هر فردی که قصد داشتن دعوی یا شکایت در مراجع قضایی را داشته باشد، باید هزینه‌ای به نام "هزینه‌های دادرسی" پرداخت کند. هزینه دادرسی مبلغی است که هر فرد برای اقامه دعوی در مراجع قضایی و دادگستری باید پرداخت کند. به طور کلی، شاکی موظف است هزینه های شکایت کیفری را پرداخت کند، اما قوه قضاییه مسئول پرداخت هزینه های انتشار آگهی، ایاب و ذهاب گواهان، حق الزحمه کارشناسان، مترجمان، پزشکان و سایر اشخاصی است که به تشخیص مقام قضائی احضار می‌شوند. نرخ هزینه‌های دادرسی در ابتدای هر سال اعلام می‌شود و افراد می‌توانند با مراجعه به جدول تعرفه‌های قضایی آن را مشاهده کنند. به همین منظور، سامانه قضایی کشور تمهیداتی را فراهم کرده تا افراد بتوانند به صورت آنلاین هزینه دادرسی خود را محاسبه کنند. در این مقاله، به بررسی مسئولیت پرداخت هزینه دادرسی و مواردی که شاکی مسئول پرداخت هزینه دادرسی می‌باشد، و همچنین پرداخت هزینه‌ها از سوی قوه قضاییه می‌پردازیم.

مسئول پرداخت هزینه دادرسی

با توجه به سؤالی که مطرح شده است، مسئله پرداخت هزینه‌های دادرسی به چه کسی تعلق می‌گیرد؟ باید گفت که طبق ماده 559 قانون آیین دادرسی کیفری، وظیفه پرداخت هزینه شکایت کیفری برعهده شاکی است. به این ترتیب، شاکی مسئول پرداخت هزینه‌های مربوط به شکایت کیفری است. اما مدعی خصوصی که به دنبال امر کیفری باعث خسارت و زیان شده است، موظف است که هزینه‌های دادرسی را به توجه به ضوابط مربوط به امور مدنی پرداخت کند. در صورتی که شاکی قادر به پرداخت هزینه شکایت نباشد و در واقع به علت ناتوانی در پرداخت هزینه‌ها، تأیید دادستان یا دادگاهی که به این موضوع پیگیری می‌کند، از پرداخت هزینه شکایت معاف شود. همچنین، اگر مدعی خصوصی توانایی پرداخت هزینه دادرسی را نداشته باشد، دادگاه می‌تواند برای موضوع مورد ادعا، او را از پرداخت هزینه دادرسی به‌طور موقت معاف کند. قانونگذار به علت ضرورت رسیدگی سریع به امور کیفری، این امکان را فراهم کرده است تا عدم توانایی مدعی خصوصی در پرداخت هزینه دادرسی، باعث تأخیر در رسیدگی به امور کیفری نشود.

مواردی که شاکی مسئول پرداخت هزینه دادرسی است

مواردی که افراد شاکی مسئول پرداخت هزینه دادرسی می‌باشند، باید به درستی هزینه‌های شکایت کیفری را طبق قوانین پرداخت نمایند. در صورت عدم توانایی شاکی در پرداخت هزینه‌های شکایت، به تشخیص دادستان یا دادگاه مربوطه، می‌توان از پرداخت هزینه شکایت معاف شد. اما تاخیر در رسیدگی به امر کیفری به دلیل عدم تادیه هزینه دادرسی از سوی مدعی خصوصی مقبول نیست. بر اساس تبصره ماده 559 در قانون آیین دادرسی کیفری، شرایط و نحوه دریافت هزینه دادرسی به واضحی آمده است، به عبارت دقیق‌تر، قاضی اجرای احکام باید هزینه دادرسی را پس از صدور حکم یا در هنگام اجرای حکم از محل محکوم به استیفا کند. به عنوان مثال، اگر فردی در برابر دیگری به جرم سرقت شکایت کند، قاضی اجرای احکام باید هزینه دادرسی را پس از صدور حکم و یا از مال مسروقه‌ای که دادگاه ضبط کرده و به فرد شاکی بازگردانده می‌شود، دریافت نماید.‌ بنابراین، دریافت هزینه دادرسی از فرد شاکی بعد از صدور حکم یا در زمان اجرای حکم صورت می‌گیرد.

پرداخت هزینه ها از سوی قوه قضاییه

برای دریافت اطلاعات در مورد هزینه‌ها، که توسط قوه قضاییه پرداخت می‌شود، قبل از هر چیز باید بیان کرد که کلیتاً هزینه‌های دعاوی کیفری نسبت به دعاوی مدنی بسیار کمتر است و قوه قضاییه باید بسیاری از هزینه‌ها را پرداخت کند، از جمله: هزینه انتشار آگهی، هزینه حضور و حمل و نقل شاهدان، حق الزحمه کارشناسان رسمی دادگستری، مترجمان، پزشکان و سایر اشخاصی که براساس تشخیص قضائی استدعا می‌شوند، مگر اینکه این اقدامات به درخواست شاکی باشد که در این صورت ملزم به پرداخت این هزینه‌ها می‌باشد. بنابراین، به طور خلاصه، در صورت درخواست موارد فوق از سوی شاکی، ترتیب پرداخت به صورت زیر است: شاکی باید هزینه مقرر را مطابق مقررات و تعرفه‌های مربوط در مهلت تعیین شده پرداخت کند. اگر شاکی از پرداخت امتناع کند، هزینه مذکور از اعتبارات قوه قضاییه پرداخت می‌شود و این موضوع به دادستان اطلاع داده می‌شود تا با توجه به دستور دادستان، اموال شاکی با رعایت قوانین مربوطه در اجرای احکام مدنی توقیف و فروش شوند و هزینه پرداخت شده از آن برداشت و به حساب مربوط در خزانه داری کل وزیر اقتصاد وازیر شود. در صورتی که به تشخیص مقام قضایی شاکی قادر به پرداخت نباشد، هزینه‌های مذکور از اعتبارات قوه قضاییه پرداخت می‌شود.