در حال حاضر، بسیاری از پرداخت‌های روزمره مردم از طریق اینترنت انجام می‌شود و پرداخت الکترونیکی با داشتن اطلاعات حساب بانکی، جزء جزء زندگی اکثر شهروندان محسوب می‌شود. این موضوع باعث شده که بسیاری از جرایم نیز در حوزهٔ اینترنت رخ داده و به صورت آنلاین انجام شود. یکی از این جرایم اینترنتی، فیشینگ است که کلاهبرداری و سرقت از طریق آن به صورت آنلاین اتفاق می‌افتد.

برای افرادی که قربانی جرم فیشینگ شده‌اند و حساب بانکی‌شان خالی می‌شود، امکان شکایت از این جرم وجود دارد. اگر موضوع ثابت شده و مجرم پیدا شود، می‌توانند پول‌های بانکی خود را بازیابی کنند. به همین دلیل، ضروری است که نحوه‌ی شکایت از جرم فیشینگ و مراحل پیگیری آنرا بدانند و رعایت کنند.

به مناسبت این موضوع، در ادامه این مقاله اولین گام را با بررسی مفهوم فیشینگ و جرم آن برمی‌داریم. سپس به بحث درباره مجازات‌های مرتبط با این جرم می‌پردازیم. در ادامه، روش‌ها و مراحل افزایش شکایت‌ در قبال جرم فیشینگ و روند بررسی آن را توضیح خواهیم داد.

جرم فیشینگ چیست

با توجه به اهمیت حضور اینترنت در مبادلات مالی بسیاری از افراد، بسیاری از مجرمان به فکر آن افتاده‌اند که جرم خود را از طریق اینترنت انجام دهند تا هویت خود را مخفی کنند و با راحتی اطلاعات مالی قربانیان را به سرقت ببرند و سود غیرقانونی برای خود به دست آورند. در این راستا، سوءاستفاده از اطلاعات حساب‌های بانکی قربانیان باعث شده است که به یک جرم به نام جرم فیشینگ یا پیشینگ پیش‌بینی شود.

در توضیح معنای "جرم فیشینگ" به طور مختصر می‌توان گفت که در این جنایت، افرادی صفحات اینترنتی تقلبی را برای پرداخت ایجاد می‌کنند که به‌طور کامل به صفحات اصلی بانک‌ها شبیه‌سازی شده‌اند. پس از آنکه افراد اطلاعات حساب بانکی خود از قبیل شماره کارت، شماره شناسایی cvv2، تاریخ انقضا و رمز عبور را در این صفحه تقلبی وارد می‌کنند، اطلاعات ذخیره می‌شود و افراد مجرم از این راه، اقدام به خالی کردن حساب بانکی افراد می‌کنند.

به همین خاطر در حال حاضر، پلیس فتا توصیه های بسیاری را در خصوص خرید از وبسایت های متعارف و جلوگیری از وارد کردن اطلاعات کارت های بانکی در وبسایت های غیر قانونی و غیر معتبر مطرح می کند. علاوه بر این، رمز پویا به عنوان جایگزین رمزهای ثابت و یکسان، استفاده می شود. اما هرچند که جرم فیشینگ می تواند از طریق درگاه های پرداخت غیر قانونی نیز صورت گیرد، امکان اجرای این جرم از طرق دیگری نیز وجود دارد؛ به عنوان مثال، با استفاده از برنامه ها و اپلیکیشن های تقلبی، ارسال پیامک و استفاده از شبکه های اجتماعی مانند تلگرام و اینستاگرام، که همه به منظور دستیابی به اطلاعات حساب های بانکی افراد مورد استفاده قرار می گیرند.

با رعایت کامل قوانین، هنوز ممکن است که برخی افراد به عنوان قربانی جرم فیشینگ درآیند و بخواهند از طریق شکایت در باب جرم فیشینگ، تقاضای اعمال مجازات بر روی مرتکبان را داشته باشند. در ادامه به توضیح مراحل و روند رسیدگی به جرم فیشینگ پرداخته شده است.

مجازات جرم فیشینگ

"جرم فیشینگ و سرقت اینترنتی از حساب دیگران از جمله ارتکاب‌های رایانه‌ای پرطرفدار هستند. این اقدامات بیشتر در زمینه استفاده از اینترنت رخ می‌دهد و علاوه بر مواد ۷۴۰ و ۷۴۱ قانون مجازات اسلامی، در فصل سوم قانون جرایم رایانه‌ای مصوب ۱۳۸۸ تحت عنوان سرقت و کلاهبرداری مرتبط با رایانه مطرح شده است. همچنین در این قانون به مواد ۱۲ و ۱۳ نیز اشاره‌ای انجام شده است. مجازات جرم فیشینگ به شکل زیر تعریف می‌شود:" "جرم فیشینگ و سرقت اینترنتی از حساب دیگران از جمله ارتکاب‌های رایانه‌ای پرطرفدار هستند. این اقدامات بیشتر در زمینه استفاده از اینترنت رخ می‌دهد و علاوه بر مواد ۷۴۰ و ۷۴۱ قانون مجازات اسلامی، در فصل سوم قانون جرایم رایانه‌ای مصوب ۱۳۸۸ تحت عنوان سرقت و کلاهبرداری مرتبط با رایانه مطرح شده است. همچنین در این قانون به مواد ۱۲ و ۱۳ نیز اشاره‌ای انجام شده است. بر اساس این مواد، جرم فیشینگ به معنای سرقت و کلاهبرداری مرتبط با رایانه تعریف می‌شود."

هر فردی که داده های متعلق به دیگری را به طور غیرقانونی برباید، در صورتی که دقیقاً داده ها در اختیار صاحب خود باشد، ممکن است به مجازات مالی از یک میلیون تا بیست میلیون ریال محکوم شود. اما اگر داده ها در اختیار صاحب خود نباشد، می تواند به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جریمه مالی از پنج میلیون تا بیست میلیون ریال محکوم شود.

بر اساس قانون فعلی، سرقت اطلاعات و داده‌های اینترنتی شخص دیگری به عنوان یک جرم محسوب می‌شود. اگر این داده‌ها هنوز در اختیار فرد قربانی یا صاحب آن باشند، مجازات فیشینگ به صورت جریمه نقدی بین یک میلیون تا بیست میلیون ریال تعیین خواهد شد. اما اگر این داده‌ها ربوده شده و دیگر در اختیار صاحب آن نباشند، شخص متجاوز ممکن است با جرمانه حبس، جریمه نقدی یا هر دو مورد مجازات شود. توجه داشته باشید که استفاده از تگ‌های قوی و تاکید شده در این متن نشان دهنده اهمیت و برجستگی بیشتر این کلمات می‌باشد.

همچنین، هر فردی که بدون مجوز از سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی استفاده کرده و عملی همچون ورود، تغییر، پاک کردن، ایجاد یا اخلال در داده‌ها و یا سامانه، ارز، مالی، منافع، خدمات یا امتیازات مالی را به هر نحوی برای خود یا دیگران به دست آورد، خلافاً بازپرداخت کل مقادیر به مالک آن وجه، به حبس از یک تا پنج سال و یا جریمه نقدی از بیست میلیون ریال تا یکصد میلیون ریال یا هر دو، مورد مجازات قرار خواهد گرفت.

بر اساس این ماده، فعالیت های فیشینگ با هدف سرقت اطلاعات و همچنین تحصیل مالی غیرمجاز برای خود، مورد مجازات قرار می‌گیرد. افراد متخلف علاوه بر پرداخت جریمه، محکوم به حبس و پرداخت جریمه نقدی و یا هر دو خواهند شد. این مجازات با جرم کلاهبرداری با شیوه سنتی تفاوت دارد.

یک نکته بسیار مهم در این مورد وجود دارد که دادگاه تنها می‌تواند در صورت احراز تمامی شرایط قانونی، مجازاتی را برای فرد متجاوز به دلیل ارتکاب جرم فیشینگ تعیین کند. این شرایط شامل اجرای عناصر قانونی (که در مواد 12 و 13 قانون جرایم رایانه‌ای تعریف شده است)، وجود عنصر مادی (که شامل سرقت اطلاعات و یا تحصیل مال و منافع از طریق جرم فیشینگ است) و وجود عنصر روانی یا معنوی (به معنی قصد ارتکاب جرم فیشینگ) است.

نحوه شکایت از جرم فیشینگ

در صورتی که یک فرد به عنوان قربانی جرم فیشینگ، به معنی سرقت و کلاهبرداری اینترنتی، در نظر گرفته شود، بایستی به طور سریع شکایت خود را از این جرم اعلام کند و در واقع سعی کند تا قبل از اینکه مجرم به مال دیگری انتقال دهد، اقدامات لازم را برای تحقیق و پیگیری انجام دهد. اما در پاسخ به سوال درباره نحوه اعلام شکایت از جرم فیشینگ، باید گفت که افراد می‌توانند از سه روش مختلف برای شکایت از جرم فیشینگ استفاده کنند.

در یک روش اولیه، می‌توانید با مراجعه به پلیس فتا در شهرستان‌ها، اقدام به ثبت شکایت کنید. برای این منظور، باید ابتدا مراحل قانونی را طی کنید و سپس اطلاعات و مستندات مربوطه، همچون پرینت حساب، به پلیس فتا ارائه دهید. به علاوه، در وبسایت پلیس فتا نیز امکان ثبت تخلفات مرتبط با فیشینگ وجود دارد، به طوری که شما می‌توانید بعد از ثبت‌نام در این سایت، گزارش تخلف را ارسال کنید. با این حال، ثبت گزارش در این سامانه به منزله یک شکایت قانونی نمی‌باشد و برای رسیدگی به جرم فیشینگ، باید با روش‌های دیگری عمل کنید.

جرم فیشینگ و راه‌های شکایت از آن می توان برای اعلام شکایت از جرم فیشینگ اقدام به سبک‌هایی کرد. یک روش، مراجعه حضوری مالباختگان به مراجع قضایی است. بخشی از مراجع صالح برای بررسی امور جرم فیشینگ شامل دادسرای عمومی و انقلاب در شهرستان‌هاست؛ و در تهران، دادسرای جرایم رایانه‌ای. در این روش نیز برای اعلام شکایت نیازمند ارائه مدارک لازم از جمله پرینت حساب و سایر اسناد مرتبط خواهید بود.

با وجود پیشرفت اینترنت و رایج شدن فرایند "ثبت و رسیدگی به شکایات" از طریق سامانه ثنا، امروزه امکان "شکایت از جرم فیشینگ" بدون نیاز به حضور حضوری در دادسرای مربوطه و به صورت الکترونیکی وجود دارد. در این روش، شاکی باید ابتدا به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و "شکواییه جرم فیشینگ" را به صورت الکترونیکی ثبت کند. همچنین، مدارکی نظیر پرینت حساب و پرینت سایت جعلی و غیره که جرم فیشینگ را ثابت می‌کنند، باید به شکواییه الحاق شوند.

نحوه رسیدگی به شکایت جرم فیشینگ

در مرحله پیشین، ما درباره "چگونگی شکایت از جرم فیشینگ" صحبت کردیم. با این حال، مراجع قانونی مانند دادسرای عمومی و انقلاب و دادسرای جرایم رایانه‌ای به روش خاصی برای بررسی شکایت‌های مربوط به جرم فیشینگ به کار می‌پردازند. به طور کلی، مراحل و روش بررسی جرم فیشینگ به این صورت است: - ارائه شکایت: در ابتدا شاکی می‌تواند شکایت خود را در دادسرا یا نهاد قضایی مربوطه ثبت کند. این شکایت باید شامل اطلاعات مفصلی درباره فیشینگ مورد شکایت، شواهد و مدارک مرتبط با آن باشد. - بررسی شکایت: پس از دریافت شکایت، مرجع قضایی بررسی می‌کند که آیا شکایت مطابق با قوانین و مقررات مربوطه است یا خیر. اگر شکایت معتبر به نظر برسد، مرجع قضایی رسیدگی به آن را آغاز می‌کند. - تحقیق و جمع آوری شواهد: در این مرحله، مرجع قضایی به بررسی و جمع آوری شواهد مرتبط با جریان فیشینگ می‌پردازد. این شواهد می‌تواند شامل اطلاعات دیجیتالی، لاگ ها، ایمیل‌ها و سایر مدارک مرتبط باشد. - محاکمه و صدور حکم: در این مرحله، پرونده جرایم فیشینگ به دادگاه ارجاع می‌شود و محاکمه آغاز می‌شود. در این مرحله، شاهدان و خبرگان فنی ممکن است استدلال‌های خود را ارائه کنند و دادگاه در نهایت تصمیم خود را صادر می‌کند. - اجرای حکم: در صورت صدور حکم توسط دادگاه، مرجع قضایی مسئول بررسی و اجرای حکم است. این شامل اقداماتی مانند تعیین جریمه، مجازات حبسی یا سایر تدابیر قانونی نظیر توقیف دارایی‌های متعلق به مجرمین است. در نهایت، برای رسیدگی به شکایت‌های مرتبط به جرم فیشینگ، مراجع قانونی به رویکردها و روش‌های خاص خود پایبند هستند تا اطمینان حاصل شود که عدالت به درستی اجرا می‌شود.

افراد پس از رفتن به دفاتر خدمات قضایی و ثبت شکواییه جرم فیشینگ، در مرحله اول باید به دادسرای عمومی و انقلاب در شهرستان‌ها و دادسرای جرایم رایانه‌ای در تهران مراجعه کنند و نسخه‌ای از شکایت ثبت شده را به آن مرجع ارائه دهند.

دو دادسرای مذکور برای اینکه جرم فیشینگ یک جرم تخصصی در فضای اینترنتی است، موضوع را به پلیس فتا ارجاع می‌دهند و پلیس فتا موظف است در مدت زمان مشخص شده تحقیقات لازم را انجام دهد و گاهاً از شاکی نیز خواستار می‌شود تا با مراجعه به پلیس فتا شکایت خود را شرح دهد. لازم به ذکر است که اطلاعات مربوط به روند کار پرونده و مراحل رسیدگی به جرم فیشینگ از طریق سامانه ثنا نیز قابل ملاحظه است.

پس از اطلاع‌رسانی نتایج تحقیقات انجام شده توسط پلیس فتا به دادسرای صالح، پرونده جرم فیشینگ به دادیار یا بازپرس ارجاع داده می‌شود. دادسرای صالح با توجه به تحقیقات و نظر کارشناسان پلیس فتا، بررسی می‌کند که آیا با توجه به شواهد و مدارک موجود، جرم فیشینگ رخ داده است یا خیر.

در مراحل بعدی، اگر نظر دادسرا با توجه به تحقیقات انجام شده مبنی بر انجام جرم فیشینگ قاطعانه باشد، صلاح دانسته است که برای متهم قرار مجرمیت یا فراخوانی به دادرسی صادر نموده و با صدور درخواست کیفری، پرونده وی را به دادگاه کیفری ارجاع دهد تا نسبت به جرم فیشینگ ایشان در دادگاه مورد بررسی و تفحص قرار گیرد.