امروزه، یکی از مفادیر قابل توجه در حوزه حقوقی، حق مالکیت است که در قوانین به منظور حفظ حقوق شهروندان تعیین شده است. حقوقی مالکیت در کلیت فراتر از معنای حکم لغوی و عرفی آن است و برای فردی که از یک مالکیت برخوردار است، این به معنای دارد که او حقوق مالکیت خود را در آن مال منقول یا غیر منقول، به صورت قانونی ممکن استفاده نماید.

مالکیت یا امتیاز انحصاری به معنای اختصاص و صرفاً مالک یا صاحب امتیاز حق و حقوق خود را درباره مالی که متعلق به اوست، استفاده و اجرا می‌کند. برای اینکه به طور معتبر از مالکیت دیگران پیروی شود، باید ضمانت‌های حقوقی و قانونی قابل اجرا را رعایت کند. بنابراین، به منظور درک مفهوم مالکیت انحصاری و اختصاصی، لازم است به صورت واجب به آن پرداخته شود.

به مناسبتی منحصر به فرد، در این مقاله قصد داریم به بررسی مفهوم "اختصاصی بودن مالکیت" و "شرایط اصل انحصاری بودن مالکیت" پرداخته و به توضیح درباره اثرات اقتصادی اختصاصی بودن مالکیت و امتیاز کاری بپردازیم. این مفاهیم مرتبط با حقوق مالکیت و تأثیر آن بر امور مالی و اقتصادی است. در این مقاله، می‌توانید تفاوت‌ها و تأثیرات این موضوعات را در ادامه متن بیابید.

اختصاصی بودن مالکیت چیست

بر اساس ضوابط قانونی، فردان ممکن است در خصوص دارایی‌ها حقوق متفاوتی داشته باشند که شامل حق مالکیت، حق انتفاع و حق ارث است. یکی از حقوق مهم که اشخاص می‌توانند در ارتباط با دارایی‌ها به آن دست پیدا کنند، حق مالکیت است و از نظر قانونی بسیار ارجمند و ارزشمند است.

در این جهت، ماده ۴۷ قانون اساسی درباره حق مالکیت شخصی بیان می‌کند که مالکیت افرادی که به طریق قانونی بوجود آمده‌است، مورد احترام قرار می‌گیرد و قوانین آن را تعیین می‌کند. با این حال، در ماده ۴۰ همین قانون آمده است که هیچ فردی نمی‌تواند حقوق خود را، از جمله حق مالکیت اختصاصی و انحصاری، برای تضعیف حقوق دیگران به کار بگیرد.

در هر صورت، به این دلیل که حق مالکیت یکی از مفادیر مهم حقوق مالی شهروندان است، ممکن است دعاوی مختلفی پیرامون آن مطرح شود؛ از جمله دعاوی حقوقی مرتبط با نقض حق مالکیت دیگران (مانند تصرف عدوانی در مالکیت دیگران) و دعاوی کیفری مرتبط با جرایم علیه مالکیت دیگران (مانند جنایت تخریب املاک دیگران).

یکی از مسائل برجسته در این زمینه، مفهوم "مالکیت اختصاصی و انحصاری" است. بنابراین سؤالی که مطرح می‌شود این است که در چه معناست که مالکیت یا امتیازی که شخص دارد، اختصاصی و انحصاری است؟

به معنای کلی، مالکیت اختصاصی به‌معنای خاص بودن و انحصاری بودن حق مالکیت و یا امتیاز است. این به این معناست که فرد صاحب حق مالکیت می‌تواند از مال یا امتیازی که به او داده شده به‌صورت انحصاری و اختصاصی استفاده کند و شخص دیگری نمی‌تواند از این استفاده انحصاری و اختصاصی جلوگیری کند و حق مالکیت را از وی سلب نماید.

با توجه به تعریف مفهوم مالکیت اختصاصی، قانون مالکیت آپارتمان ها نیز مورد توجه قرار می‌گیرد. بنابراین، در این قانون، مالکیت بر آپارتمان ها، به دو بخش تقسیم می‌شود: مالکیت اختصاصی و مالکیت قسمت‌های مشترک. طبق ماده اول این قانون، مالکیت اختصاصی شامل قسمتی از آپارتمان می‌شود که حق استفاده از آن محدود به یک یا چند واحد نیست و به تمامی مالکان آپارتمان، نسبت به قسمت مالکیت اختصاصی آنها، تعلق دارد. همچنین ماده دوم بیان می‌کند که مالکیت اشتراکی در قسمت‌های مشترک آپارتمان شامل بخش‌هایی از ساختمان است که حق استفاده از آنها، به صورت متناسب با قسمت مالکیت اختصاصی هریک از مالکان، مشترک است.

شرایط اصل انحصاری بودن مالکیت

انحصاری بودن مالکیت و یا داشتن امتیاز اختصاصی برای انجام کار، از جمله مهم‌ترین مسائلی است که در حقوق مدنی ایران مطرح می‌شود. همانطور که قبلاً اشاره شد، عموم شهروندان می‌توانند در مورد اموال، به سه صورت حق داشته باشند: حق مالکیت، حق انتفاع و حق ارتفاق در اموال دیگران.

انحصار و اختصاص در مالکیت به این مفهوم است که یک فرد در مورد یک دارایی، سرمایه ای شامل مال منقول و غیر منقول حق مالکیت دارد و می تواند بدون تداخل فرد دیگری با سوابق مالکیتی خود در این دارایی، به شکلی انحصاری و اختصاصی استفاده کند و یا با دیگران در استفاده از حقوق مالکیت، شریک شود.

اینجا سوالی مطرح می‌شود که چه شرایطی باید برای انحصار مالکیت در نظر گرفته شود؟ به عبارت دیگر، در چه شرایطی می‌توان گفت که یک فرد حقوق مالکیت انحصاری را نسبت به یک مال دارد؟ در این بخش ما قصد داریم شرایط اصلی انحصار مالکیت را مورد بررسی قرار دهیم.

در پاسخ به این پرسش، باید بیان کرد که یکی از شروط اساسی برای انحصار و اختصاص مالکیت یا داشتن امتیاز کاری، مربوط به شرایط قانونی می‌شود. به‌طور خاص، برای اینکه مالک یا دارای حق مالکیت باشد، بایستی در مال منقول یا غیرمنقول، حقوق مالکانه را داشته و سایر افراد اجازه نداده شود به اشتراک در این مال شوند تا مالکیت به‌طور کاملاً انحصاری و اختصاصی تحقق یابد.

به عنوان یک نمونه، در مورد مالکیت مشترک، وقتی چند نفر در یک ملک شریک باشند و حقوق مالکیت را داشته باشند، نمی‌توانیم درباره مالکیت انحصاری و اختصاصی صحبت کنیم. اما زمانیکه تقسیم ملک انجام شود و سهم هر فرد مشخص شود، هر یک می‌توانند حقوق مالکیت خود را اعمال کنند و مالک اختصاصی و انحصاری آن باشند.

آثار اختصاصی بودن مالکیت چیزی یا امتیاز کاری

در شرایطی که فقط یک فرد، مالکیت چیزی را دارد یا از امتیاز کاری بهره‌مند است، می‌توان از مالکیت انحصاری یاد کرد. اما یکی از مهم‌ترین مباحث مطرح شده درباره حق مالکیت اختصاصی و انحصاری، کمتر شناخته شده است؛ یعنی چه تفاوتی وجود دارد بین داشتن مالکیت انحصاری یا اختصاصی و آثاری که ناشی از آن می‌باشد.

با توجه به ماده 30 قانون مدنی، افرادی که مالک یا صاحب انحصاری چیزی هستند، اختیار دارند هرگونه تصرف و استفاده ای را در ملک و دارایی خود داشته باشند، مگر اینکه قوانین آن را ممنوع کنند یا مستثنا قرار دهند. برخی از اقدامات تصرف در ملک که ممکن است برای دیگران مزاحمت آفرین باشد، ممنوع می‌باشد و می‌تواند باعث ایجاد دعوای مزاحمت بر علیه مالک شود.