افراد برای استفاده و تصرف از اموال غیر منقول مانند خانه و مغازه، باید مقرراتی را رعایت کنند. هیچ کس نمی‌تواند بدون اجازه صاحب قانونی مالی، آن را بهره‌برداری کند. به عنوان مثال، برای استفاده از یک خانه، باید مجوزی از مالک یا مستأجر آن داشته باشیم. هر گونه استفاده از مال دیگری بدون رضایت آن شخص، باعث وقوع تصرف عدوانی نامیده می‌شود. تصرف عدوانی به معنای عملی است که مخالف قوانین است، و می‌توان آن را از طریق قوانین جرمی و یا قوانین حقوقی پیگیری کرد. در صورتی که از طریق قوانین جرمی شکایتی درباره تصرف عدوانی ثبت شود، به آن تصرف عدوانی کیفری گفته می‌شود؛ و اگر اقدامی درباره تصرف عدوانی از طریق قوانین حقوقی انجام شود، آن را تصرف عدوانی حقوقی می‌نامند. در این مقاله، ما به بررسی تفاوت‌های تصرف عدوانی حقوقی و تصرف عدوانی کیفری، از جمله تفاوت در عنصر معنوی، احراز مالکیت و نیز مرجع رسیدگی به این نوع اقدامات، می‌پردازیم.

تفاوت در عنصر معنوی

اولین تفاوت بین تصرف عدوانی حقوقی و کیفری در عنصر معنوی آن است. تصرف عدوانی کیفری به عنوان یک عمل مجرمانه در نظام قانونی شناخته می‌شود. در مطلب «جرم چیست» آمده است که هر جرم شامل سه عنصر قانونی، مادی و معنوی است. بنابراین، برای تشکیل جرم تصرف عدوانی کیفری نیاز به وجود همه این عناصر است. عنصر معنوی جرم تصرف عدوانی کیفری به این معنی است که فردی که به طور غیرقانونی به مال دیگری دستبرد زده است باید این کار را با قصد و آگاهی انجام داده باشد و با آگاهی از اینکه مال متعلق به شخص دیگری است، از آن به نفع خود استفاده کند. این عنصر ضروری است برای اثبات تصرف عدوانی کیفری. اما در اقامه دعوی حقوقی، این عنصر ضروری نیست و بررسی نیت و قصد مرتکب اهمیتی ندارد. همچنین، تصرف عدوانی در ملک مشاع، دارای وصف کیفری نمی‌باشد و اقامه دعوای تصرف عدوانی کیفری در مورد آن مجاز نیست.

احراز مالکیت

براساس قانون مجازات اسلامی، برای ثبت شکایت کیفری از تصرف عدوانی احراز مالکیت ضرورت دارد. به همین دلیل، تفاوت‌هایی میان تصرف عدوانی کیفری و حقوقی وجود دارد. در حقوق کیفری، تنها مالک یا نماینده قانونی می‌توانند از متصرف عدوانی شکایت کیفری کنند، اما در اقامه دعوی حقوقی، علاوه بر مالک، کسانی که قبلاً به طور قانونی از ملک استفاده کرده‌اند (مثلاً مستأجر) نیز می‌توانند اقامه دعوی کنند.