مفهوم ازدواج موقت یا عقد موقت به لحاظ عرفی توسط اکثر افراد شناخته شده است و به این معنا است که زن و مردی به صورت موقت و برای مدت زمان مشخصی با یکدیگر ازدواج می‌کنند. ازدواج موقت به عنوان یک عقد موقت در مقابل ازدواج دائمی قرار می‌گیرد که به صورت همیشگی فرض می‌شود و مدت زمان آن تعیین نمی‌شود. البته، ازدواج موقت و ازدواج دائم، تفاوت‌های مهمی با یکدیگر دارند. یکی از این تفاوت‌ها مربوط به امکان و اعتبار عقد ازدواج شفاهی و ثبت یا عدم ثبت ازدواج می‌باشد.

بطور کلی، برای ثبت عقد دائم، باید به مراجع رسمی مربوطه مانند دفاتر ازدواج و طلاق مراجعه کرد. اما درباره عقد موقت یا صیغه، یک موضوع مهم وجود دارد. این نوع عقد، در بسیاری از موارد به صورت شفاهی و بدون ثبت در دفتر ازدواج و طلاق بین زن و مرد انجام می‌شود. حتی امکان دارد شخصی غیر از زوجین نیز به عنوان شاهد، یا شاهدان، در این صیغه یا نکاح موقت حضور داشته باشد.

به همین دلیل، پرسشی پیش می‌آید که حکم نکاح موقت شفاهی چیست؟ به عبارت دیگر، آیا عقد موقت یا صیغه به صورت شفاهی نیز اعتبار دارد؟ برای پاسخ به این سوالات، ابتدا به معتبر بودن صیغه شفاهی پرداخته و سپس بررسی می‌کنیم که آیا حکم نکاح موقت شفاهی اعتبار دارد یا خیر. در ادامه به شرایط صحت نکاح موقت شفاهی می‌پردازیم و سپس آثار عقد موقت شفاهی یا غیر کتبی را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

آیا نکاح موقت شفاهی اعتبار دارد

«نکاح موقت» یا «صیغه»، شکلی از ازدواج است که در فقه شیعه قابل قبول است. بر این اساس، قوانین مدنی نیز برخی احکام مربوط به «عقد موقت» را ذکر کرده است. به طور کلی، «عقد موقت» یا «صیغه نکاح موقت»، یک نوع عقد است که برخلاف عقد دائم، برای مدت زمان مشخصی منعقد می‌شود و پس از پایان آن، رابطه زوجیت نیز به پایان می‌رسد؛ حتی عقدی مانند «صیغه ۹۹ ساله» نیز به دلیل داشتن مدت زمان مشخص، به عنوان یک نوع عقد موقت در نظر گرفته می‌شود.

با توجه به نوع نکاح موقت، اغلب این سؤال مطرح می‌شود که آیا صیغه‌ای که شفاهاً مورد اعمال قرار می‌گیرد یا در بیان کلام صحت و اعتبار دارد یا خیر؟ جهت پاسخ به این سؤال، لازم است ابتدا توضیح داده شود که به چه معنا صیغه لفظی یا شفاهی از عقد موقت به کار رفته است. اصطلاح "صیغه شفاهی" در اینجا به‌معنای این است که زوج و زن، بدون اینکه از طریق دفاتر ثبت ازدواج و طلاق رسمی، عقد ازدواج موقت خود را به صورت کتبی انجام دهند، به‌صورت شفاهی و غیرکتبی خوانده و برگزار کنند.

حتی بدون حضور چشمی در جریان عقد موقت، قراردادی از نوع شفاهی یا لفظی می‌توان انجام داد. بر اساس قوانین و اصول فقهی، باید اظهار کرد که قرارداد موقت یا عقد نکاح شفاهی کاملاً صحیح و معتبر است و به دلیل شفاهی بودن قرارداد و نداشتن ثبتی رسمی، نمی‌توان آن را نامعتبر ارزیابی کرد.

از منظر فقهی، احتمالا به دلیل وجود وضعیت‌های فوری (که نیازمند ازدواج موقت هستند)، اهمیت و اعتبار این نوع ازدواج و صحت قرارداد موقت یا قرارداد شفاهی برجسته می‌شود. بنابراین بسیاری از مراسم و طیین‌های مرتبط با ازدواج دائم در قرارداد موقت ضروری نیستند.

به عنوان یک نمونه، ثبت ازدواج موقت یا صیغه یک الزام قطعی نیست و نیازی به وجود شاهدان برای تایید عقد موقت شفاهی نیست. آثار عقد موقت تنها زمانی ایجاد می‌شود که در مورد اثبات این نوع عقد اختلافی پیش بیاید. در ادامه به بررسی این مسئله خواهیم پرداخت.

شرایط صحت نکاح موقت شفاهی

در قسمت قبل تاکید کردیم که نکاح موقت یا صیغه شفاهی درست و قابل قبول است و با خواندن صریح آن، همسران به یکدیگر حلال می شوند و نیازی به ثبت آن نیست. اما ممکن است این سوال مطرح شود که چه شروطی برای صحت صیغه یا عقد موقت شفاهی وجود دارد. به عبارت دیگر، چه مواردی صیغه یا عقد موقت شفاهی را قابل قبول و درست می کند.

برای پاسخ دادن به این سؤال، باید بیان کنیم که در قوانین، شرایط صحت عقد موقت لفظی، اصولاً در دو مورد مدنظر قرار گرفته است. اولی، تعیین مدت زمان معین برای عقد موقت است و دومی، تعیین مهریه زن در این نوع از عقد است. همانطور که به صورت خلاصه می‌توانیم بیان کنیم، این شرایط در اینجا به طور جزئی توضیح داده می‌شوند.

یکی از تفاوت‌های قرارداد دائم و قرارداد موقت در این است که مدت زمان معاش در قرارداد موقت باید حتماً و به طور ضروری مشخص و معلوم باشد، و هر دو طرف باید به دقت از تاریخ شروع و پایان معاش مطلع باشند. در غیر این صورت، قرارداد موقت -به صورت شفاهی یا غیر شفاهی (کتبی یا ثبت شده)- صحیح نبوده و رابطه زناشویی به وسیله آن شکل نخواهد گرفت. بنابراین یکی از شرایط مهم صحت قرارداد موقت شفاهی این است که طرفین در خصوص مدت زمان معاش به توافق برسند.

تفاوت بین عقد موقت و عقد دائم در این است که مهریه زن در عقد موقت باید به صورت مشخص وضع شود، در حالی که در عقد دائم، زن نیازی به آگاهی از مهریه خود ندارد. درصورتی که مهریه زن در عقد موقت مشخص نشده باشد، عقد موقت شفاهی به صورت صحیح منعقد نشده و صیغه آن باطل خواهد بود. به همین دلیل، شرط صحت و اعتبار نکاح شفاهی موقت این است که زوجین به صورت شفاهی یا لفظی درباره مهریه زن توافق کنند.

اشاره به این نکته الزامی است که دختران باکره براساس فتوای اکثریت فقها، برای عقد موقت یا صیغه شفاهی یا کتبی، نیازمند اخذ اجازه یا رضایت ولی قهری خود، به عبارتی پدر یا جد پدری خود، داشته باشند. بنابراین، عقد موقت شفاهی تنها برای بانوانی درست و معتبر است که قبلاً ازدواج کرده باشند و یا پدر یا جد پدری آنها رضایت خود را برای عقد موقت یا صیغه آنها بدهند.

آثار نکاح موقت شفاهی

در قسمت‌های قبل به شرح شرایط قانونی برای اعتبار و اعمال صحیح عقد موقت به صورت شفاهی یا لفظی پرداختیم. با این حال، یکی از موارد مهم و مورد اختلاف مربوط به عقد موقت شفاهی این است که آیا این نوع عقد دارای تأثیرات خاصی است؟

این سؤال معمولاً از طرف بانوانی مطرح می‌شود که با صیغه عقدی موقت به خانه‌داری با یک آقا وارد شده‌اند و اکنون می‌خواهند بدانند آیا نکاح موقت شفاهی نیز مانند صیغه غیرشفاهی یا کتبی که ثبت شده، تأثیر قانونی دارد؟ به عبارت دیگر، در صورتی که عقد موقت به صورت شفاهی باشد، همسر از چه حقوق قانونی برخوردار خواهد بود؟ یا مردان ممکن است بپرسند که آیا نکاح موقت شفاهی اثرات قانونی به همراه خواهد داشت و چه الزاماتی از آن ناشی می‌شود؟

به طور کلی، ایجاد رابطه زناشویی همچون رابطه زن و شوهر از جمله اهمیت‌های بزرگ نکاح موقت شفاهی است. اما به طور قانونی، عقد موقت از هر نوع ، سبب ایجاد اثر در توارث بین زوجین نمی‌شود. در واقع، زوجین در عقد موقت، میراثی از یکدیگر به ارث نمی‌برند؛ بنابراین، نکاح موقت هرگونه صورت فیزیکی یا کتبی ایجاد شده، تفاوت و اثر متفاوتی نخواهد داشت. توضیح این موضوع در مقاله "ارث در عقد موقت" به صورت دقیقتر آمده است.

همچنین، در عقد موقت بطور عمومی مرد تکلیفی از نظر پرداخت نفقه به زن ندارد؛ مگر آنکه زن و شوهر در زمان عقد موقت این شرط را بگذارند یا اینکه عقد بر پایه پرداخت نفقه به زن صورت پذیرفته باشد. در این صورت، اگر صیغه به صورت کتبی یا ثبت شده منعقد شده باشد، زن می‌تواند با نقل قول از متن صیغه نامه، به شرط پرداخت نفقه ادعا کند و در صورتی که مرد نفقه را پرداخت نکند، می‌تواند با استناد به متن صیغه نامه کتبی، مبلغ نفقه خود را ادعا کند.

در این موضوع به بررسی مفهوم مهریه زن و اجرت المثل زن در عقد موقت می‌پردازیم. زن می‌تواند با استناد به صیغه‌نامه حق خود را برای دریافت مهریه عقد موقت خود ادعا کند. به همین دلیل، برای حفظ حقوق مالی خود، معامله عقد موقت یا صیغه باید به صورت کتبی و نه شفاهی باشد. هرچند استناد به برگه صیغه‌نامه تنها کافی نیست و اثبات عقد موقت نیازمند اقرار خود مرد و یا یافتن شاهدی است که عقد موقت شفاهی را تایید کند. با این شرایط، زن قادر به مطالبه حقوق قانونی خود خواهد بود.

به طور کلی می‌توان گفت که صحت و اعتبار صیغه‌های شفاهی در همه موارد لازم است و اثرات قانونی عقد موقت به آن‌ها مربوط می‌شود. اما در صورتی که در مورد وجود عقد موقت یا صیغه، اختلافی به وجود آید، شخصی که می‌خواهد از مزایا و اثرات عقد موقت شفاهی استفاده کند، باید خودش وجود آن عقد شفاهی را به ثابت برساند.

به عنوان یک مثال، زنی وجود دارد که می‌خواهد مهریه یا نفقه یک عقد موقت را دریافت کند. همچنین درخواست عملی واجب برای مدت زمانی را دارد. اما تنها با یک عقد موقت شفاهی یا لفظی به زوجیت وارد می‌شود. برای درخواست حقوق قانونی خود، او ابتدا باید صحت عقد شفاهی و وجود رابطه زوجیت را برای دادگاه اثبات کند. به طوری که برای عقد دائم، با ارائه تعدادی شهود ازدواج و ثبت آن، این موضوع مهم نخواهد بود.

توجه داشته باشید که بر اساس قانون، ثبت ازدواج به صورت قطعی الزامی نیست و می‌توان به صورت شفاهی یا لفظی آن را انجام داد. اما در برخی موارد، شوهر می‌بایست صیغه را در دفتر ازدواج و طلاق ثبت کند، از جمله زمانی که زن در ازدواج موقت باردار شده باشد و یا شرط قرار داده شده باشد که صیغه توسط مرد ثبت شود.