استفاده از اینترنت و نرم‌افزارهای مختلف، منجر به ورود برخی از جرایمی که قبلاً در جامعه و به صورت حضوری رخ می‌دادند، به فضای مجازی شده است؛ این شامل سرقت نیست بلکه به صورت آنلاین نیز می‌توان به صورت غیرمجاز از حساب‌های دیگران پول برداشت کرد. در حال حاضر تهدیدهای امنیتی به شکل دیگری نیز انجام می‌شود؛ یعنی با استفاده از ایمیل‌های تقلبی و لینک‌های مشکوک، تلاش می‌شود اطلاعات حساب‌های بانکی ما را دزدیده و به راحتی به اینترنت‌های دیگر منتقل کنیم.

با توجه به رشد فراوان استفاده از اینترنت در دنیای امروز، روش‌های کلاهبرداری اینترنتی نیز به شدت افزایش یافته است. این روزها، موارد زیادی از کلاهبرداری های اینترنتی به مراجع قضایی گزارش می‌شود. در حقیقت، مجرمان حالا کلاهبرداری های خود را در فضای مجازی و اینترنت انجام می‌دهند و آن‌ها پیش از این در فضای حقیقی فعالیت نمی‌کردند. در این مقاله، ما قصد داریم به بررسی روش‌های شکایت از کلاهبرداری اینترنتی بپردازیم و نشان دهیم که چگونه می‌توان این مجرمان را از طریق قضایی محاکمه کرد و به پایان رسیدگی نمود. همچنین، به بررسی راه‌های پیگیری این پرونده‌ها و مراحل رسیدگی در دادگاه‌ها می‌پردازیم. تفاوت چگونه شکایت کلاهبرداری اینترنتی است؟ امروزه، پرونده‌های متعددی از کلاهبرداری اینترنتی در دست دادگاه‌ها قرار دارند. مجرمان عمدتاً اقدامات خلاف قانون خود را در فضای مجازی و اینترنت انجام می‌دهند. با این حال، شرایط و روش‌های شکایت در مقایسه با شکایت در موارد دیگر از جرایم توسط جرم‌شناسی اینترنتی متفاوت است. چگونه در دادگاه مورد پیگیری قرار می‌گیرد؟ پس از ارائه شکایت به مرجع قضایی، مراحل رسیدگی به پرونده کلاهبرداری اینترنتی آغاز می‌شود. این مراحل معمولاً شامل ارائه مدارک و شواهد، استجوی قضایی و محاکمه متهم می‌باشد. سپس، دادگاه بر مبنای شواهد و اطلاعات ارائه شده تصمیم خود را می‌گیرد و علیه متهم حکم صادر می‌کند. به طور کلی، اتخاذ تدابیر امنیتی در فضای مجازی و اطلاع از قوانین مربوطه می‌تواند در جلوگیری از کلاهبرداری های اینترنتی و همچنین در صورت وقوع آن، به شکایت و پیگیری از جرم و از دست دادن دارایی‌ها کمک کند.

برای پاسخ به این سؤال، در ادامه به تحلیل مفهوم کلاهبرداری اینترنتی می پردازیم و سپس به بحث درباره چگونگی شکایت از کلاهبرداری اینترنتی، مرجع شکایت در قبال کلاهبرداری اینترنتی و همچنین پوشش دادن به مراحل پیگیری شکایت های مربوط به جرم کلاهبرداری اینترنتی می پردازیم.

کلاهبرداری اینترنتی چیست

یکی از جرایمی که در قانون مجازات اسلامی و قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، مورد نظر قرار گرفته است، جرم سرقت است. به طور خلاصه می‌توان گفت که سرقت به این معناست که شخصی از طریق تندیس و طعنه و با استفاده از ابزارهای غیرقانونی، برای خودش خریداری مال یا بدست آوردن منفعتی را فراهم می‌کند و این تحصیل مال، با گول زدن دیگران انجام می‌شود.

بدون شک، در حال حاضر، کلاهبرداری تنها در جوامع فیزیکی رخ نمی‌دهد و با توجه به استفاده گسترده شهروندان از اینترنت و فضاهای مجازی، این جرم نیز وارد این حوزه شده است. به رغم اینکه متخلفان می‌توانند در فضای مجازی هویت خود را پنهان کنند و از مجازات کلاهبرداری فرار کنند، اقدامات جنایی خود را در اینترنت انجام می‌دهند.

به همین دلیل، در قانون جرایم رایانه‌ای مصوب سال ۱۳۸۸ نیز مجازات‌های خاصی در ارتباط با کلاهبرداری هایی که با استفاده از اینترنت رخ می‌دهند، تعیین شده است. بر اساس ماده ۱۳ این قانون که در ماده ۷۴۱ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ نیز منعکس شده است، جرم کلاهبرداری اینترنتی و مجازات جرم کلاهبرداری رایانه‌ای به صورت زیر تعیین شده است:

هر فردی که به طور غیرقانونی از سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی استفاده کند و با انجام اعمالی مانند حذف، ساخت یا قطع داده‌ها یا مختل کردن سامانه، به منظور کسب سود مالی یا منافع شخصی و یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگران، علاوه بر تکمیل‌کنندگان پس از ارتکاب جرم، با حبس از یک تا پنج سال و یا جریمه نقدی حداکثر بیست میلیون ریال یا هر دو مورد مجازات خواهد شد.

بنابراین، جرم کلاهبرداری اینترنتی همان کلاهبرداری متداول به معنای فریب دیگران برای بردن مال آنان است که از راه اینترنت انجام می‌شود. در ماده 67 قانون تجارت الکترونیکی، عنصر قانونی جرم کلاهبرداری نیز به صورت زیر ذکر شده است: جرم کلاهبرداری اینترنتی: هر کسی که به منظور بدست آوردن مال، با استفاده از شبکه‌های ارتباطی الکترونیکی یا اطلاعات دیجیتال، شیوه‌های متورط با تقلب، فریب یا سایر روش‌های غیرقانونی را به کار ببرد و باعث صدمه‌زدن به حقوق و مالکیت افراد دیگر گردد، به مجازات حبس از شش ماه تا سه سال و یا جریمه از پنجاه میلیون تومان تا سیصد میلیون تومان محکوم می‌شود. این جرم تلقی می‌شود حتی اگر اقدامات مذکور نتواند به معنای تهدید یا استفاده از اجبار باشد. همچنین، اگر این اقدامات به نحوی باعث تخلف کیفری دیگری شود، جرم کلاهبرداری اینترنتی همچنان محکوم می‌شود. ضمناً، بیانیه‌ای امضا شده توسط اشخاص در مواجهه با تهدید یا نیاز به مبنای نفاقی همچنان جرمی است که مجازات آن به صلاح‌دانش، تقدیر می‌گردد.

«هر فردی که در حوزه مبادلات الکترونیکی از داده‌ها، پیام‌ها، برنامه‌ها و سیستم‌های رایانه‌ای و وسایل ارتباطی از راه دور سوء استفاده کند یا از آن‌ها به طور غیرمجاز استفاده کند و با اقداماتی همچون نفوذ، حذف، متوقف کردن داده‌ها و پیام‌ها، دخالت در عملکرد برنامه یا سیستم رایانه‌ای و سایر اعمال مشابه، فردی دیگر را فریب داده یا سیستم‌های پردازش خودکار را گمراه کند و از این راه برای خودش یا دیگران سود مالی و اقتصادی، مالکیت یا امتیازهای مالی کسب کند و مالکیت دیگران را به سرقت ببرد، به عنوان یک جنایتکار در نظر گرفته می‌شود و علاوه بر بازپس دادن مال به صاحبان خود، مجرم به حبس از یک تا سه سال و پرداخت جریمه نقدی معادل جریمه‌ای که بدست آورده است محکوم می‌شود.» «هر کس در بستر مبادلات الکترونیکی با سوء استفاده و یا استفاده غیر مجاز از داده و پیام‌ها، برنامه‌ها و سیستم‌های رایانه‌ای و وسایل ارتباط از راه دور و ارتکاب افعالی نظیر ورود، محو، توقف داده و پیام، مداخله در عملکرد برنامه یا سیستم رایانه‌ای و غیره دیگران را بفریبد و یا سبب گمراهی سیستم‌های پردازش خودکار و نظایر آن شود و از این طریق برای خود یا دیگری وجوه اموال یا امتیازات مالی تحصیل کند و اموال دیگران را ببرد مجرم محسوب و علاوه بر رد مال به صاحبان اموال به حبس از یک تا سه سال و پرداخت جزای نقدی معادل ماخوذه محکوم می‌شود.» «هر کس در بستر مبادلات الکترونیکی با سوء استفاده و یا استفاده غیرمجاز از داده‌ها، پیام‌ها، برنامه‌ها و سیستم‌های رایانه‌ای و وسایل ارتباط از راه دور و ارتکاب افعالی نظیر ورود، محو، توقف داده‌ها و پیام‌ها، دخالت در عملکرد برنامه یا سیستم رایانه‌ای و غیره دیگران را بفریبد و یا سبب گمراهی سیستم‌های پردازش خودکار و نظایر آن شود و از این راه برای خود یا دیگری وجوه اموال یا امتیازات مالی تحصیل کند و اموال دیگران را ببرد، به عنوان یک جنایتکار محسوب می‌شود و علاوه بر بازپس‌دادن مال به صاحبان اموال، مجرم به حبس از یک تا سه سال و پرداخت جریمه نقدی معادل جریمه‌ای که بدست آورده است محکوم می‌شود.» «هر کس در بستر مبادلات الکترونیکی با سوء استفاده و یا استفاده غیر مجاز از داده‌ها، پیام‌ها، برنامه‌ها و سیستم‌های رایانه‌ای و وسایل ارتباط از راه دور و ارتکاب افعالی نظیر ورود، محو، توقف داده‌ها و پیام‌ها، مداخله در عملکرد برنامه یا سیستم رایانه‌ای و غیره دیگران را بفریبد و یا سبب گمراهی سیستم‌های پردازش خودکار و نظایر آن شود و از این طریق برای خود یا دیگری وجوه اموال یا امتیازات مالی تحصیل کند و اموال دیگران را ببرد، به عنوان یک جنایتکار محسوب و علاوه بر رد مال به صاحبان اموال، به حبس از یک تا سه سال و پرداخت جزای نقدی معادل ماخوذه محکوم می‌شود.» «هر کس در بستر مبادلات الکترونیکی با سوء استفاده و یا استفاده غیرمجاز از داده‌ها، پیام‌ها، برنامه‌ها و سیستم‌های رایانه‌ای و وسایل ارتباط از راه دور و ارتکاب افعالی نظیر ورود، محو، توقف داده‌ها و پیام‌ها، مداخله در عملکرد برنامه یا سیستم رایانه‌ای و غیره دیگران را بفریبد و یا سبب گمراهی سیستم‌های پردازش خودکار و نظایر آن شود و از این راه برای خود یا دیگری وجوه اموال یا امتیازات مالی تحصیل کند و اموال دیگران را ببرد، به عنوان یک جنایتکار محسوب و علاوه بر بازپس دادن مال به صاحبان اموال، مجرم به حبس از یک تا سه سال و پرداخت جزای نقدی معادل ماخوذه محکوم می‌شود.»

نکته مهمی وجود دارد که به مورد جرم کلاهبرداری اینترنتی مربوط می‌شود؛ آن این است که افرادی که به این نوع کلاهبرداری می‌پردازند، می‌توانند از طریق برداشت غیرقانونی وجوهی را از حساب دیگران برداشت کنند و یا از تکنیک فیشینگ استفاده کنند. علاوه بر این، برخی از فروشگاه‌های اینترنتی هم ممکن است در این جرم دست داشته باشند. به همین دلیل لازم است که کاربران برای جلوگیری از وقوع کلاهبرداری‌های اینترنتی، دقت لازم را در انتخاب و استفاده از اینترنت ارائه دهند.

نحوه شکایت از کلاهبرداری اینترنتی

همانطور که در بخش قبل توضیح داده شد، کلاهبرداری اینترنتی یک نوع جرم است و برای آن در قانون مجازات مجازات تعیین شده است. برای مقابله با این جرم، در ابتدا باید اقدام به شکایت در مراجع قضایی نمایید تا این شکایت مورد بررسی قرار گیرد. اما گاهی اوقات ممکن است سوالی پیش بیاید که نحوه اقدام برای شکایت از کلاهبرداری اینترنتی چگونه است؟

در پاسخ به این سوال، ابتدا باید اشاره کنیم که فرد مربوطه برای ارائه شکایت خود، باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کند. این فرد میتواند شاکی یا بزه دیده باشد. همچنین، ضروری است که شاکی قبل از طرح شکایت، در سامانه ثنا ثبت نام کند. بنابراین، در هنگام مراجعه به دفتر خدمات الکترونیک قضایی، حتما مدارک هویتی خود را نیز به همراه داشته باشد.

در صورتی که نیاز به توضیحات خاص برای شکایت از جرم کلاهبرداری اینترنتی دارید، می‌توانید آن را در قسمت شکواییه ذکر کنید و یا از نمونه شکواییه کلاهبرداری استفاده نمایید. برای آنکه به شکایت شما پاسخ داده شود، حتما تمام اسناد و مدارک مربوط به وقوع جرم کلاهبرداری اینترنتی و اثبات آن را به شکایت خودتان ضمیمه کنید.

به عنوان یک مثال، اگر شما توسط کلاهبرداری آنلاین از طریق درگاه‌های جعلی آسیب دیده‌اید، می‌توانید صفحه وب متخلف را چاپ کرده و آدرس آن را ضمیمه کنید. همچنین، در صورتی که شکایتی درباره سایت‌های نامعتبر وجود دارد، می‌توانید آدرس و نشانی این سایت‌ها را به شکایت خود اضافه کنید. ما در ادامه، مراحل پیگیری و مرجع صالح برای این شکایت را توضیح خواهیم داد.

مرجع شکایت از کلاهبرداری اینترنتی

در بخش قبل، پیرامون «نحوه شکایت از جرم کلاهبرداری اینترنتی» توضیحات دادیم. اما این سؤال به صورت مکرر پرسیده می‌شود: مرجعی که شکایت از کلاهبرداری اینترنتی باید به آنجا ارسال شود، کدام است؟ در واقع، برخی از افراد فکر می‌کنند که راه‌های شکایت از جرم کلاهبرداری اینترنتی، از طریق مراجع قضایی به صورت حضوری انجام می‌شود. اما امروزه افرادی که قصد دارند از این جرم شکایت کنند، باید شکواییه خود را در سامانه‌ی ثنا ثبت کنند.

بنابراین، برای شکایت از جرم کلاهبرداری اینترنتی، نیازی به حضور شخصی در مراجع قضایی نیست. اما به سؤال پاسخ دهیم که در اصل، جرایم اینترنتی مانند سرقت اینترنتی و کلاهبرداری های اینترنتی، پس از تقدیم شکایت به دادسرای جرایم رایانه‌ای ارجاع داده می‌شوند. دادسرای جرایم رایانه‌ای، یک دادسرای تخصصی برای بررسی جرایمی است که در حوزه اینترنت و رایانه رخ می‌دهند.

بعد از ارسال شکایت در مورد جرم کلاهبرداری رایانه‌ای به دادسرای جرایم رایانه‌ای، مقامات این دادسرا از جمله دادیار و بازپرس تحقیقات مقدماتی راجع به پرونده‌ی کلاهبرداری اینترنتی بررسی می‌کنند. اگر این جرم نیاز به تحقیقات تخصصی بیشتری داشته باشد، موضوع به پلیس فتا ارجاع داده می‌شود تا تحقیقات را تکمیل کند.

مراحل پیگیری شکایت از کلاهبرداری اینترنتی

همانطور که اشاره شده است، قسمت مسئول بررسی جرم کلاهبرداری اینترنتی، واحد پلیس فتا است. با این حال، این واحد پلیس و همچنین دادسرای رایانه‌ای، تنها تحقیقات اولیه درباره جرم کلاهبرداری اینترنتی را انجام می‌دهند و حق صدور حکم مجازات را ندارند. در صورت تایید صحت شکایت، پرونده را به دادرسی ارسال کرده و در نهایت رأی قطعی را از دادگاه کیفری دریافت می‌کنند.

لذا در صورتی که می‌خواهیم توضیح دهیم که چگونه مراحل پیگیری شکایت از کلاهبرداری اینترنتی است، باید بدانیم که به طور کلی شاکی باید در هنگام رسیدگی به شکایت کلاهبرداری اینترنتی، ابلاغیه‌های دادسرا را مد نظر قرار دهد. همچنین باید در دادسرا و هم در دادگاه کیفری، اطلاعات و مدارک مورد نیاز را ارائه کند. اگر شاکی برای اثبات کلاهبرداری از وی درخواست دادسرا دریافت کند، باید در جلسه‌ای که وی را فرا می‌خوانند، حاضر شود و توضیحات و اظهارات خود را ارائه کند.