سرقت علمی

امروزه، به جای تمرکز فقط بر دستاوردهای مادی و فیزیکی، ایده‌ها و آثاری که از فکر، اندیشه و خلاقیت افراد برآمده می‌شوند، به عنوان چیزی مقدس تلقی می‌شوند.
این از نگاهی نوعی مالکیت فکری است که برای دارنده آن ایجاد می‌شود؛ از این رو، افراد نمی‌توانند بدون رضایت صاحبان این آثار، آن را بهره‌برداری نمایند.
منبع: تأثیر آثار ذهنی در جامعه

در این خصوص، سرقت علمی از آثار علمی-پژوهشی دیگران، در قوانین جرم انگاری شده به منظور احترام به مالکیت فرد بر تلاش‌های علمی خود.
با این حال، گاهی در تولید آثار علمی، بعضی از مراحل سرقت آثار علمی دیگران قابل مشاهده است؛ این به دلیلِ عدم آشنایی کافی افراد با جرم بودن سرقت علمی و مجازات‌های آن می‌باشد.

پس از آن، با توجه به اهمیت آگاهی از جرم و پاداش آن، در اینجا در ادامه مقاله قصد داریم به بحث درباره آنچه جرم سرقت علمی چیست و چه پاداشی در قانون برای آن تعیین شده است، بپردازیم.
همچنین روش شکایت و رسیدگی به جرم سرقت علمی - ادبی نیز در ادامه مطلب ذکر خواهد شد.

جرم سرقت علمی چیست

در قوانین جرم و جزا اسلامی، تخلفی به نام سرقت وجود دارد که به طور خلاصه به معنای غصب کردن دسته‌ای از مال بدون راضی بودن صاحب آن است.
مفهوم مال دیگری اکثراً به منزله اموال مادی و فیزیکی مانند اشیا و وسایل مورد استفاده آنها است.
اما جرم سرقت یا دزدی، به معنای غصب کردن در حوزه مذکور محدود نگه داشته نمی‌شود.

به طور کاملاً متفاوت، می توان به این صورت درباره سرقت فکری صحبت کرد: "وقتی افراد بدون اجازه از اموال فکری و علمی دیگران استفاده می کنند، این کار به عنوان سرقت محسوب می شود.
فعل کپی برداری غیرمجاز، انتقال و استفاده از اطلاعات و دانش دیگران بدون اجازه آنها، تخلفی است که باعث دزدی از هویت فکری افراد می شود.
استفاده بدون مجوز از محتواهای فکری می تواند در نهایت به خسارت و ضرر جبران ناپذیری برای صاحبان آنها منجر شود.
بنابراین، چرا که اموال فکری و علمی افراد دارای قیمت و ارزش اقتصادی هستند، ضمن تحقق توسعه علمی و اقتصادی، به آنها احترام گذاشته و از سرقت آنها پرهیز کنیم.
"

این دزدی، معمولاً به عنوان "سرقت علمی" یا "سرقت ادبی" شناخته می‌شود و همانطور که می‌دانیم، گاهی در تولید آثار علمی مانند مقالات، تحقیقات، پایان نامه ها و رساله‌های درسی، فردی اقدام به سرقت علمی از دیگری می‌کند.
اما نکته مهمی که وجود دارد این است که علیرغم شیوع رایج سرقت علمی، این عمل جرم است و در صورت اثبات قانونی، پیامدهایی همراه خواهد داشت.

برای پاسخ دادن به سوالی که ممکن است پیش بیاید درباره "جرم سرقت علمی"، ابتدا باید تعریف قانونی این جرم را بررسی کنیم.
قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان، در ماده 23، عنصر قانونی جرم سرقت علمی و ادبی را تعریف کرده است.
این جرم به معنای اشتباه استفاده از دانش و ایده‌های دیگران و ادعای آنها به عنوان خودمانی می‌باشد.
استفاده غیرمجاز از آثار علمی و ادبی دیگران، متضمن خلاف قوانین حمایت از حقوق مولفان و منافع اقتصادی آنها است.
از این جهت، سرقت علمی به معنای استفاده غیرقانونی از دانش و اطلاعات علمی دیگران، بدون اجازه یا ذکر منبع، با هدف کسب مزایا یا شهرت خود است.
لذا می‌توانیم بگوییم که جرم سرقت علمی و ادبی از آنجا به وقوع می‌پیوندد که فردی بدون اجازه و ذکر منبع، از دانش و اطلاعات علمی دیگران استفاده کند و آنها را به نمایش بگذارد یا به نحوی بهره‌برداری نماید، هدف اصلی او کسب منافع و پیشرفت شخصی و نه ارتقاء علمی و ادبیت می‌باشد.

اگر یک شخص به صورت آگاهانه و عمدی، بدون رضایت نویسنده و بدون اجازه قانونی، آثار علمی و ادبی دیگران را با نام خود یا نام شخص دیگر به عنوان پدیدآورنده توزیع یا ارائه کند، در این صورت بحث از جنایت سرقت علمی پیش می‌آید و متخلف بعد از ثابت شدن جرم سرقت، مجازات خواهد شد.

همچنین، در رابطه با جرم سرقت علمی، یک ماده به نام "قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی" در سال ۱۳۹۶ تصویب شده است.
این قانون تعریف می‌کند که عنصر قانونی جرم سرقت علمی شامل موارد زیر است:1.
تقلب در تهیه و ارائه آثار علمی2.
به دست آوردن اعتبار یا سایر منافع به‌واسطه تقلب در آثار علمی3.
استفاده ناصحیح از منابع و مطالعات دیگران بدون اجازه4.
کپی برداری بدون اجازه از آثار علمی دیگران5.
ترویج و گسترش تقلب در مجامع علمی6.
سوءاستفاده از اعتماد کسانی که از آثار علمی استفاده می‌کنند7.
تحریف یا جعل اطلاعات علمی برای برنده شدن در رقابت‌های علمیاین قانون سعی دارد جلوی فرار از پاسخگویی در قضایای جرم سرقت علمی را بگیرد و عواقب سنگینی را برای مرتکبان این جرم تدارک دیده است.

انجام دادن وظایفی مانند تهیه، عرضه یا واگذاری تمام آثار علمی مکتوب مانند رساله، پایان نامه، مقاله و آثار ضبط شده علمی و پژوهشی، همچنین آثار هنری به هر شکل الکترونیکی یا غیر الکترونیکی، توسط هر فرد حقیقی یا حقوقی به قصد استفاده از آن به عنوان حرفه یا شغل یا تهیه اثر با نام خود، به عنوان جرم سرقت علمی قلمداد می شود.

مجازات سرقت علمی

در قسمت قبل، شرحی درباره مفهوم "سرقت علمی" ارائه شد.
سرقت علمی به عنوان جرمی در دو قانون مختلف تعریف شده است و با استناد به آنها می‌توان مجرم را به صورت کیفری متهم نمود.
اما سوالی که به وجود می‌آید این است که چه تنبیهی برای جرم سرقت علمی تعیین شده است و در صورتی که فردی این جرم را ارتکاب کند، چه تنبیهی منتظر وی خواهد بود؟

با توجه به قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان، هرگونه اقدام به سرقت علمی به انجام دهنده آن، مجازات حبس تادیبی از شش ماه تا سه سال را برایش به همراه خواهد داشت.
همچنین، در صورتی که فردی بدون اجازه، ترجمه‌ای را به نام خود یا دیگری منتشر نماید، به حبس از سه ماه تا یک سال محکوم خواهد شد.
این حکم به تقلب در کنکور نیز اعمال می‌شود و دارای شباهت‌هایی است.

در صورتی که یک فرد حقوقی سرقت علمی انجام دهد، علاوه برکیفری شدن شخص حقیقی متجاوز، مجازات مالی نیز از شخص حقوقی یا شخص حقیقی مسئول قابل درخواست است.
دادگاه می‌تواند این مجازات را برای پرداخت خسارت از دارایی های شخص حقوقی یا شخص حقیقی متخلف اعمال کند.

تنها پورت برگردان متن در حاضر موجود است.
متن:"همچنین، طبق قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی، ارتکاب جرم سرقت علمی با مصادیق مشخصی به تشریعات برخورد می‌شود.
در صورت ارتکاب تخلف توسط اشخاص حقیقی، مجازات جزای نقدی و محرومیت از حقوق اجتماعی ممکن است.
اما اگر این تخلف توسط اشخاص حقوقی انجام شود، علاوه بر مجازات مدیران و اجراییان، خود شرکت نیز با مجازات‌های مذکور در قوانین مجازات اسلامی مواجه خواهد شد؛ مانند انحلال، مصادره اموال و ممنوعیت از فعالیت و یا جریمه نقدی.
"

"توجه لازم است که استفاده از آثار تقلبی توسط اعضای هیئت علمی، دانشجویان، کارکنان اداری و طلاب تحت تاثیر تنبیهات قانونی قرار می‌گیرد.
علاوه بر این، این تخلف موجب سلب امتیازات مادی و معنوی و لغو کامل مدارک تحصیلی و علمی آن افراد خواهد شد.
درصورت مشاهده تخلف، این مورد به مرجع مربوطه گزارش داده خواهد شد و متخلفان ممکن است به یکی از تنبیهات زیر محکوم شوند:"

استادان دانشگاهی، ممکن است با یکی از تنبیهات ذکر شده در ردیف‌های 7 تا 11 ماده 8 قانون مقررات انتظامی مواجه شوند.

همکاران اداری ممکن است به یکی از تنبیه‌های اعمال شده در بند تا کا از ماده ۹ قانون بررسی تخلفات اداری کارمندان دولت متوکل شوند.

در آئین نامه انضباطی دانشجویان، برای مجازات دانشجویان، از ماده ۷ استفاده می‌شود که شامل پنج رده از بَ۱ تا بَ۵ می‌شود.

طلاب نیز، باید طبق قوانین و مقررات مندرج در دادسرا و دادگاه ویژه روحانیت، به مجازات معین شده، تحمیل گردند.

لازم به ذکر است که مجازات سرقت علمی و ادبی همانند سایر اقسام سرقت، در صورتی قابل تعقیب و مجاز است که دادگاه، عنصر مادی (به عبارت دیگر، ارتکاب جنایتی از سرقت ادبی) و عنصر معنوی (یعنی قصد جنایتکارانه در انجام عمل سرقت) را به طرق مناسب تایید کرده و جرم سرقت ادبی با استفاده از یکی از ادله برای اثبات ادعا باید تثبیت شود.

نحوه شکایت و رسیدگی به سرقت علمی

قسمت‌های قبلی از اینجا به بعد ماجرای جرم سرقت علمی و مجازات آن رو بررسی کردیم.
اما سؤالی که از ما پرسیده شده، اینه که چگونه میتونیم شکایت و رسیدگی به جرم سرقت علمی رو انجام بدیم؟ به عبارت دیگه، چجوری می‌تونیم این جرم رو قانونی پیگیری کنیم؟

در پاسخ به سؤال مطرح شده، لازم است بگوییم که شکایت و رسیدگی به جرم سرقت علمی همانند سرقت ابزار و وسایل مادی باید توسط شاکی خصوصی پیگیری شود.
برای این منظور، شاکی خصوصی می‌تواند با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، شکواییه خود را ثبت کند.
همچنین، مطابق قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان، جرم سرقت علمی به عنوان یک جرم قابل گذشت تلقی می‌شود.
بنابراین، هر زمانی که شاکی از تعقیب جرم گذشت کند، رسیدگی به آن توسط دادگاه متوقف می‌شود.

هر چند، هنگامی که از سرقت علمی شکایت می‌کنیم، ما باید تمام اسناد و مدارکی که به ارتکاب جرم سرقت علمی اشاره دارند را جمع آوری کنیم و هنگام ثبت شکایت، آنها را به شکایت خود اضافه کنیم.
سپس دادگاه پس از بررسی این اسناد و مدارک و در صورت لزوم، با استفاده از نظریات کارشناسی، حکم مجازات جنایتکار صادر می‌کند.
بطوریکه مگر اینکه طرف مقابل همچنین با استناد به دلایل قابل قبول، بی‌گناهی خود را در سرقت اثبات کند.

مهم است به آن توجه کنیم که رسیدگی به جرم سرقت علمی به دو مرحله تقسیم می‌شود.
ابتدا پس از ارائه شکواییه، مرحله اول جرم سرقت علمی در دادسرا، مانند دادسرای فرهنگ و رسانه در تهران و دادسرای عمومی و انقلاب در شهرستان‌ها، مورد بررسی قرار می‌گیرد.