موضوع پروسه‌ی اجرایی آخرین رأی دادگاه در دادگاه‌های حقوقی و موسسات کیفری است. قانون آیین دادرسی کیفری، روش‌های اجرای حکم را تعیین کرده و شرح می‌دهد که کدام رأی‌ها قابل اجرا هستند و در مرحله اجرای حکم قرار دارند. اگر رأی قطعی صادر شده باشد و مهلت تجدید نظردهی یا واخواهی به اتمام رسیده باشد، یا درخواست رد شده باشد و در مرحله تجدید نظر خواهی یا صدور یک رأی جدید تایید شده باشد، رأی برای اجرا به نهاد اجرای حکم ارسال می‌شود. به طور کلی، اجرای حکم در اختیار دستگاه قضایی قرار دارد و دادستان مسئول اجرای حکم است. در این مقاله به بررسی نحوه عملکرد وظایف نهاد اجرای حکم کیفری و قاضی اجرای حکم کیفری پرداخته می‌شود.

نهاد اجرای احکام کیفری

برای ارزیابی سازمان اجرایی قوانین جزایی در ابتدا لازم است بگوییم که اجرای حکم جزایی آخرین مرحله در روند دادرسی جزایی است و تنها حکمی قابل اجراست که رای قطعی آن صادر شده باشد، به عبارتی دیگر به دلیل پایان یافتن مهلت تجدیدنظر، واخواهی و یا تقاضای رد شده بودن و همچنین در صورت صدور یا تأیید تجدیدنظر یا حکم جدید. در صورتی که حکمی که از مراجع جزایی صادر شده دارای شرایط ذکر شده باشد، باید برای اجرای حکم به سازمان اجرایی قوانین جزایی ارسال شود. سازمانی که مسئولیت اجرای احکام جزایی را بر عهده دارد، به طور کلی تحت نظارت و رهبری دادستان است و "معاونت اجرای احکام جزایی" زیر مدیریت او در مناطقی که رئیس قوه قضاییه تعیین می‌کند، مسئول این وظیفه است. به عبارت دیگر، در دادسراها بر اساس تصمیم مقام صالح واحدی به نام "واحد اجرای احکام" تشکیل می‌شود تا احکام صادر شده را اجرا کند. همچنین، ماده 484 قانون آیین دادرسی جزایی امکان وجود واحد(های) تخصصی برای اجرای احکام را در معاونت اجرای احکام جزایی ارائه می‌دهد. لطفاً توجه داشته باشید که با تصویب مقام صالح، معاونت اجرای احکام جزایی یا یک واحد آن ممکن است در زندان‌ها یا مؤسسات جزایی مستقر شوند. نحوه مستقر شدن و اجرای وظایف آن‌ها مستلزم تهیه یک آیین‌نامه است که ظرف شش ماه از تاریخ اجرای این قانون توسط وزیر دادگستری با همکاری رئیس سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور تهیه می‌شود و به تصویب رئیس قوه قضاییه می‌رسد. در دستور قضایی بخش، اجرای احکام جزایی به عهده رئیس دادگاه و در غیاب او با دادرس علی‌البدل است.

این موضوع مهم است که معاونت اجرای احکام کیفری اعضا و شرایط مشخصی دارد. به عنوان مثال، مجموعه‌ی اجرای احکام کیفری شامل تعداد مناسبی قاضی اجرای احکام کیفری، کارگر اجتماعی، کارمند اجراء و کارمند نگهداری است و همچنین قاضی اجرای احکام کیفری باید حداقل سه سال سابقه کار در قوه قضائیه داشته باشد.

وظایف قاضی اجرای احکام کیفری

کارهایی که قاضی اجرای احکام بر عهده دارد، شامل صدور دستور اجرای احکام کیفری، نظارت بر روند اجرای آن، نظارت بر زندان‌ها و امور زندانیان، اعلام نظر درباره زندانیان و شرایط عفو و آزادی مشروط، اعطای مرخصی به محکومان، تصمیم‌گیری درباره محکومان با شرایط خاص، و اجرای مجازات‌ها بر اساس قوانین و ضوابط است. این وظایف بر اساس قانون آیین دادرسی کیفری بر عهده قاضی اجرای احکام قرار دارد.