خیار غبن چیست

با توجه به قوانین مدنی، وقتی یکی از طرفین معامله، به شدت زیان مالی ببیند که این زیان به دلیل عدم توازن در معامله باشد، او می تواند معامله را به تعویق بیاندازد.
این شرایط با نام "غبن در معامله" شناخته می شود و در این حالت، به وسیله استفاده از "خیار غبن"، معامله می تواند لغو شود.
جزئیات این خیار در ماده ۴۱۶ تا ۴۲۱ قانون مدنی توضیح داده شده است.

مورد ضرورت بلافصلهعمل بر مبنای خیار غبن، به این معناست که پس از آگاه شدن از وقوع مشکل، باید فوراً اقدام لازم را به عمل آورند.
در برخی معاملات، طرفین به مشکل برخورد می‌کنند که باید در مورد شرایط انجام خیار غبن و زمان اجرای آن اطلاع کامل داشته باشند.
همچنین، قبل از انعقاد هر قرارداد، بهتر است افراد به حقوق خود در قرارداد آگاهی داشته باشند تا از وقوع مشکلات در آینده جلوگیری کنند.

با توجه به اهمیت خیار غبن در معاملات، در این مقاله قصد داریم به سوالی مهم درباره خیار غبن پاسخ دهیم.
همچنین به شرایط اعمال خیار غبن و زمانی که باید این خیار را اعمال کنیم، پرداخته خواهد شد.
برای دریافت اطلاعات بیشتر درباره خیار غبن، لطفا همراه ما باشید.

خیار غبن چیست ؟

«غبن» در زبان فارسی به معنای تخریب و دغل‌گیری است.
در حقوق، غبن به معنای ضرر و زیان فاحشی است که یکی از طرفین معامله را تحمل می‌کند و به او دغل و دغلبازی شده است.
به عبارت دیگر، معامله‌ای صورت گرفته است که بسیار دور از واقعیت است و از جنبه‌های زیادی با آن تفاوت دارد.
به عنوان مثال، فردی خانه‌ای را که به ارزش یک میلیارد تومان دارد، به قیمت سه میلیارد تومان به فروش رسانده است.
در چنین موقعیتی، طرفی که دغل‌خورده است، با استناد به «خیار غبن»، می‌تواند معامله را لغو کند.
این متن درگیری متن واژه‌ها به صورت قوی، توسط استفاده از تگ‌های HTMLی مانند و em>، برجسته شده‌است.

اگر یکی از طرفین در معامله، درباره ارزش واقعی مال مورد معامله، فریب بخورد، می تواند از خیار غبن استفاده کند و معامله را فسخ کند.
اگر شخصی، مالی را به قیمت غیر واقعی معامله کند، فرد مغبون می تواند برای اظهار درخواست خود برای فسخ قرارداد، به دفاتر خدمات قضایی مراجعه کند و با ثبت اظهارنامه خود به طرف مقابل درخواست خود را اعلام کند.
اگر طرف مقابل راضی به فسخ قرارداد نشد، فرد مغبون می تواند مجددا به دفاتر خدمات قضایی مراجعه کند تا درخواست فسخ قرارداد را به تنظیم کند و برای دادگاه ارسال کند.
دادگاه درخواست او را برای بررسی غبن بررسی می کند.
در صورت ثابت شدن غبن، دادگاه طرف مقابل را مجبور به فسخ قرارداد می کند.

شرایط اعمال خیار غبن

اعمال "خیار غبن" نیازمند وجود شرایط خاصی است، تا با استفاده از آنها بتوان معامله را لغو کرد.
این شرایط به طور کامل در ماده ۴۱۶ تا ۴۲۱ قانون مدنی توضیح داده شده‌اند.
شرایط استفاده از "خیار غبن" به صورت زیر است:۱.
وجود حسن نیت از سوی طرف دیگر: در صورتی که طرف مقابل در تراکنش نیت خبیثی داشته باشد، می‌توان از "خیار غبن" استفاده کرد.
۲.
وجود معامله فاسد: اگر معامله‌ای به هر دلیلی باطل باشد، میتوان از "خیار غبن" استفاده کرد.
۳.
تأیید مخدوش: در صورتی که یک طرف به واسطه فریب و مغالطه، معامله را تأیید کند، طرف دیگر می‌تواند از "خیار غبن" استفاده کند.
با استفاده از این شرایط، می‌توان به درستی از "خیار غبن" استفاده کرد و معامله را فسخ نمود.

معامله یعنی انجام یک تبادله در قالب یک قرارداد.
معاملات ممکن است شامل خرید و فروش یا اجاره باشد.
در معاملات، دو طرف به هم کمک می‌کنند و ممکن است یکی از آنها به طرف دیگر ضرر برساند.
اما در معاملات غیر معوض، مثل هبه، این اتفاق نمی‌افتد.
در معاملات غیر معوض، معمولاً هدف احسان است و کسب سود ملاک اصلی نیست.

با توجه به ماده 418 قانون مدنی، در هنگام انجام معامله، شخصی که به مغبونگی رسیده است (یعنی به اشتباه فروخته شده است)، نمی‌تواند انتظار داشته باشد که اطلاعات کامل و عادلانه درباره قیمت داشته باشد؛ مگر اینکه او عالم باشد، در این صورت او حق فسخ قرارداد را خواهد داشت.

با توجه به ماده 417 قانون مدنی، غبن فاحش باید باشد.
به عبارتی دیگر، تفاوت قیمت باید بسیار بزرگ باشد و نباید به گونه‌ای باشد که بتوان آن را بخشش کرد.
برای مثال، در یک معامله‌ی خانه به ارزش 150 میلیون تومان، تفاوت قیمت 500 هزار تومان، منجر به این نمی شود که خریدار بتواند بر اساس امکان فسخ غبن، معامله را پایان دهد.
اما تفاوت قیمت 50 میلیون تومان، به خریدار اجازه می دهد تا با ثبت اظهارنامه، معامله خود را لغو کند.

چه زمانی باید خیار غبن را اعمال کرد

با توجه به دو ماده از قانون مدنی، زمانی که می‌توان اقدام به استفاده از خیار غبن نمود را مشخص کرده‌اند.
طبق ماده ۴۱۶ قانون مدنی، "هر فردی که در یک معامله، فریب بزرگ داده باشد، پس از اطلاع از آن، صلاحیت فسخ معامله را دارد".
بنابراین، اگر هر یک از طرفین متوجه شود که معامله باعث ضرر جدی برای او شده است، می‌تواند معامله را لغو کند.
اگر طرفی در حین معامله آگاهی از این موضوع داشته باشد، نمی‌تواند بعداً آن را فسخ کند و ادعایی در این زمینه نمی‌تواند داشته باشد.

اما می‌پرسیم تا چه زمانی یک شخص حق فسخ معامله را دارد؟ بر اساس ماده ۴۲۰ قانون مدنی، "خیار غبن بعد از کشف غبن لحظه‌ای است.
" این یک فوریت عرفی است، به این معنی که اگر کسی در یک معامله متضرر شده باشد و پس از کشف این موضوع، باید بلافاصله اقدام کند؛ زیرا اگر تأخیر کند، دیگر حق فسخ را نخواهد داشت.
به عنوان مثال، فرض کنید یک شخص در سال ۱۳۹۸ یک معامله را انجام داده و در همان لحظه متوجه ضرر خود شده است، اما پس از دو سال تصمیم به فسخ معامله می‌گیرد؛ به این ترتیب، بر اساس این ماده قانونی، او دیگر حق فسخ معامله را نخواهد داشت.
لذا، زمان خیار غبن بعد از کشف غبن، فوری است.