یکی از تفاوت‌های حقوقی بین زن و مرد، مربوط به تقسیم ارث بین آن‌ها است. اکثراً، این تقسیمات بر اساس قاعده‌ای صورت می‌گیرد که بر اساس آن، میراث مردان دو برابر زنان در نظر گرفته می‌شود. اما باید توجه کرد که این قاعده کلی نیست و در همه موارد، میراث زن نصف میراث مرد نیست. با این حال، در اکثر موارد، ترکه‌هایی که از میت به وارث مرد منتقل می‌شود، بیشتر از سهم ارث زنان است.

در اینبین، برخی افراد ممکن است سوال کنند چه معنایی دارد و چرا قانون "ارث زن نصف مرد" وجود دارد؟ باوجود اینکه قرآن بر برابری زن و مرد تاکید می‌کند، چرا این حکم وارد شده است؟ به این سؤال، حقوقدانان، فقها، فلاسفه و دلایل طرح‌ شده اند که می‌تواند به خوبی این شبهه را برطرف نماید.

به ما بپیوندید تا در این مقاله به بررسی معنای قاعده "ارث زن نصف مرد است" بپردازیم. همچنین این موضوع را که چرا ارث زن نصف مرد است بررسی خواهیم کرد و در پایان به بحث درباره نکات حقوقی و علل تفاوت ارث زن و مرد می‌پردازیم. جهت کسب اطلاعات بیشتر، با ما همراه شوید.

معنی قاعده ارث زن نصف مرد است

یکی از مسائلی که پس از درگذشت فرد مطرح می‌شود، تقسیم ارث بین ورثه است. قوانین مرتبط با ارث در ایران، بر اساس شرع مقدس اسلام و نص قرآن کریم تنظیم شده‌اند. طبق این قوانین، در بسیاری از موارد، قاعده تقسیم ارث برابری میان مردان و زنان را تعیین می‌کند؛ اما با توجه به این قاعده، در اینجا به طور خاص به توزیع ارث زنان به نصف مردان پرداخته می‌شود.

مفهوم قاعده "ارث زن نصف مرد" این است که در صورت تقسیم ترکه یک فرد به سه قسمت مساوی، دو قسمت از آن به ورثه مرد و یک قسمت به ورثه زن تعلق می‌گیرد. به عبارتی دیگر، سهم مرد دو برابر سهم زن می‌باشد. به عنوان مثال، در صورتی که فقط یک فرزند پسر و یک فرزند دختر به عنوان وراثت باشند، بقیه اموال به سه بخش تقسیم شده و دو سوم آن به فرزند پسر و یک سوم آن به فرزند دختر تعلق می‌گیرد.

توجه به این نکته بسیار حائز اهمیت است که این قاعده کاملاً ثابت و دائمی نیست و در همه موارد تقسیم ترکه، حقوق ارث زن نصف حقوق مرد نمی‌باشد. به عبارت دیگر، این وابسته به وجود یا عدم وجود وراث دیگر در خانواده است و میزان سهم ارث زن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. به عنوان مثال، اگر تنها اجداد مادری مورد ارث قرار گیرند، بر اساس ماده 923 قانون مدنی، جد و جده مساوی حقوق ارث را خواهند داشت. در این حالت، نیست که جد به دلیل جنسیت خود که مرد است، دو برابر جده که زن است، حقوق ارث را دریافت کند.

چرا ارث زن نصف مرد است

در بخش قبل، به توضیح قاعده تقسیم میراث به نصف برای زن و مرد پرداخته شد. اما برخی ممکن است تعجب کنند که چرا زن نصفی از میراث مرد را دریافت می‌کند؟ به عبارت دیگر، آیا مرد دو برابر میراث زن دریافت می‌کند؟ اگرچه در قرآن کریم آشکارا ذکر شده است که زن و مرد به تساوی برابر هستند، اما این سؤالات مطرح می‌شوند.

مفاد مربوط به "ارث" در قوانین ایران، بر اساس آیات قرآن کریم تدوین شده است و قانونگذار قادر به دخل و تصرف شخصی در آن نیست. در پاسخ به سوالی که چرا ارث زن نصف ارث مرد است، چندین دلیل مورد بحث قرار گرفته است که در اینجا به توضیح آنها می‌پردازیم.

یکی از عللی که انسان مرد نسبت به انسان زن دو برابر ارث می‌برد، وجود تکلیف پرداخت نفقه توسط مرد است. به عبارت دیگر، مرد متعهد است که علاوه بر هزینه‌ها و مخارج خودش، هزینه‌های زندگی مانند غذا، پوشاک، مسکن و... را نیز برای همسر و فرزندانش تهیه کند. این وظیفه به هیچ عنوان به عهده زنان نیست.

یکی از دلایلی که تعیین شده است که چرا ارث زن نصف مرد است، دلیلی از دیگر ادله این است که در دین اسلام، بر عهده مرد تعدادی تکالیف قرار دارد که نیازمند پرداخت مال هستند. به عنوان مثال، در ماده ۴۶۳ قانون مجازات اسلامی آمده است: «در صورتی که شخص مقصر تخلفی را ارتکاب کرده باشد و تخلف با بینه، قسامه یا علم قاضی ثابت شود، وظیفه پرداخت دیه بر عهده عاقله است». عبارت «عاقله» به موجب ماده ۴۶۸ قانون مجازات اسلامی به پدر، پسر و بستگان نر ذکوری که از راه پدر یا مادر نسبت دارند اشاره دارد. این طبقه‌بندی مربوط به ارث می‌باشد.

با توجه به وضعیت فعلی، می‌توانیم بگوییم که "ارث زن" به عنوان "نصف مرد" به دلیل توازن بین حقوق و تکالیف آن‌ها تعریف می‌شود. علاوه بر این، نفرات مرد بر عهده تعهداتی مانند پرداخت مهریه، نفقه، اجرت المثل در طول زندگی مشترک و ... قرار دارد، که باعث می‌شود بخش قابل توجهی از درآمد آن‌ها متعلق به زنان شود.

نکات حقوقی فلسفه و علت تفاوت ارث زن و مرد

نظام ارث و قوانین شرع مقدس در حوزه تقسیم میراث به طور دقیقی است که عدالت بین حقوق و وظایف زن‌ و مرد را به بهترین شکل تضمین می‌کند. قبلاً درباره معنی قاعده "ارث زن، نصف مرد است" و دلایل آن صحبت شده بود. این‌بار به جزئیات حقوقی فلسفه و علت تفاوت در تقسیم ارث زن و مرد پرداخته می‌شود.

همانگونه که گفته شد، یکی از فاکتورها و دلایل تفاوت میان زن و مرد، وظایف مالی است که مرد موظف به انجام آن می‌باشد اما این تعهدات نسبت به زنان وجود ندارد. این وظایف شامل پرداخت مهریه، نفقه، اجرت المثل در زمان ازدواج و سایر وظایف مالی مشترک میان همسران می‌شود. با توجه به ماده ۱۰۷۶ قانون مدنی، هرچیزی که ارزش مالی داشته باشد و تمایزپذیر باشدقابل تعیین به عنوان مهر مطرح می‌باشد. همچنین طبق ماده ۱۱۰۶ این قانون، در قرارداد دائم، پرداخت نفقه بر عهده شوهر می‌باشد.

این موضوع در حالی است که زن از پرداخت هر نوع نفقه معاف است و حتی در امور مرتبط با تأمین نیازهای خود از جمله غذا، لباس و مسکن هیچ مسئولیتی در قبال آن ندارد. علاوه بر این، دلایل و فلسفه‌ها و همچنین تفاوت‌های بین وراثت یک زن و مرد، به بار مالی ویژه‌ای که به عهده مرد قرار می‌گیرد، برمی‌گردد. برخی از این مسئولیت‌ها شامل امور جهاد و پرداخت دیه توسط عقلانیت زن می‌باشد.

بنابراین، با توجه به آنچه اشاره شد، اگرچه در بسیاری از موارد، تعیین سهم ارث مردان دو برابر زنان است، اما این قاعده کلی نیست و بعضاً سهم ارث زنان نیز برابر مردان در نظر گرفته شده است. علاوه بر این، دریافت سهم بیشتر در ارث نیز مسئولیت‌های بیشتری را بر عهده مردان قرار می‌دهد که در عمل به هزینه‌هایی برای زنان تبدیل می‌شود.