مجازات ضرب و جرح

قانون مجازات اسلامی به تشریح جرایم علیه افراد می‌پردازد و برای این جرایم، از جمله قتل، تجاوز جنسی و افترا، مجازات‌های مختلفی تعیین شده است که می‌توان به قصاص، دیه و حبس اشاره کرد.
یکی از جرایمی که در این قانون تعبیر شده است، جرم ضرب و جرح است که با وجود همزمان بکار بردن عبارت ضرب و جرح، دو جرم متفاوت محسوب می‌شوند و مجازات آن‌ها نیز از یکدیگر متفاوت است.
در این مقاله، به سوال اینکه چیست جرم ضرب و جرح پاسخ داده می‌شود و سپس مجازات هریک از این دو جرم در صورت عمدی یا غیرعمدی بودن آنها بررسی شده و در پایان نیز نحوه شکایت و رسیدگی به این جرایم توضیح داده می‌شود.

جرم ضرب و جرح چیست

جنایات علیه افراد، اعم از قتل و آسیب رساندن به بدن انسان یا ایجاد صدمه‌ای به احساسات، شرافت، روح و روان فرد، جنایاتی هستند که باعث می‌شوند نفعی به فرد وارد شود.
یکی از انواع این جنایات جرم "ضرب و جرح" است که به دو صورت "ضرب و جرح عمدی" و "ضرب و جرح غیر عمدی" تقسیم می‌شود و بسته به نوع جرم، مجازات‌های متفاوتی دارد.

ما در ابتدا، هنگام بررسی هر یک از جرایم، از ماهیت آنها آگاهی پیدا می‌کنیم.
در حال بررسی جرم ضرب و جرح نیز، ابتدا به این سوال پاسخ خواهیم داد که این جرم به چه معناست.
سپس در بخش های بعدی، حکم مجازات این جرم به صورت عمدی و غیر عمدی را بررسی می‌کنیم و همچنین نحوه‌ی ارائه شکایت درباره آن را شرح خواهیم داد.

جنایتی که به افراد صدمه می‌زند و باعث تعلق دیه اعضای بدن به مجنی علیه یا قصاص جانی می‌شود، هر نوع آسیبی که کمتر از قتل باشد شامل می‌شود.
این آسیب می‌تواند شامل قطع عضو و آسیب به منافع فرد مجنی علیه مانند کور شدن باشد.
یکی از انواع جنایت بر اعضای بدن ضرب و جرح است که این دو اصطلاح، اغلب به همراه یکدیگر استفاده می‌شوند اما دارای معنای و مجازات‌های متفاوتی هستند.

ضرب به جرمی اشاره دارد که با زدن ضربه به بدن شخص متهم، باعث تغییر رنگ پوست یا تورم آن می‌شود، بدون این که منجر به پاره شدن پوست و گوشت یا شکستگی بافت باشد.
از طرف دیگر، جرح به جنایتی اشاره دارد که به دنبال ضربه‌ای به بدن فرد آسیب دیده، بافت پوست و گاهاً گوشت بخشی از بدنش جدا شده و همراه با ریزش خون اتفاق می‌افتد.

علاوه بر این، تناسب با بودن یک جرم مقام و همچنین نوع آن، عقاب می کند و روش‌های متفاوتی از معامله است.
بر اساس این موقعیت، دوام یا تصادف نشان دادن برای ایجاد تخریب و آسیب همچنین دشمنان در انتظار تعیین مجازات است، در دو قسمت بعدی، تمرکز بر تفاوت بین این دو انواع ناقلین و مقررات آن‌ها خواهد بود.

مجازات ضرب و جرح عمدی

یکی از اقسام جنایت‌های سنگین در قوانین کیفری، جرم ضرب و جرح عمدی است که عواقب آن با جرم ضرب و جرح غیر عمدی تفاوت دارد.
قبل از بحث درباره مجازات این نوع از جرم ضرب و جرح، باید به این پرسش پاسخ دهیم که چه نام‌گذاری به این جنایت انجام می‌شود.

مطابق قانون مجازات اسلامی و بنا به ماده 290، هنگامی که جرمی بر علیه اشخاص انجام شود، به سه حالت، به عنوان یک جرم عمدی شناخته می‌شود.
بنابراین، در صورتی که در مورد جنایت ضرب و جرح، که یکی از انواع جرم‌ها علیه اشخاص است، یکی از سه حالت زیر وجود داشته باشد، آن جرم به عنوان یک جرم آزمایشی تلقی می‌شود: در صورت وجود یکی از سه حالت زیر، این جرم به عنوان جرم عمدی است:

در صورتی که یک فرد قصد وارد کردن جنایت را در برابر یک یا چند شخص خاص یا حتی شخصان ناشناس داشته باشد و در نتیجه این جنایت‌ها انجام شود، متجاوز موردنظر باید پایاپای عواقب قانونی مقابله کند.

در صورتی که فرد متهم ، قصد وارد آسیب به فرد مجنی علیه را نداشته باشد، اما عملی که انجام می‌دهد، منجر به ایجاد یک جرم خواهد شد و خود متهم نیز آگاه است که این عمل نیز موجب آسیب خواهد شد.

در صورتی که فردی، بدون هدف ارتکاب جرم، اقدامی انجام دهد که به طور معمول منجر به ارتکاب جرم نشود، اما در مورد فرد قربانی، با توجه به وضعیت خاص او مانند بیماری، زمان یا مکان، منجر به ارتکاب جرم می‌شود، باید مشروط به آن باشد که فرد اقدام کننده آگاهی کافی درباره وضعیت خاص فرد قربانی داشته باشد.

پس از فهم معنای خشونت و آسیب زدن به دیگران حال می‌توانیم درباره تنبیه جرم نیز صحبت کنیم که در ماده ۳۸۶ از قانون مجازات اسلامی به شرح زیر تعریف شده است: "در صورتی که فرد عمداً جنایتی انجام داده باشد و تقاضای قربانی یا نماینده قانونی قربانی و شرایط دیگری که در قانون تعیین شده است، صورت گیرد، به صورت قصاص تنبیه می‌شود و در غیر این صورت، طبق سایر ماده‌های قانون مجازات اسلامی نسبت به جزای نفقه و تنبیه عمل می‌شود.
"

بنابراین، همانطور که به جرم قتل عمدی باجنایت که مجازات اصلی آن، قصاص جان است، مجازات جرم عمدی باعضو، از جمله جنایت ضرب و جرح عمدی، نیز در مرحله اول، قصاص اعضاست.
قصاص به معنای انجام همان جرمی است که متهم دیگر را متوجه آن کرده است، بر روی بدن او اعمال می‌شود.
به عنوان مثال، اگر بخشی از گوشت دست متهم را قطع کنند، باید به همان اندازه از گوشت دست متهم نیز قطع شود.

در این حکم کلی، مجازات قصاص به خاطر جرم ضرب و جرح عمدی تعین شده است.
اما باید توجه داشت که در برخی موارد، با وجود عمدی بودن جرم ضرب و جرح، مجازات قصاص نمی‌تواند برای مجرم اعمال شود.
به عبارتی، چند استثنا وجود دارد که در این موارد قصاص در مورد مجرم اعمال نمی‌شود.
استثناهایی که می‌توان ذکر کرد به شرح زیر است:

با توجه به دستور، اگر مجنی پذیرفتن بجای اجرای قصاص به دریافت دیه، از طریق یک توافق با جانی، توافق کند، قصاص به دیه تبدیل می‌شود و جانی متعهد خواهد شد که دیه را پرداخت کند.

تطبیقاً طبق ماده 301 از قانون مجازات اسلامی، اگر یک فرد، بابا یا پدربزرگ مجنی علیه شود و یا اگر از ضرب و جرح عمدی جنایت آسیب دید و ذهنیت او با افسوس و دیوانگی همراه باشد، مجازات قصاص درباره مجرم اجرا نخواهد شد.

با توجه به تبصره 393 قانون مجازات، در صورتی که مکان از جریمه‌خواهی شخصی در جریمه اعمال شده، یکسان نباشد و مجازات متناسب با جرم نباشد و همچنین استیصال و ترس از مرگ در بین اعضای دیگر، وجود داشته باشد، قصاص اعمال نمی‌شود.
همچنین، در مواجهه بین یک عضو اصلی، سالم و درست و یک عضو ثانویه، ناسالم و ناقص که بر آن اجرا می‌شود، قصاص انجام نمی‌شود.

با توجه به ماده 401 از قانون مذکور، در صورت وقوع جراحت و جنایت‌هایی به نام‌های مامومه، دامغه، جائفه، هاشمه، منقله، و حتی در مواردی که نتیجه آن تغییر رنگ پوست باشد، حتی در صورت ارتکاب جرم ضرب و جرح عمدی، قصاص اعمال نخواهد شد و مجازات متجاوز، شامل دیه و حبس خواهد بود.

در انتهای این بخش، باید گفت که براساس ماده ۶۱۴ قانون تعزیرات قانون مجازات اسلامی، در صورتی که در اثر آسیب رساندن عمدی به اعضای بدن، امکان انتقام جسمانی وجود نداشته باشد و به جانی، ضربه زدن یا آسیب رساندن به مجنی موجب نقص، شکستگی، بیماری دائمی، از بین رفتن یا نقص حواس و منافع او و یا خرابی عقل شود و این عمل جانی منجر به به خطر افتادن نظم و امنیت جامعه شود، فرد جنایتکار به مدت ۲ تا ۵ سال حبس محکوم و همچنین مجبور به پرداخت دیه خواهد شد.

مجازات ضرب و جرح غیر عمدی

معنی اصطلاح "ضرب و جرح غیر عمدی"، به هر نوع از ضرب و جرح اشاره دارد که به طور عمدی انجام نشده و به دو دسته شباهت عمد و خطای بی‌اختیار تعلق می‌گیرد.
در این بخش، مانند بخش قبل، ابتدا به بررسی مفهوم "ضرب و جرح غیر عمدی" می‌پردازیم و سپس توضیح داده می‌شود که به این جرم چه مجازاتی تعلق می‌گیرد.

طبق ماده ۲۹۱ قانون مجازات، هنگامی که یک عضو از جمله ضرب و جرح به جرمی خاص مرتکب شود، اگر قصد ایجاد جنایت بر مورد تجاوز نداشته باشد، اما هنوز عمداً تصرفی مشوّش صورت گرفته باشد، شبه عمد را تشکیل می‌دهد.
به عبارت دیگر، اگر کسی قصد رفتار و اقدام خاصی را داشته باشد، اما قصد ارتکاب جرم بر مجنیان را نداشته باشد، در صورتی که عمل مضر توسط قصور خود ایجاد شود و قصد عمدی جرم در تعریف جنایت وجود نداشته باشد، همچنان از شبه عمد یاد می‌شود.

به موجب ماده 292 قانون، ضرب و جرح در مواردی که غیرعمدی باشد و از نوع خطای محض صورت گیرد، بازداشت‌کننده است.
برای مثال، اگر کسی نه قصد آسیب زدن و نه قصد انجام فعل را داشته باشد و آسیب به شخصی به طور تصادفی وارد شود، در صورتی که مرتکب افرادی مانند افراد جوان، مجنون یا در وضعیت خواب یا بیهوشی باشند، این عمل جرم نخواهد بود.

«مجازات ضرب و جرح غیرعمدی» به کلیات خود را در ماده ۴۵۰ قانون مجازات بیان می‌کند.
در این بند آمده است: «هنگامی که ضرب و جرح به صورت غیرعمدی رخ دهد و نمی‌توان قصاص درخواست کرد، هرگاه مجنی علیه یا ولی دم بخواهند، موجب پرداخت دیه می‌شود، مگر اینکه با طرق دیگری توافق صورت پذیرد.
» بنابراین، با توجه به شرایط، دادگاه کیفری تصمیمی برای پرداخت دیه یا ارش خواهد گرفت.

در ماده 709 قانون مجازات، تعیین مجازات برای جرح و زخم به صورت دقیق تبیین شده است.
طبق این ماده، مقدار دیه جراحات در سر و صورت براساس نرخ دیه در سال 1401، به ارزش 600 میلیون تومان محاسبه می‌شود.
مقادیر دیه برای جراحات مختلف به شرح زیر استفاده می‌شود: - «حارصه» یا خراشی که خونریزی ندارد، معادل یک صدم دیه کامل (6 میلیون تومان)- «دامیه» یا جراحتی که به گوشت وارد شده و خونریزی شده است، برابر با دو صدم دیه کامل (12 میلیون تومان)- «متلاحمه» یا بریدگی عمیقی که به پوست نازک و استخوان نرسیده است، معادل سه صدم دیه کامل (18 میلیون تومان)این مقادیر برای تعیین مجازات در جراحات مختلف استفاده می‌شوند.

سمحاق یک جراحت است که عمق آن به پوست نازک استخوان می‌رسد و معادل آن بود 24 میلیون تومان است (۴۰۰ هزارتومان).
موضحه نیز یک جراحت بود که پوست نازک استخوان را کنار می‌زد و استخوان قابل مشاهده می‌شد و معادل آن بود 30 میلیون تومان (۵۰۰ هزارتومان).
هاشمه یک جنایت بود که باعث شکستگی استخوان شده و معادل آن بود 60 میلیون تومان (۱۰۰۰ هزارتومان).
منقله یک جنایت بود که به سادگی با جا به جا کردن استخوان قابل درمان بود و معادل آن بود 90 میلیون تومان (۱۵۰۰ هزارتومان).
مامومه نیز یک جراحت بود که عمق آن به کیسه مغز می‌رسد و معادل آن بود 200 میلیون تومان (۳۳۳۳ هزارتومان) به همراه یک سوم ارش.
در نهایت، دامغه یک جراحت بود که منجر به پاره شدن کیسه مغز می‌شود و معادل آن بود یک سوم دیه کامل به علاوه ارش.

در صورت وقوع جرح، همانطور که می‌دانید فقط در صورتی که سر یا صورت آسیب ببیند، پوشیدن دیه لازم است.
اما اگر جرح در ناحیه گردن یا یک عضو دیگر اتفاق بیفتد و درصد مقرری از دیه آن عضو وجود داشته باشد، می‌توان دیه جراحت را براساس این درصد محاسبه کرد.
در صورتی که آن عضو دیه معین نداشته باشد، همانند قرار است دیه به صورت ارش صادر شود.

همچنین، در قوانین مجازاتی شماره 714 و 715، ملاحظاتی درباره دیه کبودی و سایر ضربه‌ها و آسیب‌های ناشی از آن‌ها آمده است.
مطابق این قوانین و با در نظر گرفتن نرخ متعارف برابر با 600 میلیون تومان، میزان دیه برای سیاه شدن پوست صورت یک سوم دیه کامل (3 میلیون و 600 هزار تومان)، برای کبودی یک سوم دیه کامل (1 میلیون و 800 هزار تومان) و برای سرخ شدن یک و نیم دیه کامل (900 هزار تومان) است.
مقادیر مذکور برای تغییر رنگ پوست سایر اعضای بدن نیز نصف می‌شوند.

در برخی موارد، هزینه‌ی جبران خسارت به مجنی علیه تعیین نشده و به منظور جبران آن دو شرایط در نظر گرفته می‌شود: 1.
تغییر رنگ پوست سر: اگر در نتیجه‌ی ضربه‌ای که به سر وارد می‌شود، رنگ پوست سر تغییر کند، پزشکی خواهد درمان که مقدار جبران خسارت را بر اساس تغییر رنگ پوست سر تعیین کند.
2.
تورم سر و صورت یا یکی از اعضای بدن: اگر ضربه‌ای به سر یا صورت یا هر بخش دیگری از بدن باعث تورم شود، پزشکی خواهد درمان که مقدار جبران خسارت را بر اساس درجه‌ی تورم تعیین کند.
در این دو حالت، قاضی پرونده با دریافت نظر پزشکی قانونی میزان جبران خسارت را تعیین خواهد کرد.

نحوه شکایت و رسیدگی به جرم ضرب و جرح

برخلاف آنچه در رابطه با حکم مجازات، جرم ضرب و جرح و تفاوت میزان دیه در دو جرم مذکور گفته شده است، نحوه شکایت از این دو جرم دارای فرآیند یکسانی است و تفاوتی با هم ندارند.
در این بخش از مقاله، توضیح داده خواهد شد که چگونه می‌توان از جرم ضرب و جرح شکایت کرد و مراحل رسیدگی به آن را طی کرد تا حکم اجرا شود.