وقف چیست و ارکان آن

یکی از روش‌هایی که برخی افراد به منظور ارتقای رفاه اجتماعی و کمک به نیازمندان از طریق برطرف کردن فقر در جامعه را انتخاب می‌کنند، وقف است.
در تعریفی لغوی، وقف به معنای اختصاص دادن بخشی از مالکیت برای انجام امور خیریه است.
با این روش، مال اصلی سالم و بدون آسیب می‌ماند و سود و منافع حاصل از آن به عمل خیریه و اجتماعی اختصاص می‌یابد.

تحولات اقتصادی و اجتماعی جوامع ما از دیرباز تا به امروز نیازمند توجه به مفاهیمی همچون وقف بوده است.
به عنوان یک نهاد متعارف، وقف به عنوان یک اقدام خیریه شناخته می‌شود که در طی زمان مالی اولیه همواره به قوت خود باقی می‌ماند، اما منافع آن برای بهره‌برداری فعلی استفاده می‌شود.
تعداد زیادی از افراد همواره علاقه‌مند بوده‌اند و هستند که اعمال خیر خود را از طریق وقف انجام دهند.
با این حال، برای انجام عمل وقف، رعایت آداب و ارکان خاصی الزامی است.
در غیر این صورت، عقد وقف صحیح نخواهد بود و نتیجه انتظاری را به دنبال نداشته خواهد داشت.

در این نوشتار به بررسی مفهوم وقف از منظر قانون مدنی می‌پردازیم و هر یک از اجزای آن را به صورت جداگانه مورد تحلیل قرار می‌دهیم.
اجزای وقف شامل واقف، موقوف علیهم و عین موقوفه هستند.
با ما در ادامه‌ی مقاله همراه باشید تا اطلاعات بیشتری از وقف و اجزای آن کسب کنید.

وقف چیست

تمام ما شنیده‌ایم که برای مثال مالی وقفی است، اما شاید ندانیم که وقف به چه معناست.
در تفسیر لغوی وقف و تعریف حقوقی آن، وقف عقدی است که فردی مال یا چیزی را از دارایی خود جدا کرده و برای استفاده در کارهای عمومی و مربوط به منافع عمومی آن را اختصاص می‌دهد.
سازمان اوقاف و امور خیریه نیز عهده‌دار مدیریت امور وقف است.

توصيف وقف در زبان فارسی به این صورت است که حزبی مالی یا چند مالی، به منظور جلوگیری از استثمار و تصرف درآمد آن، تعلق گیرد.
در قانون مدنی، تعریف حقوقی وقف به معنای "ادامه دادن به مالکیت و اصلیت مال، و همزمان، تجارب حقوقی آن مالکیت را برای اشخاص دیگر به اشتراک گذاشتن" می‌باشد.
از طریق این تفهیم، می‌توان گفت که هدف اصلی وقف، حفظ اصالت اموال است و به همین دلیل، از آن به عنوان یک شیوه‌ای برای ایجاد استحکام و ثبات در املاک و ممتلکات استفاده می‌شود.

کسانی که مالی را به نفع خود موقوف می‌کنند، به آنها به عنوان موقوف علیهم می‌گویند.
افراد موقوف علیهم می‌توانند محدود و مشخص باشند و یا غیرمحدود.
بسته به شرایط موقوف علیهم، وقف دو دسته‌بندی عمومی و خاص دارد.
وقف خاص، وقفی است که موقوف علیهم آن محدود و مشخص باشد و وقف عمومی، وقفی است که موقوف علیهم آن غیرمحدود باشد یا به مصالح عامه اخذ شده باشد.

ارکان عقد وقف چیست

هر عقدی دارای اجزایی است و عقد وقف نیز از این قاعده مستثنی نیست.
برای انجام عقد وقف به طور صحیح، باید تمامی اجزای آن حضور داشته باشند و در هنگام نگارش نمونه قرارداد وقف خاص و عام، باید به این موارد دقت شود.
در غیر اینصورت، عقد وقف به‌صورت صحیح شناخته نخواهد شد.
عقد وقف از سه عنصر تشکیل شده است که هر کدام شرایط خاص خود را دارند.
در ادامه به بیان اجزای عقد وقف می‌پردازیم که عبارتند از:

واقف به معنای شخصی است که به صورت خودارضایی پول یا اموال خود را متوقف می‌کند.
این عمل به صورت وقف شناخته شده است که شامل اختصاص دادن اموال به مؤسسات خیریه یا موارد خاص دیگر می‌شود.
واقف به عنوان یک نیکوکار و یا کسی که به تمامیت دارایی‌های خود را در خدمت جامعه قرار می‌دهد، شناخته می‌شود.

عین موقوفه یعنی دارایی‌ای است که توسط شخص صاحب وقف، برای اهدا به وقف می‌گردد.

تعریف موقوف علیهم: موقوف علیهم به معنی اشخاصی است که در صورتی که مالی به نفع آنها وقف شود، تحت تأثیر قرار می‌گیرند.

در اینجا، ما قصد داریم در مقاله به بررسی هر یک از ارکان وقف از طریق قانون مدنی بپردازیم و شرایط خاص هر کدام را تشریح کنیم.
برای آشنایی با ارکان وقف و شرایط هر یک، در کنار ما باشید.

واقف چه کسی است

واقف به عنوان اولین رکن از ارکان عقد وقف باید مالک مال خود باشد.
واقف باید اهلیت قانونی و شرعی برای بستن قرارداد را داشته باشد و برای انعقاد قرارداد باید عاقل بوده و قصد و رضایت کامل داشته باشد.
بر اساس ماده 57 قانون مدنی، هیچ کسی نمی تواند مال خود را به وقف اختصاص دهد مگر آن که به صورت قانونی مالک آن باشد.
لذا برای وقف دادن مال، باید به شرایط زیر توجه کرد:۱.
باید مالک مال باشد.
۲.
باید اهلیت قانونی برای انعقاد قرارداد داشته باشد.
۳.
باید عاقل باشد.
۴.
باید قصد و رضایت کامل برای وقف داشته باشد.
بنابراین، وقف مال، فقط در صورتی امکان پذیر است که همه این شرایط متعاقباً محقق شود.

ابتدا باید نفس، اصل و ریشه‌ی کلّ مسئله واقف شود.
حتی واقعید، چیزی جز نفس خود را واقف نیست.
نفس، محور و مالک واقعی مال است.
زیرا هیچ کس نمی‌تواند بیشتر از خود نفسش مالک مالی باشد.
نفس مالک عین و منافع مال خود است.
اگرچه اشخاص دیگر نمی‌توانند به صورت ظاهری تکثیری از مالکیت و نفع را حصل کنند.
اما در اساس، هر کس باید به نفس خود احترام بگذارد و باید نفع خود را حفظ کند تا بتواند مالک صحیح مالی خود باشد.

فرد باید از لحاظ حقوقی صلاحیت لازم را داشته باشد: یعنی باید از طریق اندیشه، بلوغ، قصد و رضایت توانایی مورد نیاز را داشته باشد.

"وقف باید قابل اجرا و جابجا نباشد: طبق قانون، ورشکستگی شخص، به عنوان مالک، اعتبار شرعی و همچنین حق قراردادی وقف را نامعتبر می‌کند.
"

موقوف علیهم کیست

در وقف، دومین رکن، تعیین کنندهٔ شخص یا اشخاصی است که بهره‌بردار از مال وقفه می‌باشند.
به این شکل موقوف علیه همان افرادی هستند که حق استفاده از مال وقفه را دارند.
از نظر اشخاص موقوف علیه، وقف به دو دسته عمومی و خاص تقسیم می‌شود.
در هر صورت، برای تعیین شخص موقوف علیه در وقف، سه ویژگی الزامی است: ۱.
باید به صورتى صریح و مشخّص در سند وقف ذکر شده باشند.
۲.
باید از قبیلها و فامیل آنان ذکر شده و نباید بی‌خاصیت باشند.
۳.
نمى‌تواند هر کس باشد که مالکیّت مورد وقف را تملّک کند.

اختصاص اموال به شخصی که وجود ندارد، غیر قابل قبول است، مانند اینکه در حین تنظیم وقف، شخص از دنیا رفته باشد.
اما می‌توان وقفی برای نیروی که در آینده تشکیل می‌شود، تعریف کرد.
به عنوان مثال، تعیین وقف برای جنین درست است، البته با شرط زنده به دنیا آمدن آن.

مشخصیت‌های لازم برای موقوفها: در قرارداد وقف، باید به‌وضوح مشخص شود که این وقف برای چه فردی است.
نام و نوع آن باید به‌گونه‌ای مشخص باشد که مشخص کردن آنها به‌راحتی امکان‌پذیر باشد.
به‌عنوان مثال، وقفی که برای مسجد انجام می‌شود، باید مشخص باشد که به کدام مسجد و در کدام منطقه اشاره دارد؛ در غیر اینصورت، قرارداد وقف باطل خواهد شد.

متن: "برای قرار دادن مالی در وقف بر یک فرد، نیاز است که او اهلیت تملک را داشته باشد.
به عبارت دیگر، فردی که قصد وقف مالی را داریم، باید به صورت عقلی و قانونی بتواند با مالکیت بر منافع و مزایای وقف، آن را مدیریت کند.
این موضوع مرتبط است با مسائلی که درباره صلاحیت شخص برای وقف ارتباط دارد.
"

عین موقوفه چیست

سومین عضو از اجزای وقف، ماده قراردادی است که توسط واکف به عنوان وقف تعیین می‌شود.
این ماده همانند سایر اجزای وقف، شرایط خاصی را باید دارا باشد.
یک ماده وقف برای معتبر بودن باید سه ویژگی زیر را داشته باشد:- این ماده باید به صورت موقوفه باشد که یعنی ملکی که توسط واکف متعلق به وقف شده است.
- این ماده باید شرایط معینی را دارا باشد که توسط واکف تعیین شده است.
- این ماده باید در شرایط و محدودیت‌هایی قرار داده شده توسط واکف باشد.