بر اساس قوانین جنبه مدنی، وظیفه تأمین معاش زن در قرارداد دائم بر عهده شوهر است. به این معنا که هنگامی که زوجین در قرارداد دائم ازدواج با یکدیگر موافقت کرده و ازدواج می‌کنند، شوهر باید مسئولیت پرداخت هزینه‌های زندگی همسر خود را بعهده بگیرد. پرداخت معاش زن از منظر قانونی بسیار حائز اهمیت است، به حدی که عدم پرداخت معاش توسط شوهر ممکن است موجب مجازات‌های کیفری برای او شود.

بدون در نظر گرفتن این موضوع، اگر همسر فوت کرده باشد، پرداخت نفقه به زن باید با توجه به شرایط موجود، قواعد و مقررات خاص خود را داشته باشد. در این راستا، در ادامه مقاله، تلاش داریم تا به بررسی این موضوع پرداخته شود که آیا در ایام عده وفات، زن حق نفقه دارد یا خیر؟ و در صورت وجود این حق، پرداخت نفقه زن در این ایام به عهده کدام افراد است.

پرداخت نفقه زن

بر اساس قانون مدنی، نفقه زن یعنی تأمین تمام نیازهای معمول و متناسب با وضعیت او از جمله مسکن، البسه، غذا، مبلمان و هزینه‌های پزشکی و بهداشتی و خدمتکار در صورت نیاز به دلیل بیماری یا نقصان. بنابراین، نفقه زن به معنای تأمین تمام نیازهای معمول و متناسب با وضعیت او است که پرداخت این مبلغ از طریق نفقه در قرارداد دائم به عهده شوهر است.

بطور طبیعی، الزاماً لازم است تا به ملاحظات زیر توجه کنیم که در مورد حق نفقه‌ای که عبارت است از حقی که به زن تعلق می‌گیرد، زن مکلف است تا به شوهر خود حمایت کند و وظایف خانوادگی خود را انجام دهد. در غیر این صورت، شوهر مجبور به پرداخت نفقه نخواهد بود.

نفقه زن در ایام عده وفات

در بخش قبل، اصول کلی مربوط به پرداخت نفقه به زن که در قانون مدنی مورد توجه قرار گرفته است را ذکر نمودیم. به هر حال، در شرایطی که شوهر درگذشته باشد، طبق حکم شرع و قانون، مسئولیت "عده وفات شوهر" برعهده زن قرار می‌گیرد که این امر از نظر حرمت و احترام به شوهر متوفی است. به همین جهت، طی این مدت زن امکان ازدواج با مرد دیگر را نخواهد داشت و باید تا پایان عده وفات شوهر صبر کند.

به منظور رعایت حقوق زنان، ضرورت وجود قانونی برای پرداخت نفقه به زنان پس از فوت شوهر وجود دارد. زن موظف است در طول چهار ماه و ده روز عده وفات شوهر را رعایت کند و به همین دلیل نیز نفقه به او اعطا می شود. این نفقه در زمان عده وفات به زن تعلق می گیرد و به عنوان یک حق است که قانون مدنی آن را تضمین می کند. این مسئله جهت حمایت از حقوق زنان و برابری جنسیتی برای اطمینان از حیات و رفاه زنان بعد از فوت شوهر تدارک دیده شده است.

در این زمینه، ماده ۱۱۱۰ قانون مدنی مصوب ۱۳۸۱ به شرح زیر به تصویب رسیده است: در روزهای پایانی زندگی، هزینه‌های معیشت همسر به عهده خویشاوندانی است که موظف به پرداخت نفقه است (در صورت عدم پرداخت، برای تأمین هزینه‌ها منابع دیگر تعیین می‌شود).

بنابراین، طبق آنچه در این مقاله ذکر شده است، زنان در طول دوره عده وفات حق دارند نفقه‌ای دریافت کنند تا بتوانند هزینه‌های زندگی خود را تأمین کنند. زیرا شوهر در حال حاضر زنده نیست و اگر دارای دارایی‌هایی باشد، نفقه زن از اموال او پرداخت خواهد شد، در غیر این صورت، مسئولیت پرداخت نفقه به زن بیوه به عهده اقوام یا خویشاوندان متوفی (مانند پدر شوهر) خواهد بود. پس از اتمام دوره عده وفات شوهر، زن دیگر نمی‌تواند به عنوان جبران زمان عده فوت، نفقه‌ای را درخواست کند.

نکته‌ی بسیار مهمی که در این مورد وجود دارد و ضرورت ذکر آن حاکم است، این است که پرداخت نفقه‌ی زن در صورت تمکین، باب دینی است که به عهده‌ی شوهر قرار دارد. در نتیجه، اگرچه شوهر فوت کرده باشد، اما در طول عمر خود نفقه را به زن پرداخت نکرده باشد، زن می‌تواند برای نفقه‌ی گذشته یا نفقه‌ی معوقه خود اقدامات قانونی لازم را به عمل آورد و از میراث متوفی مبلغ مربوط به نفقه را درخواست کند. البته شرایطی که زوجین در پیش از فوت شوهر همراهی زندگی را داشته‌اند، فرض بر این است که نفقه‌ی زن پرداخت شده است و بنابراین حق نفقه‌ی گذشته به زن تعلق نخواهد گرفت.