قبلاً در یک مقاله جداگانه، تعلیق در عقد نکاح را بررسی کردیم؛ اما فقط وجود اراده در عقد نکاح و قراردادهای دیگر برای تحقق عقد کافی نیست. در واقع، در مورد عقد نکاح به علت جایگاه ویژه‌ای که دارد، اعلام اراده بسیار مهم است. چرا که عقد نکاح یک قرارداد مهم است و تعهدات سنگینی را برای طرفین ایجاد می‌کند، بنابراین طرفین باید صراحتاً اراده خود را بیان کرده و اعلام نمایند تا آثار عقد نکاح ایجاد شود و طرفین متعهد شوند. بنابراین، اظهار اراده در عقد نکاح به صراحت مورد نیاز است. هدف قانونگذار این است که از آغاز هیچگونه تردید و ابهامی در قصد عقد نکاح و اکراه در عقد نکاح وجود نداشته باشد. به همین دلیل، استفاده از الفاظی که صراحتاً به قصد نکاح اشاره دارند اجباری است. در ادامه این مقاله، قصد داریم به بررسی نحوه اظهار اراده در عقد نکاح بر اساس فقه و قانون بپردازیم.

نحوه اظهار اراده در نکاح

در ساختار یک عقد نکاح، مانند دیگر معاملات و قراردادها، اراده داخلی و نهانی زوجین برای انجام عقد، تنها برای خود کفایت نمی‌کند؛ بلکه باید این اراده با بیان کلامی که قصد را به صراحت نشان دهد، بیان و اعلام شود. ماده ۱۰۶۲ قانون مدنی درباره بیان اراده برای عقد ازدواج اینگونه تعیین می‌کند: "عقد ازدواج با ایجاب و قبول انجام می‌پذیرد؛ با استفاده از عباراتی که به صورت صریح بر ازدواج اشاره کند." شخصی که در ابتدا اراده خود برای ازدواج را با استفاده از بیان کلامی که به صورت صریح به مقصود اشاره دارد، اعلام می‌کند، ایجاب کرده است و طرف دیگری که با استفاده از عبارتی ازدواج را پذیرفته، قبول می‌کند. بر اساس قوانین حقوقی، شخصی که ایجاب کرده را موجب و شخصی که قبول کرده را قابل می‌گویند. جهت آشنایی بیشتر با روش‌های ایجاب و قبول در عقد نکاح اینجا را کلیک کنید.

توضیحاتی درباره "روش‌های بیان اراده برای ازدواج" مطرح است که شامل چند نکته مهم است. این نکات شامل تأثیر و یا عدم تأثیر نوشتن برای "بیان اراده در مراسم عقد نکاح"، عدم داشتن توانایی صحبت برای "اعلام اراده"، ضرورت اظهار اراده برای ازدواج به زبان عربی و بیان اراده به زبان گذشته هستند. در بخش‌های بعدی به بررسی هر یک از این موارد خواهیم پرداخت و در یک مقاله جداگانه به موضوع "لغو عقد نکاح" پرداخت خواهیم کرد.

تاثیر نوشتن برای اظهار اراده

نکته بعدی، درباره نحوه بیان اراده برای ازدواج، این است که آیا برای صحت قرارداد ازدواج لازم است الفاظ به صورت شفاهی بیان شوند یا می‌توان با استفاده از عمل نوشتن نیز قرارداد را اعلام کرد؟ بطور کلی، فقها عموما نگاهی بر نقش نوشتار در تحقق قرارداد ازدواج ندارند و ادعا می‌کنند که "نوشته" یک نوع کنایه است و برای بیان قصد ازدواج وضوح کافی ندارد، به همین دلیل صحت قرارداد ازدواج باید به وسیله اظهار لفظی صورت گیرد و نه با نوشتن. اما با افزایش تعداد افراد متعلم و اهمیت نوشتن در زندگی افراد، می‌توان گفت که نوشتن نیز می‌تواند به عنوان یک روش اعلام قصد برای قرارداد ازدواج مورد تشخیص قرار گیرد.

نداشتن قدرت تکلم برای اظهار اراده

به یک نکته مهم درباره‌ی «نحوه ابراز اراده در مراسم عقد نکاح» اشاره می‌کنیم. هنگامی که همسران قدرت بیان داشته نباشند، عقد نکاح چگونه انجام می‌شود؟ در پاسخ به این سؤال، طبق ماده ۱۰۶۶ قانون مدنی، آمده است که در صورتی که زوجین یا حداقل یکی از آنها قدرت بیان نداشته و ناتوان به زبان باشند، عقد نکاح می‌تواند از طریق اشاره و نشان دادن اراده توسط شخص ناتوان انجام شود، شرط آن این است که قصد او برای عقد نکاح به وضوح مشخص شود. بنابراین، نداشتن قدرت بیان، موانعی برای صحت عقد نکاح به شمار نمی‌آید.

شرط عربی بودن اظهار اراده

در قوانین جدید، بر خلاف آنچه برخی از فقها اسلامی بیان کرده‌اند، برای تحقق عقد نکاح، عربی بودن شرط لازم نیست. به عبارت دیگر، ایجاب و قبول زوجین حتماً باید به زبان عربی صورت نگیرد. چرا که استفاده از الفاظ عربی بر خصوصیت این عقد تأثیری ندارد. همچنین تأیید می‌شود که در ماده ۱۰۶۲ قانون مدنی آمده است: "نکاح توسط ایجاب و قبول واقع می‌شود؛ با الفاظی که صریحاً به ازدواج اشاره کند". بنابراین، ایجاب و قبول می‌تواند به هر زبانی انجام شود و مشکلی در داشتن شیوه اظهار اراده برای ازدواج به زبان فارسی ندارد.

اظهار اراده در نکاح به زبان گذشته

اکثر علمای شیعه باور دارند که ظهور اراده برای عقد نکاح باید به زبان گذشته و با استفاده از صیغه ماضی انجام شود. با این حال، بسیاری از علما معتقدند که لازم نیست عقد نکاح حتما با صیغه ماضی یا گذشته انجام شود. در واقع، آنچه در عقد نکاح مهم است، قصد دلی است. بنابراین، هر کلمه‌ای که نشان دهنده اراده ازدواج باشد، صحیح و معتبر است و اظهار این اراده در عقد نکاح به شکل حال، منجر به بطلان عقد نخواهد شد.