رای وحدت رویه چیست

در جامعه، مراجع قضایی و دادگستری جهت تسلیح جانشین صاحبان حقوق و کیفری و تلاش برای اجرای قوانین و احقاق حق دعاوی شکل گرفته‌اند.
اما همچنین، برای نظارت بر فرایند کار سامانه‌های قضایی، نیاز به یک نهاد نظارتی وجود دارد.
دیوان عالی کشور، به‌عنوان بالاترین سطح نظارت بر اجرای به‌درستی قوانین در دادگستری متشکل از سلسله‌مراتب مراکز دادگستری، هیئت‌های عمومی و شعب حقوقی و کیفری به‌وجود آمده است.
این دیوان تشکیل شده‌است به منظور نظارت وضع لوایح و اعتبار قوانین در جامعه.

به عنوان آنچه که به تازگی بیان کردیم، دیوان عالی کشور به منظور بهبود اجرای قوانین و بر اساس قانون اساسی تأسیس شده است و دارای مسئولیت‌های متعددی است.
یکی از مسئولیت‌های اصلی این دیوان، صدور رای وحدت رویه است.
رای وحدت رویه نقش بسیار حیاتی در اجرای بهتر عدالت و جلوگیری از داشتن دستکاری در اجرای قانون دارد.
برای صدور رای وحدت رویه، مراحل و فرآیندهای خاصی وجود دارد که بدون رعایت آنها، امکان صدور رای وحدت رویه وجود نخواهد داشت.

در این مقاله، نیاز داریم تا در مورد مفهوم "رای وحدت رویه" و "مرجع صدور آرای وحدت رویه" صحبت کنیم.
همچنین، یک توضیح مختصر درباره فرایند صدور این اقدام قانونی و تفاوت های آن با رای اصراری ارائه خواهیم داد.
اگر سوال یا نیاز به توضیحات بیشتری دارید، با ما همراه باشید.

رای وحدت رویه چیست

در ابتدای پاسخ به پرسشی که چیستی و چگونگی صدور "رای وحدت رویه" را بیان کنیم، بهتر است ابتدا درباره ارکان و وظایف دیوان عالی کشور مطلع شویم.
دیوان عالی کشور به عنوان نهاد قضایی بالاترین مرجع تقریباً هسته قوا در کشور محسوب می‌شود.
از نظر نظارت بر اجرای صحیح قوانین و نظام قضایی، این دیوان صلاحیت بالایی دارد و مسئولیت‌های زیر را بر عهده دارد:- ایجاد یکپارچگی در رویه‌های قضایی: دیوان عالی کشور تلاش می‌کند تا رویه‌های قضایی را یکپارچه‌سازی کند و تفاوت‌های ممکن در استناد به قوانین را حذف و هماهنگی لازم را برقرار کند.
- حل اختلافات صلاحیت: در صورت بروز اختلاف بین مراجع قضایی در مورد صلاحیت پیگیری و رسیدگی به پرونده‌ها، دیوان عالی کشور وظیفه دارد این اختلافات را حل کرده و مرجع صلاحیت را تعیین کند.
- نظارت بر صحت اجرای قوانین: این دیوان مسئول نظارت بر اجرای صحیح قوانین در دادگاه‌هاست و تمامی مراجع قضایی باید به توصیه‌ها و دستورات آن عمل کنند.
- تصدیق اعاده دادرسی در پرونده‌های کیفری: اگر در مراجع دیگر قضائی احکام کیفری صادر شده و نیاز به اعاده دادرسی باشد، دیوان عالی کشور باید موافقت خود را به صورت رسمی اعلام کند.
- موارد دیگر: علاوه بر وظایف فوق، دیوان عالی کشور مسئولیت‌های دیگری مانند تعیین مرجع اعلامیه‌های مربوط به دیوانستی، تصویب بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های قضایی را بر عهده دارد.
بنابراین، دیوان عالی کشور نقش مهمی در حفظ وحدت و صحت اجرای قوانین در سیستم قضایی دارد.
صدور "رای وحدت رویه" در این نظام نیز تحت نظارت و با بررسی و رسیدگی به پرونده‌ها و موارد قضایی مختلف انجام می‌شود.

همان طور که اشاره شده، یکی از وظایف بسیار مهم دیوان عالی کشور، که به عنوان مرجع اصلی نظارت بر اجرای صحیح قوانین در محاکم دادگستری عمل می کند، ایجاد یک وحدت رویه قضایی است.
دیوان عالی کشور برای ایجاد این وحدت رویه قضایی از طریق صدور رای وحدت رویه استفاده می کند.
این موضوع توسط ماده 471 قانون آیین دادرسی کیفری تعریف شده است.

این مقاله به تعریفی درباره رای وحدت رویه می پردازد که می گوید: "زمانی که درباره مسائل مشابه، اعم از حقوقی، کیفری و امور حسبی، نظرات گوناگونی از قوانین و رویه های متفاوت توسط شعب مختلف دیوان عالی کشور یا دادگاه ها صادر می شود، رئیس دیوان عالی کشور یا دادستان کل کشور ملزمند هستند هر کجا که اطلاع یابند، از هیات عمومی دیوان عالی کشور درخواست کنند تا رویه یکپارچه را خلق نماید و نظریه های یکسانی را به ارمغان بیاورد.
"

با توجه به این ماده، رای وحدت رویه به این معناست که هر گاه دادگاه‌های مختلف در موارد مشابه به تفاوت نظر برسند، دیوان عالی کشور به عنوان مرجع صدور رای، با استناد به این ماده، رایی را صادر خواهد کرد.
این فرقی نمی‌کند که این آراء ناهم‌اختلاف درباره مسائل قانونی، کیفری یا حقوقی عبور کند و از کدام دادگاه، شامل دادگاه‌های حقوقی، کیفری، شعب دیوان عالی و یا مقامات دیگر، صادر شده باشد.

در واقع، استفاده از اطلاعات متفاوتی و استدلال‌های مختلف، باعث ایجاد تنوع و اختلاف در قوانین می‌شود.
اما وجود یک راهبرد مشترک می‌تواند به ترتیبی که نظم و هماهنگی حفظ شود، این تنوع را کنترل نماید.
شکایت از رأی‌های متضادی که توسط دادگاه‌ها صادر می‌شود، به نحوی می‌تواند به رئیس دیوان عالی کشور یا دادستان گزارش شود.
پس از دریافت این اطلاعات، آنها ملزم به تشکیل یک هیئت عمومی دیوان هستند و پس از بررسی، می‌توانند با صدور رای مشترک، این تناقضات را برطرف سازند.

پس از توضیح در این مورد که چه چیزی مورد نظر در رابطه با رای وحدت رویه است، حال به بررسی این مسئله خواهیم پرداخت که چگونه و از کجا آرا برای وحدت رویه صادر می‌شوند.

مرجع صدور رای وحدت رویه

در قسمت قبل، توضیح دادیم که رای وحدت رویه به معنای تصمیمی است که توسط دادگاه ها در موارد مشابه با صدور آرای متناقض، اتخاذ می‌شود.
همچنین، اشاره کردیم که دیوان عالی کشور به عنوان مرجع اصلی نظارت بر اجرای قوانین، مسئول ایجاد وحدت رویه با صدور رای وحدت رویه است.
حال، بعد از توضیح مفهوم رای وحدت رویه، قصد داریم در این قسمت، درباره مرجع صدور این آراء صحبت کنیم.

همانگونه که در قسمت قبلی این مقاله اشاره شد، بنا به اطلاعات مندرج در ماده 471 قانون آیین دادرسی کیفری، معیار صدور حکم توسط هیئت عمومی دیوان عالی کشور قرار دارد.
این هیئت تشکیل شده است از رییس دیوان عالی کشور یا نماینده او، دادستان کل کشور و حداقل سه چهارم رؤسای، مشاوران و اعضای شعب فرعی.
رییس هیئت عمومی دیوان عالی کشور می تواند خود یا معاون خود باشد.

پس از تشکیل هیئت عمومی دیوان عالی کشور، مسائلی که در آنها به تفاوت نظر وجود دارد و بر آنها تصمیمات متضادی صادر شده است، بررسی می‌شود و تصمیمی درباره آن می‌گیرد.
شاخص برای تصمیم‌گیری، رای اکثریت هیئت عمومی دیوان عالی کشور است و این رای، در موارد مشابه، برای شعب دیوان عالی کشور، دادگاه‌ها و سایر مراجع، قضایی و غیرقضایی، الزامی و مورد توجه قرار می‌گیرد.
ارزشمند باید ذکر شود که رای وحدت رویه صادره از هیئت عمومی دیوان، بر ارایهای اقتضائی قبلی بی‌تأثیر است، اما تأثیرگذار بر روی رای دعاوی در جریان می‌باشد.

نحوه و چگونگی صدور رای وحدت رویه

در اجزای قبل، گفته شد که وحدت رویه چیست و گفته شد که هیئت عمومی دیوان عالی کشور مرجع صدور این رای است.
این هیئت متشکل از رئیس دیوان عالی کشور یا معاون او، دادستان کل کشور یا نماینده او، روسا، مستشاران و اعضای معاون تمام شعب دیوان است.
پس از توضیح درباره مرجع صدور آرای وحدت رویه، در اینجا قصد داریم روند و نحوه صدور رای وحدت رویه را بررسی کنیم که طبق مراحل زیر است:مرحله ۱: نظرخواهی
در ابتدا، مجمع عمومی دیوان عالی کشور به منظور اتخاذ رای وحدت رویه، نظرها و پیشنهادات مربوطه را از اعضای مختلف هیئت جمع آوری می‌کند.
مرحله ۲: تدوین متن
پس از جمع آوری نظرها، متن نهایی را برای رأی وحدت رویه تدوین می‌کنند.
این متن شامل توصیف کامل و دقیق راهنمایی‌ها و رویه‌های قابل تعمیم است.
مرحله ۳: رأی گیری
بعد از تدوین متن، هیئت عمومی دیوان عالی کشور برای رأی گیری دعوت می‌شود.
در این مرحله، اعضا بر اساس اکثریت آرا در مورد تصویب متن وحدت رویه تصمیم می‌گیرند.
مرحله ۴: صدور رای وحدت رویه
پس از تصویب متن به شکل رای وحدت رویه، این رای در قالب حکم دیوانی توسط رئیس دیوان عالی کشور به امضا در می‌آید و در دفتر ثبت قرار می‌گیرد.
مرحله ۵: منتشر سازی
حکم دیوانی حاوی رای وحدت رویه در روزنامه‌های رسمی منتشر می‌شود و براساس قانون به تمامی دستگاه‌های قضاوتی و اجرایی اعمال می‌شود.
مرحله ۶: اطلاع رسانی
نهایتاً، رویه وحدت رویه به تمامی دستگاه‌های قضایی کشور اعلام و ابلاغ می‌شود تا در پرونده‌های قضایی مشابه از آن استفاده شود.
تا اینجا نحوه صدور رای وحدت رویه را بررسی کردیم.

پیغام: ترجمه تغییر یافته

برای اطلاع رسانی در مورد وجود آرای متناقض در موضوعات مشابه و برگزاری جلسه هیئت عمومی، وظیفهٔ رئیس دیوان عالی کشور یا دادستان کل کشور است.
لازم به ذکر است که قضات دادگاه‌ها، دادستان‌ها یا وکلای دادگستری نیز می‌توانند روند اطلاع رسانی متناسب با وجود آرای متناقض و بررسی آن را نسبت به رئیس دیوان عالی کشور صورت دهند.

تشکیل جلسه همه‌گیر هیأت عمومی دیوان عالی کشور، با حضور رئیس دیوان عالی کشور یا معاون ایشان، دادستان عمومی کل کشور یا نماینده او، حداقل سه چهارم روسای شعب و مشاوران و اعضای همه معاونت‌ها صورت می‌گیرد.

با توجه به آراي اکثريت تصميم گيري کرده وسپس با صدور يک نظر وحدت رويه، تصميم را اجرا مي کنيم.

برای اتخاذ تصمیمی، قبل از هرچیز نظر دادستان یا نماینده وی باید به طور قطع و حتمی، و بر اساس ماده 472 قانون آیین دادرسی کیفری، اعلام شود.

اطلاع رسانی رأی وحدت رویه، توسط هیئت عمومی، به همه دادگاه ها و الزام دادگاه ها و قضات بر انجام آن، به تبعیت از آن، اعلام شد.

این باید به ذهن داشته باشیم که نقض رای وحدت رویه به تنهایی می‌تواند به دلیل قانون یا رای وحدت رویه دیگری که با رعایت مراحل و نحوه‌ی صدور آن ارائه می‌شود اتفاق بیافتد.

تفاوت رای وحدت رویه و رای اصراری چیست

در قسمت قبل، توضیح دادیم که نحوه صدور رای وحدت رویه، توسط مرجع صدور آن که هیئت عمومی دیوان عالی کشور است، چگونه می‌باشد.
همچنین، گفتیم که هیئت عمومی، بخشی از ساختار دیوان عالی کشور بوده که نقش اصلی، در ایجاد وحدت رویه قضایی و جلوگیری از تشتت آرا در محاکم را دارد.
در این قسمت، قصد داریم، در خصوص تفاوت رای وحدت رویه و رای اصراری توضیح دهیم.
به همین منظور، لازم است تا ابتدا بدانیم که رای اصراری چیست.

یکی از آراء صادره توسط هیئت عمومی دیوان عالی کشور، رای اصراری است.
وقتی دیوان، یک فرجام خواهی را نقض می‌کند و آن را به دادگاه مرجع ارجاع می‌دهد تا بر منطبق‌ترین رای دادگاه بدوی اصرار کند، رای اصراری صادر می‌شود.
با اینحال، تفاوتی بین رای اصراری و رای وحدت رویه وجود دارد.

احترام به همگرایی در تصمیم، در قانون تعریف شده و باید توسط همه قضات و دادگاه‌ها رعایت شود؛ اما دلایل اصراری همینطور نیست و اصرار بیشتر دارای بُعد هدایتی است و تنها برای دادگاهی که مُصر بر آن است، لازم است.

درخواست‌هایی که از سوی رئیس شعب دیوان به رئیس دیوان عالی کشور ارسال می‌شود، با رعایت اصرار رئیس شعبه، به صورت رسمی صادر می‌گردد و توسط عملکرد قوانین خاص تنظیم می‌شود؛ از جمله رای‌های اصراری که نتیجه ادعاها و تدارکات شعبه می‌باشد.
علاوه بر این، رای‌هایی با الگوی یکپارچه‌سازی به درخواست دادستان یا رئیس دیوان عالی کشور صادر می‌شود که در صورت وجود نظرات متناقض در موارد مشابه، استفاده می‌شود.