کارمندان دولت بپردازیم که از مهم‌ترین این اثرات می‌توان به خاتمه رابطه استخدامی کارمندان با دولت، منع اشتغال مجدد بازنشستگان، دریافت پاداش پایان خدمت و حقوق ایام بازنشستگی اشاره کرد.

خاتمه رابطه استخدامی کارمند با دولت

بازنشستگی از جمله یک مرحله مهم در زندگی کارمندان است. این به معنای پایان خدمت کارمند از تاریخ ابلاغ حکم بازنشستگی به وی می‌باشد و از آن تاریخ به عنوان یک بازنشسته محسوب می‌شود. در صورتی که مقتضیات اداری و نیازهای دولتی نیازمند باشد، کارمندان بازنشسته می‌تواند به خدمت اعاده شوند. قانون استخدام کشوری نیز با اصلاحیه‌های سال‌های ۵۸ و ۵۹، تعدادی از مستخدمین بازنشسته را به خدمت اعاده کرده است، به خصوص افرادی که به مقامات ارشد اداری منصوب شده بودند. در خصوص حقوق و مزایای این افراد، مقررات تصویب شده توسط شورای انقلاب تعیین تکلیف نموده است.

قانون نحوه تعديل نيروي انساني دستگاه‌هاي دولتي، که مصوب سال ۱۳۶۶ است و شامل آخرين مقررات درباره استخدام افراد بازنشسته مي‌شود، در ماده ۸، تصريح مي‌نمايد: «استخدام کليه بازنشستگان و همچنين افرادي که سنوات خدمت آن‌ها بر اساس قوانين و مقررات استخدامي بازخريد شده است، در دستگاه‌هاي دولتي و شهرداري‌ها، وزارت‌خانه‌ها، سازمان‌ها، موسسات و شرکت‌هاي دولتي ممنوع است.»

در صورت لزوم، دولت مجاز است برخی افراد را بصورت غیررسمی و به صورت موقت منصوب کند. این تصویب با تایید هیأت وزیران انجام خواهد شد. علاوه بر این، درخواست استخدام باید حداقل یک ماه قبل از تاریخ مورد نظر با فرم مربوطه و توقیع مقام دستگاه به ریاست جمهوری ارسال شود.

منع اشتغال به کار مجدد بازنشسته

ممنوعیت استخدام بازنشستگان در سازمان‌های دولتی و روش بازگشت آنان به خدمت توسط قوانین استخدام کشوری و قوانین تنظیم منابع انسانی سازمان‌های دولتی به تصویب رسیده است. مطابق ماده ۹۰ قانون استخدام کشوری، استخدام بازنشستگان در وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی تحت این قانون ممنوع است و هر نوع پرداخت مبلغی از طرف وزارتخانه‌ها و موسسات مزبور به بازنشستگان محسوب می‌شود که در تقلب غیرقانونی به منابع دولتی دست زده می‌شود.

قانون مدیریت خدمات کشوری به صورت صریح منع اشتغال بازنشستگان را بیان نکرده است. اما از مفهوم مخالف ماده 95 قانون استنباط می‌شود که آن را تایید می‌کند. طبق این ماده، استخدام بازنشستگان متخصص با مدرک تحصیلی کارشناسی و بالاتر در موارد خاص مانند عضویت در کمیته ها، کمیسیون ها، شوراها، مجامع و خدمات مشاوره غیرمستمر، تدریس و مشاوره‌های اجرایی، اجازه داده شده است. حق الزحمه این افراد برابر با ساعت کار هفتگی کارمندان شاغل مشابه تعیین و پرداخت می‌گردد.

دریافت پاداش پایان خدمت

چهارمین موقعیت برای استفاده از مزایای بازنشستگی، دریافت پاداش پایان خدمت است. بر اساس بند ۳ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، تصویب شده در سال ۱۳۷۹، دولت موظف است هر ماه حقوق و پاداش فوق‌العاده یا هرگونه مزیت مستمر را به کارمندان دولت و اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی پرداخت کند. این پرداخت می‌بایست در زمان بازنشستگی و بر اساس تعداد سال‌های سابقه کار انجام شود.

طبق ماده 107 قانون مدیریت خدمات کشوری، کارمندانی که بازنشسته می‌شوند، مستحق دریافت حقوق و مزایای آخرین ماه خدمت به ازای هر سال کاری هستند. همچنین طبق این قانون، طی سی سال بعد از بازنشستگی، مبالغ مربوط به مرخصی‌های ذخیره شده نیز به آنها پرداخت خواهد شد.

نکته‌ای مهم وجود دارد که باید به آن توجه کنیم و آن این است که علاوه بر پاداش خدمت، مفهومی دیگر به نام "پاداش سالیانه" وجود دارد که به آن عیدی نیز معروف است. این پاداش سالیانه که معمولاً همراه با دریافت حقوق ماه بهمن برای بازنشستگان دولتی است، توسط هیأت وزیران تعیین می‌شود. به عنوان مثال، در سال ۱۴۰۰، میزان عیدی برای بازنشستگان دولتی ۱٬۵۰۰٬۰۰۰ تومان است.

دریافت حقوق بازنشستگی

صندوق بازنشستگی مبلغی است که پس از بازنشستگی، کارمندان به صورت مداوم تا زمان حیات خود آن را دریافت می‌کنند و در صورت فوت، وراثت آن برای خانواده کارمندان استفاده می‌شود. شرایط و مقررات مربوط به دریافت حقوق بازنشستگی و میزان آن بستگی به قوانین و مقرراتی دارد که برای تامین مناسب حقوق بازنشستگان، تعدیل نرخ آن سالیانه صورت می‌گیرد.