اعاده حیثیت چیست

با توجه به قوانین موجود در قانون اساسی، حقوق و آزادی‌های افراد باید مورد حمایت قرار بگیرند.
این حقوق شامل حقوق جانی و مالی است و هیچ فردی نمی‌تواند حقوق و آبروی دیگران را به خطر بیاندازد.
به همین دلیل، اگر کسی حقوق مادی و معنوی دیگران را زیر پا بگذارد و باعث بی‌احترامی به آنان شود، براساس قانون ، فردی که به او اتهام وارد شده است می‌تواند شکایت شرف یا بازسازی آبروی خود را ارتقا دهد.

بیشتر افرادی که در دادگاه‌های کیفری محاکمه می‌شوند و به ضرورت نادرستی با اتهام‌های واهی روبرو می‌شوند، می‌شنوند که می‌توانند با استناد به قانون مجازات اسلامی، از طریق اعاده حقوقی، جبران خسارت‌های اجتماعی ناشی از افترا و تهمت را کاهش دهند.
از این رو، سؤال مهمی که مطرح می‌شود این است که اعاده حقوقی چیست و در صورتی که در زمان قانونی اقدام به آن شود، چه تنبیهی برای مرتکب اقدامات صورت خواهد گرفت؟

برای بررسی و بحث درباره جنبه‌های مختلف "اعاده حیثیت"، به نخستین مفهوم این عبارت، به عنوان "اعاده حیثیت" توضیح داده می‌شود.
سپس، به بررسی "مجازات اعاده حیثیت کیفری"، "روش‌های اعاده حیثیت" و "مدت زمان اعتراض به اعاده حیثیت" می‌پردازیم.
در پایان، نمونه‌ای از شکایت‌نامه اعاده حیثیت را ارائه خواهیم داد.

اعاده حیثیت چیست

بسیاری از افراد با مفهوم "اعاده حیثیت" در حوزه حقوق آشنا هستند.
وقتی کسی در برابر افترا، اسقاط شرف یا رویداد ناروا به صورت علنی مورد آزار و اذیت قرار گرفته باشد، او می‌تواند به دادگاه مراجعه کند و درخواست اعاده حیثیت را درجهت بازگرداندن شرف و حقوق وی به دست آورد.
این مفهوم به عنوان "اعاده شرف" هم شناخته می‌شود و در اصطلاحات حقوقی عرفی کشور ما رایج است.
مفهوم اعاده حیثیت و اعاده شرف به طور کلی به مفهوم عرفی ارتباط دارد.

در پاسخ به این سؤال که "چه معنای اعاده حقوقی دارد؟" می‌توان گفت اگر فردی دروغی را به یک فرد دیگر نسبت دهد که این نسبت‌دهی با واقعیت مطابقت نداشته باشد، یا اگر شخصی برخلاف واقعیت مدعی خلافی یا جنایتی ارتکاب کرده باشد به نحوی که شرف و قدرت عمومی آن شخص تخریب شود، آن فرد می‌تواند با اقداماتی حقوقی (مانند ارائه شکایت) از خود ردّ اتهام کند و از انجام اقدامات قانونی جهت مجازات فردی که دروغ‌ها یا اتهامات غیرصحیحی را علیه او مطرح کرده است، خواستار شود.

در کنار تعاریف کلی، برخی قوانین نیز به مفهوم اعاده حیثیت اشاره دارند که ذکر آنها جالب و جذاب است.
گاهی اتفاق می‌افتد که برای شخصی در دادگاه حکمی صادر می‌شود که باعث دست و پا شدن حالت حیثیت او می‌شود، اما بعدها مشخص می‌شود که قاضی اشتباه کرده است.
در چنین مواردی، طبق اصل ۱۷۱ قانون اساسی باید متهم را با استفاده از اعاده حیثیت، به حیثیت قبلی خود بازگردانی کرد.

بر اساس اصل فوق، هرگاه قاضی به دلیل تقصیر یا خطا در موضوع، یا در صدور حکم، یا در اعمال حکم بر یک مورد خاص، ضرر مادی یا معنوی به کسی وارد شود، در صورت تقصیر، فرد مقصر طبق معیارهای اسلامی مسئول تضمین خواهد بود، در غیر این صورت، خسارت توسط دولت جبران خواهد شد و در هر صورت، حقوق و شرایط متهم در دستور قرار می‌گیرد.
این "اعاده حیثیت" می‌تواند در "مهلت" مشخص، به صورت توجیهی، جریمه نقدی و یا هر روش دیگری برای اعاده حقوق متهم باشد.

در اکثر موارد، اعاده حیثیت به معنای روایت اتفاقی است که بین دو نفر اتفاق می افتد که در برخی موارد دشمنی با یکدیگر دارند.
در این حالت، یکی از آنها ادعاها یا افتراهایی را دربارهٔ دیگری منتشر می کند که مجازات آن‌ها بر اساس مقررات ۶۹۷، ۶۹۸ و ۶۹۹ <قانون مجازات اسلامی> بررسی می شود.

با توجه به اصل ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی، هر شخصی که به وسیله اوراق چاپی، نوشتاری، انتشار در روزنامه‌ها، سخنرانی در مجامع یا از هر وسیله دیگری به شخص دیگری امری را نسبت دهد یا آن را منتشر کند که طبق قوانین جاری، آن امر به عنوان جرم شناخته می‌شود اما نتواند صحت آن مطالب را ثابت کند، مورد مجازات قرار می‌گیرد.
عموماً این جرم با نام "افترا" شناخته می‌شود.

در برخی موارد که انتشار یک ادعای ناسزا تلقی می‌شود، حتی اگر فردی بتواند ثابت کند که آنچه را به شخص دیگری نسبت داده است صحت داشته است، هنوز هم متهم به مجازات خواهد شد؛ زیرا انتشار ادعای ناسزا به خودی خود یک جرم است و نباید چنین مواردی در جامعه شایع شود.

به علاوه از افترا (یعنی نسبت دادن ارتکاب جرم به دیگری)، در ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی جرم دیگری تحت عنوان جرم نشر اکاذیب آورده شده است که در صورت ارتکاب این جرم، می توان علیه فرد شکایت کرد.
بر اساس ماده مذکور:

به هر فردی که قصد تلف کردن به کسی دیگر را دارد یا اذهان عمومی یا مقامات رسمی را بهم زند، با استفاده از نامه یا شکایت یا مکاتبات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هر نوع مدرک چاپی یا خطی با یا بدون امضا، اعلام دروغ و مطالب مرتبط با چیزی را که به طور خلاف واقعیت است یا آن را به عنوان نقل قول به یک شخص حقیقی یا حقوقی یا مقام رسمی ارائه دهد، شامل مجازات خواهد شد، حتی اگر ضرر مادی یا روحی به کسی وارد نشود؛ همچنین در صورت امکان، باید شرایط اولیه را برقرار کند.

مجازات اعاده حیثیت کیفری

در بخش قبل، ما درباره اقداماتی که شخص می‌تواند با اعاده حیثیت به آنها پرداخته باشد، صحبت کردیم.
اکنون ممکن است این سؤال مطرح شود که اگر فرد اعاده حیثیت را اجرا کند، با چه جریمه‌ای مواجه خواهد شد؟ به عبارت دیگر، مجازات اعمال اعاده حیثیت در موارد جنایی چیست؟

در پاسخ به این سؤال باید ذکر کرد که در حکومت اسلامی، قوانینی در خصوص مجازات‌ها و بهبود حقوق کیفری وجود دارد.
این مجازات‌ها به ویژه به نوع و شدت جرمی که انجام شده است، بستگی دارد.
به عنوان مثال، اگر شخصی در ارتکاب افترا براساس ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی متهم شده و اثبات نتواند کند که این ادعا درست است، مجازات آن شخص ممکن است شامل تا یکسال زندان و تا ۷۴ ضربه شلاق باشد، بسته به شرایط و وضعیت متهم.

اگر فردی اتهامی را برای جرمی نظیر لواط یا زنا به شخص دیگری نسبت داده باشد و نتواند در دادگاه این ادعا را ثابت کند، به مجازات جرم قذف که شامل ۸۰ ضربه شلاق است، محکوم می‌شود.
همچنین، اگر شخصی ادعایی که به عنوان اشاعه فحشا محسوب می‌شود در برابر شخص دیگری ارائه دهد، باز هم به مجازات یک ماه تا یک سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد، مگر اینکه بتواند اتهام را ثابت کند.

بدیهی است که همچنین می‌تواند به صورت عملی نیز باشد که این مسئله در ماده 699 قانون مجازات‌های اسلامی ذکر شده است؛ به این صورت که هر فرد عمدا و با هدف توهین به دیگری، ابزار و وسایل جرم‌آور را در منزل، جیب و یا هر جای دیگری قرار دهد و یا به هر نحوی آن را به او نسبت دهد و از این عمل، فرد مورد نقض قانونی قرار گیرد، پس از صدور قرار منع تعقیب یا اعلام برائت، فرد مرتکب به مجازات شش ماه تا سه سال حبس‌ و یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد؛ مثل تهمت به دزدی.

در صورتی که یک فرد اقدام به انتشار ادعاهای غلط درباره یک شخص دیگر کند، بر اساس قانون مجازات اسلامی، می تواند به مجازات دو ماه تا دو سال حبس یا شلاق با حداکثر ۷۴ ضربه محکوم شود.
همچنین، ماده دیگری در قانون مجازات اسلامی وجود دارد که می گوید هر کسی که به صورت کتبی یا شفاهی باعث اهانت یا توهین به یک فرد دیگر شود، ممکن است به مجازات حبس یک تا شش ماه محکوم شود.

چگونه اعاده حیثیت کنیم

هنگامی که با مفهوم اعاده حیثیت و مجازات‌های ممکن برای آن آشنا می‌شویم، بهتر است درباره نحوه انجام اعاده حیثیت کیفری توضیحاتی ارائه دهیم.
برخی افراد ممکن است در مورد اینکه چگونه می‌توانند اعاده حیثیت کنند، اگر علیه آنها جرمی از قبیل افترا یا انتشار اکاذیب صورت گرفته باشد، سوالاتی داشته باشند.
مفهوم اعاده حیثیت و مجازات‌هایی که ممکن است در خصوص آن اعمال شود، را درنظر بگیرید.
همچنین درباره روش‌های اعاده حیثیت کیفری نیز توضیحاتی ارائه کنید.
ممکن است بعضی افراد که مورد توهین، افترا یا انتشار اکاذیب قرار گرفته‌اند، این سوال را مطرح کنند که چگونه می‌توانیم اعاده حیثیت کنیم؟

پاسخ به این پرسش بسیار آسان است.
فردی که می‌خواهد به کسی توهین کند، ابتدا باید یک شکوا تنظیم کند و در دادسرا درخواست رسیدگی قرار دهد.
در حال حاضر برای ارائه شکوا، شاکی باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیکی قضایی مراجعه کرده و با ارائه اسناد و مدارک لازم، شکوای خود را ثبت کند.
بعد از ثبت شکوای اعاده حیثیت در سامانه، این شکوا به دادسرای صالح ارجاع داده می‌شود.

مراجع دادگستری ابتدایی مسئولیت بررسی شکایت‌ها را بر عهده دارند و پس از مراجعه به مراحل اولیه، ممکن است تصمیم به صدور "قرار منع تعقیب" بگیرند.
به این معنا که اقدامات متهم در عمل به جرم نبوده است و نمی توان "اعاده حیثیت" را انجام داد.
اما اگر شکایت موجه و متعارض نباشد، پرونده را به دادگاه کیفری ارجاع می دهند و در این موارد، قاضی دادگاه مسائل مربوط به "شکواییه اعاده حیثیت" را بررسی کرده و حکم صادر می کند، احتمالاً با مجازات‌های قانونی مربوطه.

مهلت شکایت اعاده حیثیت

در بخش قبل، ما در مورد "مجازات اعاده حیثیت" و "نحوه شکایت در دادگاه کیفری بابت اعاده حیثیت" توضیح دادیم.
اما گاهی پرسش در مورد "نحوه اعاده حیثیت کیفری" نیز مطرح می‌شود که "مهلت اعاده حیثیت چقدر است"؟ به عبارت دیگر، تا چه مدتی بعد از اتهام، فرد می‌تواند به "اعاده حیثیت کیفری" پرداخته و اقدام کند؟

ٍدر پاسخ به این سوال باید بگوئیم که طبق ماده 106 قانون مجازات اسلامی، در جرایم تعزیری، هرگاه متضرر از جرم در مدت یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم، شکایت نکند، حق شکایت کیفری او ساقط می‌شود؛ مگر این‌که تحت سلطه متهم بوده یا به دلیلی خارج از اختیار، قادر به شکایت نباشد که در این صورت مهلت مزبور از تاریخ رفع مانع محاسبه می‌شود.
هرگاه متضرر از جرم قبل از انقضای مدت مذکور فوت کند و دلیلی بر صرف نظر وی از طرح شکایت نباشد، هر یک از ورثه وی در مهلت شش ماه از تاریخ وفات حق شکایت دارد.

لذا در صورتی که درخواست "اعاده حیثیت" به علت "نشر اکاذیب" مطرح شود، مناسب است که در مدت زمان معقول پس از نشر اکاذیب (تا یک سال از تاریخ آگاهی از جرم) به دادسرا مراجعه کرده و درخواست "شکواییه اعاده حیثیت" را مطرح نمایید.
همچنین، اگر قصد دارید به خاطر اتهام یک جرم واهی (افترا) به خودتان "اعاده حیثیت کیفری" دهید، مناسب است که بلافاصله پس از صدور حکم دادگاه یا دادسرا که بر برائت از جرم است، با استناد به حکم دادگاه، درخواست "شکایت اعاده حیثیت" را مطرح کنید.
در ادامه، متن یا نمونه "شکواییه اعاده حیثیت" ارائه شده است.

نمونه شکوائیه اعاده حیثیت

همانگونه که اشاره شد، تطبیقی برای بارگذاری جرم سخت افراطی یا انتشار دروغ‌ها نیاز به ارائه شکایت توسط شاکی در شعب دادسرا دارد و در صورت تمایل شاکی به بازیابی وضعیت از جرم سخت افراطی یا انتشار دروغ، با اقدام های کیفری باید مقابله کند و شکواییه بازیابی وضعیت را ارائه دهد؛ در غیر اینصورت، دادگاه به رسیدگی پرداخته نخواهد کرد.
به همین دلیل ما قصد داریم الگویی و متنی برای شکواییه بازیابی وضعیت را ارائه دهیم تا شاکی با استفاده از آن بتواند اقدام به بازیابی وضعیت از جرم سخت افراطی یا انتشار دروغ نماید.