به عنوان والدین، مستحکم‌ترین پایه‌هایی که قانون به ما اختصاص داده است، ایجاد یک محیط مناسب برای رشد و نمو فرزندانمان است. این مسئولیت عبارت است از تامین نیازهای مالی آنها، از جمله خرید خوراک، پوشاک، مسکن و سایر ضروریات زندگی. بنابراین، برای انجام این وظیفه، لازم است هزینه‌هایی به نام نفقه را درنظر بگیریم.

در کشور ما، به دلیل اینکه پدر خانواده مسئولیت مالی را بر عهده دارد، او مکلف است علاوه بر پرداخت نفقه زوجه، همچنین به فرزندان خود نفقه دهد. در قانون مدنی، الزام پرداخت نفقه فرزندان به وجود آمده است و در صورت فوت یا عدم توانایی مالی پدر، پرداخت به اجداد پدری، مادری واگذار می شود. اما اگر پدر بتواند مالی را تأمین کند و با این حال از پرداخت نفقه خودداری کند، مجازاتی برای او در قانون تعیین شده است.

با توجه به اهمیت این مسئله، در این پژوهش، قصد داریم به بررسی اهمیت مسئله عدم پرداخت نفقه فرزند و تشدید مجازات آن بپردازیم. همچنین، در اینجا نحوه اقدام در مورد این جرم و روش‌های پیگیری آن را بررسی خواهیم کرد. برای این منظور، از تگهای em و strong برای بیان و ابراز اهمیت و تاکید استفاده خواهیم کرد.

جرم عدم پرداخت نفقه فرزند

با توجه به ماده 1199 قانون مدنی، پرداخت نفقه فرزند، به عهده پدر است. اما اگر پدر فوت کرده یا قادر به پرداخت نفقه نباشد، وظیفه این پرداخت به ترتیب به اجداد پدری، مادر، و اجداد مادری واگذار می‌شود. مواردی که ممکن است شامل نفقه اقارب شوند، در ماده 1204 قانون مدنی ذکر شده است: "مسکن، البسه، غذا و اثاثه‌ای که برای رفع نیازها، با توجه به توانایی معیشتی فرد موظف، الزامی است."

بر اساس تعریفی که در ماده ۲ قانون مجازات اسلامی وجود دارد، هرگونه رفتاری که در آن قانونی برای آن مجازات تعیین شده باشد، به عنوان یک جرم در نظر گرفته می‌شود. بنابراین، هر ترک فعلی که دارای عنصر قانونی باشد، ممکن است به عنوان یک جرم تلقی شود. مثلاً، عدم پرداخت نفقه به فرزند یک نوع ترک فعل است که در قانون مجازات اسلامی برای آن مجازاتی تعیین شده است.

در بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، عقوبت عدم پرداخت نفقه فرزند برای پدر بصورت الزامی تعیین شده است. در صورتی که پدر قادر به پرداخت نفقه باشد اما از انجام آن خودداری کند، به عنوان یک جرم محسوب می‌شود. ماده ۶۴۲ قانون تعزیرات این امر را تنظیم کرده و طبق آن هر شخص با داشتن توانایی مالی که قادر به پرداخت نفقه فرزند خود است، اگر از انجام آن امتناع کند، دادگاه می‌تواند او را به حبس از سه ماه و یک روز تا پنج ماه محکوم کند. همچنین، ماده ۵۳ قانون حمایت از خانواده مصوب ۱۳۹۱، در صورت عدم پرداخت نفقه توسط پدر و در صورت داشتن توانایی مالی، می‌تواند او را به حبس تعزیری درجه ۶ محکوم کند.

مجازات عدم پرداخت نفقه فرزند

همانطور که در بخش قبل توضیح دادیم، پرداخت نفقه فرزند بر عهده پدر است و عدم انجام آن جرم تلقی می‌شود. قانون اسلامی و قانون حمایت از خانواده، جرم عدم پرداخت نفقه فرزند را مجازات می‌کنند. قانون حمایت از خانواده، که قانون خاصی است، از قانون مجازات اسلامی استفاده می‌کند و مجازات مقرر شده در این قانون، برای متهم اعمال می‌شود.

بر اساس تبصره ۵۳ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱، فرد مجرم می‌تواند به مجازاتِ حبس تعزیری درجهٔ شش محکوم شود. این مجازات، طبق ماده ۱۹ قانون مجازات‌های اسلامی، بازداشت بیش از شش تا دو سال را شامل می‌شود. بنابراین، فرزندان در صورت عدم پرداخت نفقه می‌توانند به استناد به این تبصره، در مقابل پدر خود شکایت کنند.

باید به این نکته تاکید شود که طبق ماده ۵۳ قانون حمایت از خانواده، تعقیب کیفری فقط بر اساس شکایت افراد خصوصی امکان پذیر است و درصورتی که فرزند از ارائه شکایت صرف نظر کند، تعقیب مجازات جزایی به تعویق می افتد. همچنین، طبق تبصره این ماده، فرزندان حاصل از روش‌های مصنوعی نیز در مقررات این قانون قید شده و مورد تحت پوشش آن قرار می‌گیرند.

نحوه شکایت از جرم عدم پرداخت نفقه فرزند

به منظور اعلام شکایت درباره عدم پرداخت نفقه فرزند توسط پدر، می توان دو گروه با تهیه یک شکواییه مبنی بر عدم پرداخت نفقه فرزند، دعوا را علیه پدر مطرح کنند.

"ابتدا، اگر فرزند به سن ۱۸ سال کامل رسیده و یا گواهی از رشد دریافت کرده باشد، می تواند برای عدم تعهد به پرداخت نفقه اقدام قانونی کند."

در هنگامی که فرزند دختر دارای سن کمتر از 9 سال و فرزند پسر دارای سن کمتر از 15 سال است، فردی که مسئولیت نگهداری و مراقبت از فرزند را بر عهده دارد - مانند مادر کودک - می تواند درخواست نفقه را از پدر فرزند خود درخواست کند.

با توجه به ماده ۵۳ قانون حمایت از امور خانواده، در صورت تعقیب کیفری هر متهم، لازم است که شاکی مربوطه اقدام به تقدیم شکایت کیفری نماید. این شکایت، نیازمند گذشت زمانی می‌باشد و در صورتی که شاکی اقدام مناسبی نکند، تعقیب جزایی و مجازات متهم متوقف خواهد شد. برای ارائه شکایت درباره این جرم، خود فرزند - در صورت داشتن گواهی رشد- یا مادر صغیر، باید یک شکواییه تهیه کنند. سپس می‌بایست این شکواییه در دفاتر خدمات قضایی ثبت و روند دادسی از طریق دادسرا و دادگاه آغاز گردد.

نحوه رسیدگی به جرم عدم پرداخت نفقه فرزند

"در صورتی که پدر عجز یا نمیل به پرداخت نفقه داشته باشد، می‌توانید شکایتی را در قالب شکواییه تنظیم کنید تا نفقه فرزند را دریافت کنید. شکواییه می تواند توسط خود شما یا مادر فرزند تنظیم شود. بعد از تنظیم، باید آن را به دفتر خدمات قضایی ارسال کرده و ثبت نمایید. ثبت شکواییه به صورت آنلاین و الکترونیکی انجام می شود. سپس دفتر خدمات قضایی شکایت شما را به دادسرا محل وقوع جرم، که در این حالت اقامتگاه پدرست، ارسال خواهد کرد تا رسیدگی شود."

در دادسرا، دادیاران تحقیقات ابتدایی را درخصوص شکایت از جرم "عدم پرداخت نفقه" انجام می‌دهند. آن‌ها شرط لازم برای "پرداخت نفقه" را، یعنی استطاعت مالی پدر را بررسی می‌کنند. در صورتی که توانایی مالی پدر برای "پرداخت نفقه" برای دادسرا ثابت شود، پرونده همراه با رای قابل احترام به دادرسی ارسال می‌شود تا رای نهایی از دادگاه کیفری صادر شود.

باید به این نکته تاکید کرد که در صورتی که فرزند، که با رشد و توسعه یافته بودن و گواهی ارائه شده مورد تأیید قرار می‌گیرد، بخواهد، وضعیت او نیز باید مورد بررسی قرار گیرد. به عبارت دیگر، اگر پسر باشد، باید سن، وضعیت تحصیلی و اشتغال او به تحصیل و اگر دختر باشد، وضعیت تاهل او بررسی شود. این موارد به عنوان معیارهایی برای اثبات صحت دریافت "نفقه" محسوب می‌شوند.

در دادگاه کیفری، پس از دریافت پرونده، دادگاه اقدام به استدعا شاکی و متهم و تعیین زمان جلسه رسیدگی می‌نماید. سپس با بررسی اظهارنظرها و تحقیقات انجام شده توسط دادسرا، صلاحیت مالی پدر را برای پرداخت نفقه فرزند بررسی کرده و در صورت اثبات قابلیت پرداخت، مجازاتی طبق قانون برای ایشان تعیین می‌کند. نتیجه یافته حکم شدن نفقه فرزند است.