بر اساس قوانین حقوق مدنی، عقد نکاح یک توافق رضایی است و انجام آن به هیچ شرط و تعیینات دیگری وابسته نیست. به عبارتی دیگر، ممکن است عقد نکاح بدون تنظیم سند ازدواج یا ثبت آن اتفاق بیفتد. با این حال، قانونگذار برای اینکه اثبات عقد نکاح در صورت بروز اختلاف بین طرفین به آسانی امکان‌پذیر باشد و همچنین برای تنظیم نظم اجتماعی و تسهیل در اجرای تعهدات مربوط به عقد نکاح، ثبت ازدواج دائم را در دفاتر رسمی ازدواج الزامی کرده و در قانون مجازاتی برای جرم عدم ثبت ازدواج تعیین جرایمی کرده است. در این مقاله، ابتدا به مرور مهلت و موعد ثبت ازدواج دائم بر اساس قوانین موضوعه می‌پردازیم و سپس ضمانت‌هایی را برای اجرای عدم ثبت ازدواج مورد بررسی قرار می‌دهیم.

مهلت ثبت ازدواج بر اساس قانون

برای اولین بار در قانون ایران، یک ماده درباره ازدواج تصویب شد که ثبت عقد نکاح توسط مرد را اجباری می‌کند و عدم ثبت عقد نکاح دائم را جرم تلقی می‌کند. طبق این قانون، شوهر مکلف است پس از ازدواج دائم با زن، ظرف مدت بیست روز به ثبت نکاح دائم بپردازد. این قانون در سال‌های بعدی اصلاح شد و مهلت بیست روزه برای ثبت نکاح دائم حذف گردید. پس از آن، هر ازدواج و طلاق و رجوع باید در یکی از دفاتری که مطابق نظامنامه‌های وزارت عدلیه تنظیم می‌شود، ثبت شود. لزوم ثبت ازدواج دائم مورد پیش‌بینی قانون مجازات‌های اسلامی قرار گرفته و برای عدم ثبت نکاح مجازات تعزیری مقرر گردید. تا اینکه با اصلاح قانون حمایت خانواده، ثبت ازدواج دائم ضروری شد و مرد مکلف شد نسبت به ثبت نکاح اقدام نماید. بنابراین، پس از وقوع عقد نکاح یا ازدواج، مرد مکلف است به ثبت واقعه ازدواج اقدام کند؛ در غیر این صورت ممکن است به مجازات قانونی عدم ثبت ازدواج محکوم شود.

به طور کاملاً متفاوت، متن زیر را به زبان فارسی با استفاده از برچسب‌های HTML مانند برجسته (strong) و مورب (em) بازنویسی می‌کنم:

لازم به ذکر است که ضمانت اجرای عدم ثبت وقوع ازدواج، صرفاً به ازدواج دائم مربوط می‌شود و ازدواج موقت یا صیغه در این حکم شامل نمی‌شود. در صورتی که طبق قانون حمایت خانواده، مرد الزام به ثبت عقد موقت شود (زن در طول مدت عقد موقت باردار شود و یا قبل از عقد موقت با مرد شرط ثبت عقد موقت را نموده باشد. همچنین در صورتی که زن و مرد پس از صیغه با یکدیگر توافق کنند که عقد موقت به ثبت رسد)، مرد نیز ملزم به ثبت ازدواج موقت می‌شود. در غیر این صورت، می‌توان مرد را به جرم عدم ثبت ازدواج موقت مجازات کرد.

ضمانت اجرای عدم ثبت ازدواج

همان‌طور که پیشتر اشاره شد، پس از برقراری عقد نکاح بین زوجین، طبق قانون، شوهر مکلف است واقعه ازدواج دائم را ثبت کند و در صورتی که عقد نکاح صیغه بوده و بخشی از موارد اجباری ثبت ازدواج موقت بوده باشد، شوهر موظف است بلافاصله پس از عقد، واقعه نکاح دائم را یا عقد موقت را ثبت کند. در غیر این صورت، تدابیر قانونی برای عدم ثبت ازدواج احتمالی اعمال خواهد شد. طبق قانون مجازات اسلامی سال 1375، مجازات عدم ثبت ازدواج دائم و موقت حبس تعزیری تا یک سال بود. پس از تصویب قانون حمایت از خانواده سال 1391، در ماده 49، مجازات قبلی منسوخ شد و جرم عدم ثبت ازدواج دائم مجازات جدیدی در بر داشت که بر اساس آن، در صورتی که شوهر اقدام به ثبت ازدواج دائم نکند، علاوه بر ثبت نکاح دائم الزام می‌شود، به پرداخت جریمه نقدی درجه 5 یا حبس تعزیری درجه 7 محکوم خواهد شد. بنابراین، اگر شوهر پس از عقد نکاح به ثبت ازدواج دائم روی نیاورد، همسر می‌تواند به جرم عدم ثبت واقعه ازدواج از او شکایت کند. همچنین همسر این امکان را خواهد داشت که با ارائه درخواست ثبت ازدواج موقت به دادگاه خانواده، شوهر را ملزم به ثبت واقعه نکاح کند.