ایقاع چیست

در زمینه حقوق، تعهدات از دو منبع پدید می‌آیند: اعمال حقوقی و وقایع حقوقی.
اعمال حقوقی، عملی است که با اراده و قصد فرد صورت می‌گیرد تا تعهد و اثر حقوقی را به وجود آورد؛ و در صورت رعایت شرایط، تعهد مربوطه را ایجاد کند.
اگر این اعمال و ایجاد اثر حقوقی با یک اراده انجام شوند، آنها را می‌توان «ایقاع» نامید، به عنوان مثال موضوع طلاق.
اما اگر اعمال حقوقی و ایجاد اثر آن با اراده دو طرف صورت پذیرد، آنها را «عقد» نامید، مانند عقد نکاح.
وقایع حقوقی شامل اعمال ارادی یا وقایع غیرارادی است که آثار حقوقی آنها، بر اساس اراده فرد صورت نمی‌گیرد؛ به عنوان مثال تولد یا غصب.

با توجه به نکاتی که عیان است، انواع مختلفی از قوانین و مقررات در جامعه وجود دارند که به شرایط و آثار خاصی متصل می‌شوند.
از اینرو، مهم است که این نوع دستورات و تعهدات قانونی را که به طرفین معامله اعمال می‌شود، به درستی درک و اعمال کنیم.
همچنین باید توجه کنیم که محدودیت‌ها و قواعد موجود در قراردادها و اقسام عقود با تعهدات متفاوتی همراه هستند و استفاده از تکنولوژی و تفاهمات الکترونیکی برای انجام عملیات حقوقی نیز تفاوت‌هایی دارد که باید مورد بررسی قرار گیرد.

با توجه به ارزش این موضوع، در این نوشتار قصد داریم ابتدا به سؤالی که "ایقاع چیست؟" پاسخ دهیم و سپس به تفصیل اقسام، شرایط و آثار آن را مورد بررسی قرار دهیم.
در نهایت، تفاوت عقد و ایقاع را توضیح دهیم.
اگر نسبت به این موضوع سوالی دارید، لطفا در این نوشتار همراه ما باشید.

ایقاع چیست

«اعمال حقوقی را می‌توان به دو دسته‌ی عقد و ایقاع تقسیم کرد.
در تحقق اعمال حقوقی، حضور اراده‌ی افراد همواره ضروری است.
البته ایقاع نیز به‌عنوان نوعی عمل حقوقی از این اصل مستثنی نیست، با این تفاوت که در عقود و قراردادها که به وسیله‌ی اراده‌ی دو طرف ایجاد می‌شوند، ایقاع تنها با یک اراده تحقق می‌یابد».

بنابراین، اگر بخواهیم به این سوال پاسخ دهیم که ایقاع چیست، باید مشخص کنیم که ایقاع عمل حقوقی‌ای است که با اراده یک فرد انجام می‌شود و تأثیر آن ممکن است تنها محدود به خود فرد مربوطه باشد.
به عنوان مثال، اعراض مالکیتی که فقط حق مالکیت را از اشخاص دیگر سلب می‌کند یا حقوق سایر افراد را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.
همچنین، می‌توان به طلاق اشاره کرد که علاوه بر تأثیری که بر حقوق مرد دارد، حقوق زن را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.

در قانون مدنی، مواد قانونی با استفاده از عناصر HTML مانند بولد و ایتالیک، صریحاً به مفهوم "ایقاع" اشاره نمی‌کنند.
با این حال، با تکیه بر اصول فقهی، می‌توان به پیروی از حکم "ایقاع" در مواردی نائل شد.
به طور کلی، ابرا، فسخ، اخذ به شفعه و طلاق به عنوان برخی از اعمال حقوقی در نظام حقوقی مدنی ایران، به عنوان مثال‌هایی از "ایقاع" شناخته می‌شوند.

اقسام ایقاع چیست

در قسمت قبل، به سوالی پاسخ داده بودیم که مبنای آن ایقاع است؟ در این پاسخ، اظهار داشتیم که ایقاع عمل حقوقی است که از طریق اراده یک فرد ایجاد می‌شود و آثار حقوقی خود را به دنبال دارد.
حال در این قسمت، قصد داریم اقسام مختلف ایقاع را مورد بررسی قرار دهیم.
ایقاعات بر اساس معیارهای مختلف به اقسام مختلفی تقسیم می‌شوند.
اولین نوع تقسیم بر اساس نحوه ایجاد آن‌هاست که شامل دو نوع ایقاع تشریفاتی و رضایی می‌شود.

ایقاعات رضایی نامیده می‌شوند، آن عملی است که فقط با اراده و بیان قصد به هر شکلی اجرا می‌شود بدون نیاز به تشریفات خاصی.
این اراده می‌تواند به صورت نوشتاری یا شفاهی صورت گیرد.
به عنوان مثال، فسخ که فرد فقط با اعمال اراده می‌تواند آن را اجرا کند بدون نیاز به انجام تشریفات خاصی.

بهتر است برای اثرگذاری قوانین و مقررات، توجه و رعایت تشریفات خاص نیز صورت گیرد.
این تشریفات شامل اصول و قواعد خاصی است که علاوه بر بیان قصد، برای حاکمیت و اجرای صحیح و کارآمد آن نیازمند است.
مانند ماده 1134 قانون مدنی که مشخص می‌کند: "برای تحقق طلاق، باید این فرایند با صیغه طلاق و در حضور حداقل دو نفر از مردان عادل که شاهد طلاق باشند، انجام شود.
" بنابراین، اجرای صحیح و اثرگذار طلاق نیز به رعایت تشریفات خاصی وابسته است.

ہر ایقاع دیگری، بر اساس اثری که آفریده میشود، دو نوع ایقاع یک طرفه و ایقاع دو طرفه دارد.
در هردو این ایقاع‌ها، فقط با داشتن یک اراده، میتوان آنها را شکل داد.
اما ایجاد ایقاعی که حقوق چند نفر را تحت تاثیر قرار دهد، به دو نوع تقسیم میشود.

ایقاع دو طرفه: در یک حالت ایقاع دو طرفه، تأثیر ایقاع بر افرادی که آن را اعمال می کنند و همچنین بر افراد دیگری که تحت تأثیر آن قرار می گیرند، مشخص می شود.
این نوع ایقاع می تواند به صورت تعاملی و همزمان بین دو طرف صورت بگیرد.

مثال: هنگامی که یک فرد از حق مالکیت خود صرف نظر کرده و این اقدام اثری را نیز بر تمامیت حقوق شخص دیگری دارد، داریم ایقاع دوطرفه.

ایقاع دوجانبه: در ایکاع دوجانبه، ایکاع همچنین بر اراده کننده (مردم) و هم بر طرف دیگر اثرگذار است.
به عنوان مثال، طلاق یک ایکاع دوجانبه است.
مرد با اعمال حق طلاق، علاوه بر تأثیر بر حقوق خود، بر حقوق زن نیز اثر میگذارد.
با ایجاد این ایکاع، علاقه زوجیت بین آنها به طور کامل از بین می‌رود.

شرایط ایقاع چیست

در قسمت قبلی، ما درباره‌ی نوع‌بندی‌های ایقاع صحبت کرده‌بودیم و بیان کرده‌بودیم که ایقاعات دارای انواع مختلفی هستند؛ مانند ایقاعات تشریفاتی، رضایی و یک‌طرفه و دو‌طرفه.
در این بخش، قصد داریم به سوال "چه شرایطی برای ایجاد یک ایقاع لازم است؟" پاسخ دهیم.
برای پاسخ به این سوال، باید به ماده‌ی ۱۹۰ قانون مدنی مراجعه کنیم که شرایط صحت معامله را ذکر می‌کند.
طبق این ماده‌ی قانونی، برای ایجاد یک معامله به صورت صحیح، باید شرایط زیر را داشته باشد که برای ایقاعات نیز الزامی است:

قصد و رضایت از انجام کار توسط شخص عامل می‌تواند تأثیر پذیرنده را داشته باشد.
برای حاصل شدن یک انطباق صحیح، شخص عامل باید قصد و رضایت انجام معامله را داشته باشد.
در واقع وجود اختیار در قوانین حقوقی ضروری است و حتی در کنش هایی که تنها به اراده صاحب آن وابسته است، از تأثیر گذاری اختیار استفاده می‌شود.
در صورتی که این کار با اجبار انجام شود، معلوم نیست قابل اجرا باشد.

اشخاصی که توانایی ارائه ایقاع را دارند، باید دارای اراده باشند.
به عنوان مثال، در حالت ابراء که یک نوع ایقاع رضایی است، شرایطی برای سقوط تعهد وجود دارد.
یکی از این شرایط این است که شخصی که بدهی را بخشش می‌دهد (مدیون)، دارای صلاحیت باشد.

موضوع خاصی که به رنگ از آن باشد: رنگ باید بر اساس یک موضوع مشخص ایجاد شود.
به عنوان مثال، در نقاشی، موضوع آن، مناظر طبیعی است و یا در شعر، عشق ورزش، موضوع مشخصی است که به رنگ می‌باشد.

مشروعیت جهت برای ایجاد ایقاع، به معنای قانونی و شرعی بودن آن است.
به‌عنوان مثال، در انجام فعالیت‌هایی مانند ابراء، اگر هدف از بخشیدن دین، انجام کار غیر قانونی و خلاف شرع باشد، این ایقاع به دلیل جهت نامشروع، باطل و صحیح نمی‌باشد.

آثار ایقاع چیست

در بخش قبل درباره "ضرورت ایقاع‌ها" صحبت کردیم و بیان کردیم که ایقاع‌ها مانند معاملات، به شرایط عمومی معاملاتی، یعنی قصد و رضا، اهلیت، موضوع مشخص و مشروعیت پایبندی می‌کنند.
در این بخش، قصد داریم به این سوال پاسخ دهیم که "تأثیرات ایقاع چیست؟" اعمال حقوقی متنوعی مانند ابرا، فسخ، اخذ به شفاعت و طلاق، به نام ایقاع در نظام حقوقی قرار می‌گیرند و این اعمال همانند تأثیرات مالی و غیرمالی متعددی برای افراد ایجاد می‌کنند.

با استفاده از برچسبهای HTML به زبان فارسی، متن زیر را به صورت کاملاً متفاوت بازنویسی می کنیم:قوانین مالی: در برخی موارد، مثل برخی تعهدات، زمانی که فردی به توافق اختیاری وظیفه خود را بر عهده می‌گیرد، از حقوق مالی خود منصرف می‌شود و آنها را از خود سلب می‌کند.
همچنین، طلاق می‌تواند منجر به پیامدهای مالی شود، مانند پرداخت مهریه به مرد.

تاثیرات غیرمالی: وقتی که روندی مانند طلاق رخ می‌دهد، تاثیرات مالی و غیرمالی را برای هر دو همسر به همراه دارد.
به عنوان مثال، پس از طلاق، مدتی مشخص می‌شود که همسر زن قادر به ازدواج مجدد نباشد تا زمانی که مدت زمان قانونی مشخصی بگذرد.

تفاوت قرارداد و ایقاع چیست

در مقاله قبل، به تأثیرات اقتصادی و غیر اقتصادی ایقاع صحبت کردیم.
ایقاع‌ها همانطور که بروز می‌کنند، تأثیرات مالی و غیر مالی را بر فرد تحمیل می‌کنند.
به عنوان مثال، در صورت طلاق، مرد موظف به پرداخت مهریه می‌شود.
حال در این بخش قصد داریم درباره تفاوت قرارداد و ایقاع صحبت کنیم.

برای ایجاد عقد و بروز اثرات آن، نیاز به دو اراده است.
برای مثال، در عقد نکاح، با توأمان اراده های دو طرف بروز می‌کند و تاثیرات آن متحقق می‌شود.
اما در حالتی که تنها با اراده یک فرد انجام می‌شود، مانند حالتی که به طلاق اشاره می‌کنیم، با انعکاس اراده مرد، این عمل حقوقی رخ می‌دهد و تاثیرات آن برقرار می‌شود.

در قرارداد، به دلیل توافق دو طرف، نیازی به اعلام صریح اراده وجود ندارد؛ اما برای ایجاد اثر ایقاع، ایجاد کننده باید اراده خود را صراحتاً اعلام کند.
ایقاع به تنهایی یک عمل حقوقی انفرادی است که برای تأثیرگذاری نیاز به اعلام صریح از سوی ایجاد کننده دارد.

به طور همسان با آنچه اشاره شد، اعتبار از شرایط صحت تنظیم هماهنگی است، اما این مقوله در قرض و استعانت متفاوت است.
در قراردادها، هر دو طرف باید اهلیت داشته باشند؛ اما در تنظیمات هماهنگی دو طرفه مانند مرخصی، صرفاً اعلام اراده توسط طرف تعهد کننده، به عبارت دیگر بدهکار، کافی است و اهلیت بدهکار، ضروری نیست.