در مبحث حقوقی ایران، یکی از دستگاه‌های اجرایی کشور، با عنوان «سازمان‌ها و نهادهای عمومی غیردولتی» شناخته می‌شود که به همراه وزارتخانه‌ها، سازمان‌های دولتی و شرکت‌های دولتی، برخی از وظایف حاکمیت دولت را برعهده دارند.

مفهوم و طبیعت مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی در برخی قوانین مانند قانون محاسبات عمومی کشور و قانون مدیریت خدمات کشوری تعریف شده است. به دلیل وجود مشکلاتی در شناخت این موسسات، لیست نام‌های آنها نیز در قانونی جداگانه با عنوان "قانون فهرست نهادها و مؤسسات عمومی غیردولتی با اصلاحات و الحاقات بعدی" درج شده است.

به مناسبتی خاص، در این مقاله، قصد داریم به بررسی ماهیت موسسات و نهادهای عمومی غیر دولتی می پردازیم. همچنین، انواع موسسات و نهادهای عمومی غیر دولتی را بر اساس قانون فهرست نهادها و موسسات عمومی غیر دولتی مصوب 1373، به همراه تغییرات و بهبودها، مورد توضیح قرار می‌دهیم.

موسسه و نهاد عمومی غیر دولتی چیست

ماده ۵ قانون محاسبات عمومی، که در سال ۱۳۶۶ تصویب شد، توسط قانونگذاران تعریف شده است که شامل موسسات و نهادهای عمومی غیر دولتی می‌شود. طبق این ماده، مؤسسات عمومی غیردولتی عبارتند از: "واحدهای سازمانی خاصی که به تصویب قانون تشکیل شده یا تشکیل می‌شوند، به‌منظور انجام وظایف و خدماتی که دارای جنبه عمومی هستند."

علاوه بر تعریفی که در قانون مدیریت خدمات کشوری وجود دارد، به تعریف موسسات و نهادهای عمومی غیر دولتی نیز اشاره شده است. موسسه و نهاد عمومی غیر دولتی به معنای واحد سازمانی مستقل با استقلال حقوقی است، که با تصویب مجلس شورای اسلامی تشکیل یافته یا خواهد شد و بیش از ۵۰ درصد بودجه سالانه آن از منابع غیر دولتی تامین می‌شود و وظایف و خدماتی را بر عهده دارد که جنبه عمومی دارد.

به طور مشهود، یکی از جنبه‌های اساسی مرتبط با طبیعت موسسات و نهادهای عمومی غیردولتی این است که بیش از نیمی از بودجه سالانه آنها از منابع غیردولتی تأمین می‌شود. همچنین، این موسسات تحت قانون تشکیل می‌شوند و فقط با اخذ مجوز قانونی، می‌توانند به عنوان "موسسه یا نهاد عمومی غیردولتی" شناخته شوند.

فهرست اسامی موسسات و نهادهای عمومی غیر دولتی

در قانون محاسبات عمومی مصوب 1366، ایجاد یک فهرست برای موسسات عمومی مطروح شد که نیاز به تصویب از سوی مجلس شورای اسلامی داشت. به همین منظور، در سال 1373 مجلس شورای اسلامی قانونی را به تصویب رسانید که تحت عنوان 'قانون فهرست نهادها و موسسات عمومی غیر دولتی' شناخته می‌شود. این قانون شامل فهرست اسامی چندین موسسه عمومی غیر دولتی است که به صورت منظم در آن بیان شده است.

تبصره 1: شرکت‌های تابعه شهرداری‌ها، زمانی که بیش از ۵۰ درصد سهام و سرمایه آنها توسط شهرداری‌ها در اختیار داشته باشد، موظف‌اند اصول اداره‌کلی و قوانین و مقررات مربوطه را رعایت نمایند.

بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی

هلال احمر

تفسیری عمیق; کمیته امداد امام: یک سازمان بشردوستانه و خیریه‌ای است که با هدف کمک به مستضعفان و افراد نیازمند در جامعه تشکیل شده است. این سازمان با تلاش خیرین و استفاده از منابع مالی و انسانی برای ارائه خدمات اجتماعی و فرهنگی در قالب برنامه‌ها و پروژه‌های مختلف فعالیت می‌کند. هدف اصلی کمیته امداد امام، حمایت از مستمندان، جوانان بی‌سرپرست، ایتام، زنان سرپرست خانوار و سایر اقشار آسیب‌پذیر جامعه است. ارزش‌های کمیته امداد امام شامل: عدالت، همدلی، همبستگی و همکاری اجتماعی است. این سازمان با به شکل دادن اموال و منابع، طرح‌های عملیاتی برای تأمین نیازهای ضروری، ارائه خدمات در حوزه‌های بهداشتی، آموزشی، مسکن و بنیادين، سعی در حذف تفاضل‌ها و تساوی امكانات جامعه را دنبال می‌کند. این سازمان جهت ارتقای سطح زندگی نیازمندان، با پایبندی به اصول انسان‌دوستانه، در نهایت هدف خود را محقق می‌کند.

5 - بنیاد شهید انقلاب اسلامی

بنیاد شهید انقلاب اسلامی یک سازمان غیرانتفاعی است که به منظور حمایت و حمایت از خانواده‌های شهدا و جانبازان تشکیل شده است. این بنیاد تلاش می‌کند تا از طریق ارائه خدمات مالی، اجتماعی و تحصیلی، به بهبود وضعیت این خانواده‌ها کمک کند. این سازمان همچنین وظیفه ایجاد و حفظ فرهنگ و ارزش‌های شهدا و جانبازان را نیز دارد.

کمیته ملی المپیک ایران (NOC)، نهادی است که با هدف ارتقاء و ترویج ورزش و المپیک در کشور فعالیت می کند. این کمیته مسئولیت مدیریت و هماهنگی تیم های المپیکی ایران را بر عهده دارد. هدف اصلی آن ارسال ورزشکاران حرفه‌ای ایران به رقابت‌های المپیک جهانی است و در این راستا با تکمیل و استعدادیابی از طریق رقابت‌ها و آموزش‌های لازم، ورزشکاران را برای شرکت در رقابت‌های بین‌المللی آماده می کند. با بهره‌گیری از تکنولوژی و ابزارهای پیشرفته، کمیته ملی المپیک ایران سعی می کند تا بهترین شرایط را برای ورزشکاران فراهم کند. همچنین، این کمیته اقداماتی را در نظر می گیرد تا وعده ها و تامین هزینه های مربوط به تمرینات، تجهیزات و سفرهای المپیکی را برآورده نماید. همچنین، کمیته ملی المپیک ایران به ارتقای فرهنگ و آموزش المپیکی در جامعه نیز تلاش می کند. با برگزاری دوره ها، همایش ها و کارگاه های آموزشی، سعی در آشنایی عمومی با اصول و قوانین المپیک و ارزش های آن دارد. برای ایجاد توانمندی های لازم در ورزشکاران، کمیته ملی المپیک ایران همچنین به حمایت مالی و معنوی از ورزشکاران حرفه‌ای ایران می پردازد. با ایجاد شبکه‌های همکاری و هماهنگی با سایر نهادها و سازمان های ورزشی، این کمیته می کوشد تا ورزشکاران را در راستای دستیابی به موفقیت های بزرگ همراهی کند.

۸ - بنیاد پانزده خرداد:

سازمان تبلیغات اسلامی به منظور انتشار و ترویج اصول و ارزش‌های دین اسلام و نشر پیام‌های مهم و موثر در جامعه برای تقویت ایمان و ارتقای فرهنگ اسلامی، فعالیت می‌کند. این سازمان با استفاده از تکنیک‌ها و روش‌های نوین تبلیغاتی، سعی دارد تا نیازهای روزمره افراد را با مطالب متنوعی راجع به مباحث دینی پوشش دهد. این سازمان با استفاده از قدرت و تأثیر خود در جامعه، به عنوان یک فاکتور مهم در تحول و تغییرات اجتماعی و فرهنگی، نقش مؤثری ایفا می‌کند. سازمان تبلیغات اسلامی همچنین به منظور جلب توجه و تأثیرگذاری بیشتر، از استفاده مداوم از رسانه‌های مختلف اطلاع‌رسانی، از جمله رسانه‌های اجتماعی، استفاده می‌کند. با توجه به تکنولوژی پیشرفته، این سازمان تلاش می‌کند تا پیام‌های ارائه شده را با رعایت استانداردهای بین‌المللی و با استفاده از طرح‌های متفاوت و جذاب، به گروه‌های مختلف افراد انتقال دهد. بنابراین، سازمان تبلیغات اسلامی به عنوان یک ارگان مهم و رسمی در ایران، توجه و همکاری همه اقشار جامعه را جهت استفاده از خدمات آن برای ترویج معارف دینی و فرهنگ اسلامی در دستور کار خود قرار می‌دهد.

10 - سازمان تضمین اجتماعی :

در طی سال‌های آینده، قانون مربوط به فهرست موسسات و نهادهای عمومی غیردولتی تحت تأثیر اصلاحات و الحاقیه‌هایی قرار خواهد گرفت و تعداد این موسسات به طرز قابل توجهی افزایش خواهد یافت. الحاقیه‌های بعدی شامل موارد زیر است که به قانون به فهرست موسسات و نهادهای عمومی غیردولتی افزوده شده‌اند: ۱. الحاقیه اول: تعداد موسسات انجام‌دهنده مطالعات علمی و تحقیقاتی در حوزه علوم انسانی و پزشکی. ۲. الحاقیه دوم: نهادهای وابسته به بخش خصوصی که در حوزه امور اجتماعی و خیریه فعالیت می‌کنند. ۳. الحاقیه سوم: مؤسسات فرهنگی و هنری که در زمینه هنرهای تجسمی و بصری فعالیت دارند. ۴. الحاقیه چهارم: سازمان‌ها و مؤسسات فناوری اطلاعات و ارتباطات که به طور مستقیم در توسعه و پشتیبانی سامانه‌های رایانه‌ای عمومی دولتی نقش می‌بینند. توجه داشته باشید که لیست بالا تنها برخی از مواردی است که توسط الحاقیه‌های بعدی به فهرست موسسات و نهادهای عمومی غیردولتی افزوده شده است.

11 - فدراسیون‌های ورزشی آماتوری جمهوری اسلامی ایران؛

۱۲ سازمان تحت نظارت سازمان جهاد سازندگی شامل موسسات جهاد نصر، جهاد استقلال و جهاد توسعه است.

۱۳ - شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی؛