مال موقوفه

مطابق قانون مدنی، به وقف اطلاق می‌شود که ثروت و دارایی مالک به صورت غیرقابل انتقال در اختیار خیریه‌ها و سایر افراد قرار گیرد.
در این حالت، مالکیت اصلی از مال جدا شده و آن دارایی غیرقابل انتقال می‌شود.
همچنین، تسبیل شدن منافع نیز به معنای استفاده از درآمدها و سودهای این دارایی برای کمک به خیریه‌ها و اشخاص دیگر است.

با عقد قرارداد وقف، املاکی که از مالکیت مالک جدا شده و به نفع موقوفه‌داران منتقل می‌شود، به عنوان "املاک موقوفه" شناخته می‌شوند.
املاک موقوفه باید شرایط خاصی را داشته باشند و به همین دلیل، تمام املاک را نمی‌توان موقوفه کرد.
همچنین، مدیریت املاک وقفی نیز دارای مقررات خاصی است و به استثنای شرایط استثنائی، فروش آنها مجاز نمی‌باشد.

در این مقاله، به سوالاتی درباره "مفهوم مال موقوفه" و "اشیاء قابل وقف" پاسخ خواهیم داد.
سپس، شرایط استفاده، نحوه اداره کردن، موارد جواز "فروش مال وقفی" و همچنین امکان "رهن گذاشتن مال وقفی" را بررسی خواهیم کرد.

مال موقوفه چیست

با توجه به اینکه مفهوم مال موقوفه در رابطه با عقد وقف است، برای درک بهتر این موضوع و پاسخ به سؤالاتی مانند چه مقداری مال موقوفه است و چگونه می توان از مال وقفی استفاده کرد و آن را فروخت، لازم است ابتدا به تعریف عقد وقف و انواع مختلف آن بپردازیم.
سپس قادر خواهیم بود به سؤال "مال موقوفه چیست" پاسخ دهیم.

ماده 55 قانون مدنی، در تشریح مفهوم وقف، ذکر می‌کند: «وقف به معنای نفوذ عیانیت مال و محتبسه‌های آن است».
تفسیر عبارت "نفوذ عیانیت مال" در این جمله چنین است که اموال از مالکیت صاحب وقف خارج شده و همچنین، غیرقابل انتقال و انتقال نیز شده باشند و تفسیر عبارت "محتبسه‌های" نیز استفاده از درآمدهای مالی به منظور امور خیریه و کمک به افراد دیگر را می‌گوید.

به همین ترتیب، وقف، در تعریفی ساده، به معنای تعهدی است که براساس آن، فرد واقف (کسی که وقف می‌کند) از مالکیت خود دست برداشت کرده و مالی را به منظور کمک به دیگران و انجام امور خیریه مصرف می‌کند.

اشخاصی که حق استفاده از مال وقف شده را دارند (موقوف علیه آنها)، به دو نوع تقسیم می‌شوند.
یکی از آنها اشخاص محدود و محصور هستند، مانند فرزندان واقف.
دیگری، بی‌محدود و نامحصور هستند مانند دانشجویان.
عقد وقف نیز بر اساس این دسته‌بندی به دو نوع تقسیم می‌شود: وقف خاص (وقفی که بر اشخاص محدود انجام می‌شود) و وقف عام (وقفی که بر اشخاص نامحصور انجام می‌شود).

همچنین، برای اینکه عقد یا قرارداد وقف به شکل صحیحی انجام شود و اثرات قانونی خود را داشته باشد، ابتدا باید پس از ارائه پیشنهاد توسط واقف، این پیشنهاد توسط مستحق وقف در حالت وقف خاص یا نهاد مورد نظر برای وقف در حالت وقف عام، پذیرفته شود.
در مرحله بعد، مالکیت موضوع وقف توسط مستحق وقف در حالت وقف خاص یا نماینده در وقف عام، دریافت و در اختیار خود قرار گیرد.

پس از پاسخ به این سؤال که موقوفه چیست، در ادامه به شرایط استفاده از اموال وقفی پرداخته و سپس به این سوال پاسخ خواهیم داد که آیا فروش مال وقفی مجاز است یا خیر.

شرایط استفاده از مال موقوفه

در قسمت قبل، توضیح دادیم که معنای مال موقوفه چیست و بیان کردیم که مالی که توسط واقف با انجام ایجاب و قبول و قبض آن مورد وقف قرار می‌گیرد و از مالکیت شخص واقف خارج می‌شود.
این مال باید برای کمک به دیگران و امور خیریه استفاده شود و به آن مال موقوفه یا مال وقفی می‌گویند.
در این بخش، به پاسخ دادن به سوالی می‌پردازیم که چه شروطی برای استفاده از اموال وقفی وجود دارد؟

از with باید شروع کرد ، این مطلب حاوی یک مقدمه به عنوان قسمتی از یک سند است که همه راهکارها، کدهایی که قبلاً برای مقابله با این موقف مورد استفاده قرار داده ایم (به عنوان مثال، توابع کلاسی برای چک کردن وضعیت کلمه، مرحله به مرحله مقدمه ها و راهنماها برای یک نفربازیکن)، و تغییراتی که پیشنهاد شده است (مانند افزودن سیستم کارت سایه و دست نوشته بازیکن).
نهایتاً، بعد از شرایط بازی، به راهنمای نصب و تنظیمات سرور خواهیم پرداخت (مانند کش ها و نیازهای ریز تعمیر و نگداری).

برای ایجاد شرایط مناسب برای استفاده از اموال وقفی، لازم است مالی که وقف شده، به عنوان اموال غیرقابل مصرف تعریف شود.
به طوری که با استفاده مداوم از درآمدهای حاصل از آن، به طور کامل استفاده نگردد و در حقوق متعارف، بقایی داشته باشد.

هدف از وقف باید مشروع و قانونی باشد؛ همچنین، هدف این قرارداد نباید فرار واقف از پرداخت بدهی باشد.
اگر معامله به قصد فرار از بدهی یا غیرقانونی بودن هدف وقف رخ دهد، قرارداد وقف صحیح نیست و وقف شده به شرایط استفاده از دارایی‌های وقفی دسترسی نخواهد داشت.

وقف و شرایط لازم برای اعتبار آن
بنابر قوانین مدنی، برای اعتبار قرارداد وقف نیاز است که افراد موقوف علیه در زمان انعقاد قرارداد هنوز زنده باشند.
ماده ۶۹ قانون مدنی بیان می‌کند: «وقف برای شخصی که هنوز موجود نشده، صحیح نیست مگر اینکه تبعیت از شخصی موجود باشد.
» بنابراین، وقف بر روی شخصی که هنوز وجود ندارد، به جز به شرط تبعیت از یک شخص موجود، باطل است.
به عنوان مثال، پدری می‌تواند مالی را به نفع فرزند خود (که هنوز متولد نشده) وقف کند و تعیین کند که بعد از او، این مال به نفع فرزندی که حتی به صورت نطفه وجود ندارد، تعلق بگیرد.

استفاده از اموال وقفی شامل شرایط مختلفی است.
یکی از این شرایط این است که منافع مال وقفی باید مشخص شده و حصص و سهم هر موقوف در این منافع باید مشخص و تعیین شود.
اما باید توجه داشت که این شرط به ویژه در مورد وقف خاص اهمیت دارد، زیرا در وقف عام که محدودیتی ندارد، این موضوع کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.
به عنوان مثال، در صورتی که یک جوی آب به وقف اختصاص داده شود و بعداً آب در این جوی بین ورثه‌ها تقسیم شود، هر وارث حق استفاده از سهم خود از مال وقفی را در اختیار دارد.

استفاده از مال وقفی به وسیله صاحب وقف یا نماینده‌ی وقف، بر اساس تصمیمی که صاحب وقف اتخاذ کرده یا آن را به نماینده و مدیر وقف واگذار کرده است، انجام می‌شود.
بنابراین، با توجه به تصمیم صاحب وقف یا نماینده، منافع مال وقفی ممکن است به صورت یکسان یا متفاوت بین صاحبان موقوفه تقسیم شود.

چه چیزهایی را می توان وقف کرد

یکی از مسائل مهم درباره عقد وقف و مال موقوفه این است که ویژگی‌های مال موقوفه چیستند و در واقع چه چیزهایی می‌توان به صورت وقف کرد؟ در اینجا به بررسی و پاسخ به این سؤال می‌پردازیم.
بنابراین، ویژگی‌های مال موقوفه را بررسی و توضیح می‌دهیم.

با توجه به ماده ۵۸ قانون مدنی، معاملات مالی که به عنوان "مال موقوفه" شناخته می‌شوند، باید از نوعی اموال باشند که برای مصرف و استفاده قابل بقا هستند و نباید به‌وسیلهٔ استفاده از آن‌ها یا عایدی که از آن‌ها حاصل می‌شود، منجر به نابودی یا زوال اموال شود.
به همین دلیل، اموالی مانند خانه و اتومبیل می‌توانند موضوع وقف باشند درحالی که مواد غذایی و سایر چیزهای قابل مصرف، قابلیت وقف ندارند.

شرایط استفاده از اموال وقفی، شامل قبض و تصرف مال موقوف در وقف خاص توسط موقوفین و در وقف عام توسط متولیان می‌باشد.
بر اساس ماده 67 قانون فوق، باید مال وقفی قابل قبض و اقباض باشد.
بنابراین، مال وقفی باید به عنوان یک مال حقیقی و تجاری به حساب آورده شود و نمی‌تواند صرفاً منافع یک مال یا قطعه غیر قابل تصرف، مانند یک قطعه جواهر گم شده باشد.

مطابق قانون مدنی، ماده 64، در صورتی که اشخاصی به طور موقت منافع مال خود را به شخص دیگری واگذار کنند، مانند اجاره دادن یک ملک برای مدت زمان معین، امکان تبدیل آن ملک به وقف وجود دارد.
همچنین، اگر شخصی حق ارث بر یک ملک را داشته باشد، نیز قادر به تبدیل آن به وقف خواهد بود.

اداره مال موقوفه

از آنجا که پس از انجام تعهد وقف، موقوفه قرار است برای مدتی طولانی از مالی استفاده کند، ضروری است شخص یا اشخاصی مال را به صورت مداوم مدیریت کرده و با انجام وظایف مرتبط با آن، از خرابی و کاهش ارزش مال موقوفه جلوگیری کند.
با توجه به اهمیت این موضوع، در ادامه به توضیح نحوه مدیریت مال موقوفه می‌پردازیم.

به طور کلی، اداره مال موقوفه نقشی بسیار مهم در وقف دارد.
وقف، به طور کاملاً مشخص، وظایف و مسئولیت‌هایی را برای اداره مال موقوفه به عهده می‌گیرد.
وقف‌دار مجاز است تا حق انتخاب خود را در انتخاب مدیر یا متولی این اموال دارا باشد.
می‌تواند خودش به عنوان مدیر یا یک یا چند شخص دیگر را به عنوان متولی وقف معرفی کند.

«در صورتی که تعدادی مدیر یا نایب وقف را تعین کرده‌اید و یکی از آن‌ها فوت کند، اگر مدیران، حق اتخاذ تصمیمات مستقل را داشته باشند، مدیران بازمانده به اداره و مدیریت مال وقفی ادامه می‌دهند.
اما در حالتی که اداره وقف، نیازمند تصمیم گیری جمعی مدیران باشد، ضروری است دادگاه، به جای نایب فوت شده، فردی را تعیین نماید.
»

در وقف عام، در صورتی که واقف اشخاصی را برای تدبیر و امور مالی وقف تعیین ننموده باشد، ضروری است که سازمان حج و اوقاف، تولیت وقف را انتخاب نماید و اداره و اجرای امور وقف به عهده این سازمان قرار گیرد.

موارد جواز فروش مال موقوفه

در تعریف وقف، بیان کردیم که این عقد موجب خروج مال از مالکیت واقف می‌شود و از آنجایی که از لحظه انعقاد این عقد، دیگر مالک امکان تصرف در مال موقوفه را ندارد، بنابراین این حق به او واگذار می‌شود.
به عبارت دیگر، واقفی که مال را به وقف اختصاص داده است، از آن برخورداری نمی‌کند و صرفاً حق استفاده از اموال وقفی و منافع حاصل از آن‌ها را دارد، اما حق تصرف در عین یا اصل مال را ندارد.

ممکن است بپرسید که آیا فروش مال وقفی امکان پذیر است یا خیر.
آیا قانونا فروش و انتقال این نوع از مال مجاز است، یا اینکه ممنوع است؟ و در صورتی که امکان فروش وقفی مال وجود داشته باشد، چه شروطی برای صحت این فروش لازم است؟

"به طور اصولی و به طور کلی، وقف باعث می شود که مال تحت وقف، از مالکیت فرد واقف جدا شده و تحت حمایت و حفظ وقف قرار می گیرد.
به عبارت دیگر، مال وقفی مجاز به فروش و انتقال مالکیت نیست ولی افراد واقف مجاز به استفاده از منافع حاصل از آن مال هستند.
در برخی موارد خاص و استثنایی، در قوانین مدنی، به استثنایی برای فروش وقفی مجوز داده شده است.
این موارد با جزئیات بیشتر در ماده 89 و 349 قانون مدنی توضیح داده شده است.
"

نخستین موقعیت مجاز برای فروش مال وقفی، در صورتی است که مال مورد وقف، دچار خرابی شده و یا در حال نزدیک شدن به خرابی باشد به‌طوری که از آن استفاده نشود.
در چنین شرایطی، امکان فروش آن از طریق رعایت قوانین و مقررات قانونی وجود دارد.

"علاوه بر این، در صورتی که بین اشخاصی که در وضعیت وابسته به وقف قرار دارند، تعارضات عمیقی بوجود آمده و ترس از قتل و ریخته شدن خونشان وجود یا حتی ممکن است به دلیل این تنازعات، مال وقفی خراب شود، امکان فروش املاک وقفی نیز وجود دارد.
"

روشن است که رهن، یک تنظیم قراردادی است که در آن تنظیم می‌شود راهن (رهن دهنده) مالی را به عنوان وثیقه به مرتهن (رهن گیرنده) انتقال می‌دهد.
اگر راهن، در زمان مشخص شده بدهی خود را پرداخت نکند، مرتهن می‌تواند با فروش مالی که به عنوان رهن قرار داده شده است، بدهی خود را دریافت کند.
با توجه به این توضیحات، احتمالاً سوالی مطرح می‌شود که آیا رهن مالی که جزء موقوفات است نیز ممکن است یا نه؟ در پاسخ به این سوال، باید گفت که رهن مالی موقوفه به دو دلیل امکان‌پذیر نیست.
به عبارتی دیگر، استفاده از اموال وقفی به عنوان رهن، با توجه به دلایل زیر، تنها منجر به بطلان قرارداد رهن می‌شود.
در این توضیح، برای تاکید بیشتر بر برخی اصطلاحات و جزئیات مهم، از برچسب‌های HTML مانند و استفاده خواهد شد.