دریافت رضایت نامه از بیمار

در سال‌های گذشته، به دلیل افزایش روزافزون عمل‌های زیبایی و مشابه آن، بحران مسئولیت پزشکی به شدت موردتوجه قرار گرفته است.
این نوع جراحی‌ها با ریسک‌های قابل توجهی همراه بوده و وجود مسئولیت بسیار بالایی برای پزشکان دارند.
به طور همزمان، درمان و مسائل مرتبط با آن به یک شمشیر دو لبه تبدیل شده است؛ هم می‌تواند بهبودی بیمار را به ارمغان بیاورد و هم ممکن است به آسیب وارد کند.
در این رابطه، قضایای حقوقی متعددی وجود دارد که همگی ما ممکن است با آنها روبرو شویم.
بنابراین، ضروری است که با همه اصطلاحات و تفاوت‌های آن‌ها آشنا شویم.

در این مقاله، ابتدا به "مسئولیت پزشکی در قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲" توجه خواهیم کرد و سپس به موضوع "رضایت‌نامه" و دلایل دریافت آن می‌پردازیم.
در قسمت بعدی، معنای "قصور و تقصیر" را بحث و بررسی خواهیم کرد و در پایان، خلاصه‌ای از "تقصیر پرستار یا بیمار" خواهیم داشت.

مبانی مسئولیت پزشکی در قانون مجازات اسلامی 1392

قانونگذار در یک قانون جدید، برای حمایت از حقوق بیماران و حمایت از پزشکان، تصمیم‌های مهمی اتخاذ کرده است.
براساس این قانون، پزشکان می‌توانند در شرایط خاص و با گرفتن رضایتنامه و برائتنامه از بیمار، از مسئولیت‌های خود خلاص شوند.
در حقوق، مسئولیت پزشک به طور کلی بر اساس نظریه تقصیر تعریف می‌شود.
به عبارت دیگر، پزشک فقط زمانی مسئول و ملزم به جبران خسارت است که تقصیر او به طور قطعی ثابت شود.

قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲، برای حمایت بهتر از حقوق بیمار، تدابیر مهمی را اتخاذ نموده است.
قبل از این قانون، تنها خطای پزشک به عنوان عاملی برای مسئولیت او قبول می شد، اما حالا این قانون به طور کامل به جنبه های علمی و عملی نیز توجه کرده است.
برای شرح توضیح مسئولیت پزشکی، در ابتدا مفاد قانون مربوط به این مسئله را بیان می کنیم و سپس به توضیح هدف قانونگذار می پردازیم.

«ماده 495 قانون مجازات اسلامی 1392 می‌رساند: 'شخصی که در حین انجام درمان، برای فرد معالجه شده، صدمات یا خسارت جسمانی به وجود آورد، به‌عنوان ضامن دیه محسوب می‌شود مگر اینکه عمل او با قوانین پزشکی و استانداردهای فنی مطابقت داشته باشد، یا از قبل از انجام درمان معذرت‌خواهی دریافت کرده باشد و تقصیری رخ ندهد، و اگر بازپرسی از بیمار به‌دلیل عدم بالغ بودن یا دستخوش مشکلات روانی قابل قبول نباشد یا تثبیت عذرخواهی از او به‌دلیل بیهوشی و موارد مشابه غیرممکن باشد، عذرخواهی از ولی بیمار در نظر گرفته می‌شود.
تبصره ۱: در صورتی که پزشک در علم و عمل به نفع فرد مورد نظر قصور یا تقصیر نکرده باشد، ضمانتی وجود ندارد، حتی اگر عذرخواهی کرده نباشد.
تبصره ۲: ولی خاص همچون پدر یا ولی عام که دارای مقام راهبری است، معنای شخص بیمار است.
در موارد عدم حضور یا دسترسی به ولی خاص، رئیس قوه قضاییه با استیضان از مقام راهبری و توکیل اختیار به دادستان مربوطه به اعطای عذرخواهی به پزشک اقدام می‌کند.
' از نظر ظاهری این ماده به این معنا است که قانونگذار مسئولیت پزشک را در بر دارد و سپس استثناها را بیان می‌کند.
به عبارت دیگر، لازم است تمام جوانب در نظر گرفته شود و تمام قوانین پزشکی رعایت شود.
اگر عمل پزشک با قوانین پزشکی و استانداردهای فنی مطابقت نداشته باشد، متهم به تقصیر خواهد بود؛ به دیگر فرمایش، بی‌اعتنایی به آیا عذرخواهی کرده یا نکرده، متهمیت و مسئولیت پزشک را به همراه دارد.
»

یک نکته مهم که مورد توجه قرار می‌گیرد این است که فرد بالغ در صورت عدم وجود نایب، نیازی به درخواست مجوز از نایب ندارد و می‌تواند به تصمیم‌گیری خود اقدام کند.
اما در صورتی که فرد در وضعیت بیهوش قرار داشته باشد و وضعیت او به تداوم فوری نیاز داشته باشد، اقدام مجازی است که بر اساس بند ج ماده 185 و ماده 497 قانون مجازات اسلامی امکان‌پذیر است، به عبارتی دیگر می‌توان بدون تصویب درخواست درمانی، درمان را شروع کرد.
اما اگر وضعیت اورژانسی نباشد و نیاز به اقدام فوری نباشد، می‌توان صبر کرده و منتظر بهبودی فرد شد و پس از به هوش آمدن فرد، از تأیید و رضایت وی برای تداوم درمان استفاده کرد.

بند ج ماده ۱۵۸ قانون: الف - انجام هر نوع عمل جراحی یا طبی مشروع قابل قبول است، زمانی که با رضایت صریح فرد موردنظر یا اولیاء، سرپرستان یا نمایندگان قانونی او انجام شود و همچنین موازین فنی و علمی و نظامات دولتی را رعایت کند.
در این صورت، مجازاتی برای این عمل تعیین نمی‌شود.
در موارد فوری، دریافت رضایت صریح نیز الزامی نمی‌باشد.
این ماده به منظور تضمین حقوق و سلامت افراد در تحت پوشش قرار دادن عمل‌های جراحی و طبی مشروع انشاء شده است.
برای انجام هرگونه عمل جراحی یا طبی، رضایت شخص موردنظر و یا ولی‌عهدها و سرپرستان و نمایندگان قانونی او از اهمیت بالایی برخوردار است.
همچنین، باید استانداردها و موازین فنی و علمی و نظامات دولتی مرتبط را رعایت نمود.
تحت شرایط فوری، که زمان انجام عمل جراحی یا طبی اهمیت ضروری دارد، الزام به گرفتن رضایت صریح از فرد موردنظر نمی‌باشد.
از اینجا نیز مشخص است که در مواردی که مراقبت و درمان فوری لازم است، پزشکان و متخصصین مجاز هستند به انجام عمل جراحی یا طبی مشروع بپردازند و در این جریان، رضایت صریح فرد نیز لازم نیست.

ماده 497: در صورتی که در شرایط ضروری، امکان اجتناب از تحصیل برائت وجود نداشته و پزشک برای نجات مریض، به اقدامات درمانی طبق قوانین عمل کند، فرد ضامن هیچگونه هزینه یا خسارت ناشی از آن را متوجه نمی‌شود.

برای کسب اطلاعات بیشتر درباره اصول تکلیف پزشک ها، به مقاله‌ی حقوقی مسئولیت‌های پزشکان مراجعه نمایید.

رضایت نامه بیمار چیست ؟

گواهی نامه‌ی رضایت دریافت کردن در حوزه‌ی پزشکی و درمانی، به مجوزی گفته می‌شود که بیمار با امضای فرم آن، موافقت خود را برای تحت تشخیص و درمان توسط پزشک یا تیم درمانی اعلام می‌کند.
این عمل، اعتماد خود را به تیم پزشکی نشان می‌دهد.
انصراف نامه نیز یک مجوز فرمی است که در آن بیمار اعلام می‌کند به ازای هر گونه خطا یا تقصیر از سوی پزشک، اما در هر صورت او به خاطر وقوع آسیب در نتیجه‌ی آن، پزشک را مسئول نخواهد دانست.

فواید فرم برآیند برای هر دو طرف، یعنی پزشک و بیمار، بسیار مهم است.
اگر پزشک بیمار را به دلیل بی‌خطا برآیند نکند، وزن اثبات عدم تقصیر بر عهده‌ی اوست و باید تلاش کند در دادگاه ادعای خود را ، بیمار بودن پزشک را اثبات کند.
از طرف دیگر، اگر پزشک از بیمار برآیند بگیرد، بار دلیل بر عهده‌ی بیمار است و باید در دادگاه تلاش کند اثبات کند که پزشک متقصر است.
در اینجا فرم نمونه‌ای از فرم رضایت‌نامه بیمار را برای اطلاع بیشتر در اختیارتان قرار داده‌ایم.

معنای قصور و تقصیر

برای دستیابی به توضیحات دقیق تر درباره مطلب، ضروری است که با قصور و تقصیرها و تفاوت‌های آنها در حوزه حقوق آشنا شویم.
در ابتدا، به شرح مختصری از متن مواد قانونی می‌پردازیم و سپس با تشریح کوتاهی درباره آن آشنا می‌شویم.

تبصره یک ماده ۱۴۵ قانون مجازات اسلامی درباره‌ی تقصیر بیان میکند که تقصیر اعم از بی‌احتیاطی و بی‌مبالاتی است.
مسامحه، غفلت، عدم مهارت و عدم رعایت نظامات دولتی و مشابه آنها، حسب مورد، از مصادیق بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی محسوب می‌شود.

بطور کلی، هر زمان که پزشک عمل نکند مطابق مطالب موجود در کتاب‌های مرجع و اصول پزشکی و علوم پیشرفته، مسئول خطاست.
از طرف دیگر، هر زمان که پزشک وظیفه‌ای که بر عهده دارد را ترک کند، مسئولیت را باید بپذیرد.
به عنوان مثال، اگر پزشک در حین کار استراحت کند و منجر به آسیب‌دیدگی بیمار شود، مسئولیت آن به وی تعلق می‌گیرد.

مفهوم "قصور" که در ماده 495 ذکر شد، یکی از مسئولیت‌ها است.
"قاصر" به معنای فردی است که قصور کرده است.
این شخص جهل درباره یک موضوع دارد، چه در مواقعی که موضوع را نمی‌شناسد و چه در مواقعی که فکر می‌کند می‌شناسد، اما در واقعیت آگاهی کافی ندارد.
در قانون جدید، تأکید شده است که پزشکان نمی‌توانند در دفاع خود به جهل درباره مسائل علمی رجوع کنند.
برای مطالعه بیشتر، به مقاله "تفاوت تقصیر و قصور در حقوق" مراجعه کنید.

تقصیر پرستار یا بیمار

"یکی از مسائل مربوط به مسئولیت پزشکی، مواردی است که پزشک به پرستار یا خود بیمار دستوراتی می‌دهد.
در صورتی که این دستورات منجر به تلف یا آسیب بدنی شود، مسئولیت قانونی بر عهده پزشک است، مگر آنکه پزشک عمل خود را با رعایت مقررات پزشکی و استانداردهای فنی انجام دهد، یا قبل از مراجعه، موافقت و برآمده باشد و در عین حال اشتباهی نکند.
اما در صورتی که بیمار یا پرستار بداند که دستور اشتباه است و با این حال عمل کند و منجر به آسیب و تلف شود، پزشک مسئول قانونی نیست و در واقع قانونگذار اظهار می‌کند که این تصمیم به خود بستگی دارد و مسئولیت بر عهده پزشک نیست.
"