نحوه به اجرا گذاشتن چک برگشتی

در صورتی که یک چک نامعتبر صادر شود و در واقع صادرکننده چک دارای میزان مالی برابر با مبلغ چک در حساب خود نباشد، صاحب چک می‌تواند از سه روش حقوقی، کیفری و ثبتی برای وصول مبلغ چک برگشتی اقدامات قانونی لازم را به صورت همزمان انجام دهد.
این روش‌ها به عنوان "به اجرا گذاشتن چک برگشتی" نیز شناخته می‌شوند.

«اجرای چک برگشتی در نظر عرف و قانون، معمولاً از طریق روش ثبتی صورت می‌گیرد، اگرچه مهم است بدانیم که هر یک از روش‌ها و نحوه‌های اجرای چک برگشتی برای دریافت مبلغ آن با یکدیگر تفاوت دارند و به طور طبیعی پیامدها و تأثیرات خاص خود را در پی دارند.
»

به مناسبت حاضر، در اینجا قصد داریم به تحلیل و بررسی "روش ها و شیوه های لازم برای اجرای چک برگشتی" بپردازیم و نیز مراحل و روش های هر یک را به طور دقیق شرح دهیم.

نحوه به اجرا گذاشتن چک به شیوه کیفری

عملیات قراردادی برای اجرا کردن چک بلامحل یا برگشتی ابتدا باید به شیوه کیفری صورت گیرد.
در این روش، اگر صادرکننده چک مبلغ آن را پرداخت نکند و چک به نوعی برگشت بخورد، صاحب چک می تواند به صادرکننده از جرم صادرکردن چک برگشتی شکایت کند.
برای این منظور، لازم است که با مراجعه به دادسرا و تنظیم شکواییه، مشکل چک برگشتی حل شود.

درباره روش اجرای چک به شیوه کیفری بحث می‌شود و لازم به ذکر است که صاحب چک باید بعد از مسدود شدن حساب چک برگشتی، حتماً در مدت زمانی که بانک گواهی عدم تسویه یا گواهی عدم پرداخت را صادر کرده است، یعنی 6 ماه از تاریخ دریافت گواهی، به مراجع قضایی مانند دادسرا شکایت کند؛ در غیر این صورت، امکان اجرای چک به شیوه کیفری و تحمیل مجازات به صاحب چک وجود نخواهد داشت.
البته، رسیدگی قانونی به مطالبه چک برگشتی به شیوه کیفری نیازمند شرایطی است که در قوانین ذکر شده‌است.
به عنوان مثال:

صاحب حساب بانکی، هنگامی که یک چک را صادر می‌کند، باید مطمئن شود که موجودی نقدی یا اعتبار بانکی کافی برای پوشش آن چک در حساب بانکی خود وجود دارد.
در صورتی که پس از صدور چک صادر کننده، وجه مورد نیاز برای پرداخت آن را از حساب بانکی خود برداشت کند، باید اطمینان حاصل شود که میزان وجه مورد نیاز برای پوشش چک از سرمایه خود برداشت شده است.
همچنین در صورتی که صادر کننده بعد از صدور چک، به بانک دستور عدم پرداخت وجه چک را صادر کند یا چک را به نحوی تنظیم کند که بانک از پرداخت آن خودداری کند، باید از تنظیمات مناسب واقعیت چک اطمینان حاصل شود.
برای تاکید بیشتر بر اهمیت این نکات وجود این تگ‌ها قوی می‌تواند استفاده شود.

همچنین، اگر فرستنده با اطلاع از بسته بودن حساب خود، تصمیم به صدور چک گرفته باشد، می‌توان به صورت کیفری در برابر فرستنده شکایت کرد تا جریمه صدور چک برگشتی بر او اعمال شود.
این جریمه شامل حبس و ممنوعیت از داشتن دسته چک خواهد بود.

براساس اطلاعاتی که ارائه شد، باید به این نتیجه برسیم که شکایت کیفری از فرد صادر کننده چک را نمی‌توان به اجرا گذاشتن چک در مفهوم کلی آن در نظر گرفت.
چرا که پس از ثابت شدن جرم صدور چک بلا محل، صاحب چک برای وصول مبلغ چک و اجرای آن باید اقدامات قانونی لازم را با یکی از شیوه‌های حقوقی یا ثبتی انجام دهد.
برای آشنایی بیشتر با مراحل شکایت کیفری از چک برگشتی، می‌توانید مقاله زیر را نیز مطالعه فرمایید.

باید ذکر کرد که دستورالعمل‌های بانک مرکزی وضوابط سامانه‌ی "صیاد" با راه‌اندازی شده است، اجرای این سامانه تضمین کننده‌ی ثبت و انتقال چک‌ها می‌باشد.
با اتخاذ این تدابیر، انتظار می‌رود که در آینده نزدیک تعداد پرونده‌های کیفری مربوط به چک برگشتی به طور چشمگیری کاهش یابد.

روش به اجرا گذاشتن چک به شیوه حقوقی

در روش دوم برای اجرای چک، از رویکرد حقوقی استفاده می‌شود.
در این مرحله، صاحب چک می‌تواند با تنظیم یک دادخواست حقوقی، چک برگشتی را به اجرا بگذارد.
برای تنظیم دادخواست مطالبه چک، نیاز است که برگه دادخواست مربوطه به صورت کامل پر شود و کپی چک بلامحل یا پرداخت نشده به علاوه کپی گواهی عدم پرداخت که از بانک دریافت شده است، به دادخواست ضمیمه شود.

در این روش، به طور هر زمانی دارنده چک می‌تواند به دادگاه مراجعه کرده و چک خود را به اجرا درآورد، بدون محدودیت زمانی.
علاوه بر اجرا کردن چک، دارنده چک می‌تواند درخواست تحمیل تمام هزینه‌های دادرسی و خسارت بر صادرکننده چک را از دادگاه درخواست کند و همچنین درخواستی برای توقیف اموال صادرکننده چک (به هر نوعی، اموال قابل انتقال یا غیر قابل انتقال) نیز می‌تواند داشته باشد.

گفته می‌شود که به دلیل مدت زمان طولانی فرآیند دادرسی، استفاده از روش حقوقی برای اجرا کردن چک در دادگاه‌ها در عمل کمترین استفاده را دارد.
با این حال، در برخی موارد، زمانی که شکایت کیفری علیه صاحب چک برگشت ناپذیر است، با استفاده از این روش می‌توان چک را اجرا کرد و مبلغ آن را مطالبه کرد.

شیوه به اجرا گذاشتن چک به شیوه ثبتی

برای اجرا گذاشتن چک، روش های مختلفی وجود دارد.
یکی از این روش ها، استفاده از شیوه ثبتی است.
در این روش، چون چک به عنوان یک سند لازم الاجرا تلقی می شود، اگر صادر کننده چک نتوانست بدهی خود را به صورت پرداخت نقدی تسویه کند، دارنده چک می تواند چک را به اجرا بگذارد و مبلغ آن را دریافت کند.
اجرا گذاشتن چک برگشتی با استفاده از این روش، به معنای خاصی به کار می رود.

در اجرای ثبت چک، صاحبان چک برای اجرای آن باید ابتدا به بانک مربوطه مراجعه کنند و گواهی عدم پرداخت وجه چک برگشتی را دریافت کنند.
سپس می توانند با مراجعه به دفتر اسناد رسمی، فرم صدور اجراییه برای چک برگشتی یا چک پرداخت نشده را دریافت و تکمیل کنند و نسخه‌ای از چک برگشتی و گواهی عدم پرداخت چک را به آن ضمیمه کرده و درخواست صدور اجراییه چک برگشتی را ارسال نمایند.

اجراییه چک برگشتی به صادرکننده چک یا بدهکار ابلاغ می‌شود تا ظرف مهلت ۱۰ روز، وجه چک برگشتی را به دارنده آن پرداخت نماید.
در غیر این صورت، اموال صادرکننده چک توسط مقامات قضایی توقیف خواهد شد.
لازم به ذکر است که توقیف اموال بدهکار برای وصول مبلغ چک به صاحب آن در این روش، در مهلت زمانی کوتاه‌تری نسبت به سایر روش‌ها اعمال خواهد شد.

تسویه حساب هزینه صدور اجراییه برای چک برگشتی به عهده فرد درخواست‌کننده، به عبارت دیگر دارنده چک، است و باید پنج درصد از کل مبلغ چک برگشتی را به عنوان هزینه صدور اجراییه چک برگشتی به اداره ثبت پرداخت نماید.
همچنین لازم به ذکر است که دارنده چک برگشتی باید اموالی را به اجرای ثبت معرفی کند که جزء موارد مستثنیات دین صادرکننده چک نباشد.