متشاکی کیست

حقوق متشاکی چیست

در یک بخش قبلی، به سوالی پاسخ دادیم که مربوط به مفهوم "متشاکی" می‌شود و توضیح دادیم که این عبارت به فردی اشاره دارد که علیه آن شخص، شکایتی حقوقی را در دادگاه یا دادسرا ثبت کرده است.
بنابراین، "متشاکی" یا "مشتکی" به آن فردی اطلاق می‌شود که شخصی را مورد شکایت قرار داده و مقابل شاکی، یعنی شخصی که شکایت می‌کند، قرار می‌گیرد.

مهم‌ترین نکته‌ای که باید به آن توجه کنیم، این است که حقوق کیفری به مجازات‌ها، آزادی‌ها و اموال افراد مرتبط است.
بنابراین، به جای حمایت از شاکی، قوانین نیز باید به حقوق طرف مقابل، یعنی متشاکی یا مشتکی، توجه ویژه‌ای داشته باشند.
این اقدامات هدفش، جلوگیری از تضییع حقوق افراد بی‌گناه است تا در حد امکان به آنها اجازه داده نشود.

با توجه به اهمیت نگهداری حقوق متشاکی یا مشتکی عنه در مقابل شاکی، پرسشی مطرح میشود که حقوق متشاکی به چه معناست؟ به بیان دیگر، در قانون آیین دادرسی کیفری - که قوانین اصلی مرتبط با آیین دادرسی دادگاه‌ها و دادسراهای کیفری در کشور ما میباشند - چه حقوقی برای متشاکی یا مشتکی عنه در نظر گرفته شده است؟ برای پاسخ به این پرسش، در این بخش، به بررسی حقوق متشاکی پرداخته میشود که شامل موارد زیر میباشد:

مطابق قانون آیین دادرسی کیفری، مرجع قضایی موظف است به صورت بی‌طرفانه با اصحاب دعوای کیفری برخورد کند (توجه کنید که "متشاکی" در اصل نوعی تایپوگرافی برای "مشتکی" بوده که در قالب نتیجه استفاده شده است).
بنابراین، یکی از حقوق مهم و اصولی متشاکی، برخورد بی‌طرفانه میان او و شاکی است، که بسیار به ارمغان می‌آورد.

بر اساس ماده چهارم قانون حاضر، اصل بر برائت تاکید می‌کند.
این اصل، یکی از حقوق اساسی و ابتدایی ترین حقوق متهمان است.
بر اساس این اصل، فرد متهم باید تا زمانی که دلایل کافی برای ارتکاب جرم توسط او وجود داشته باشد، بی‌گناه در نظر گرفته شود.

با توجه به تبصره 7 قانون مذکور، در همه مراحل رسیدگی به پرونده‌های کیفری، از جمله در مرحله ثبت شکایت علیه متهم یا شاکی علیه او، ضروری است که حقوق شهروندی موردنظر توسط مقامات دادگاه و دادستانی کیفری بر اساس قانونی به نام قانون حقوق شهروندی که در سال 1383 تصویب شده، به اجرا درآید.

بر اساس تبصره 168 قانون مربوط، اشخاص بازپرسی نمی‌توانند به بدون داشتن دلیل کافی برای توجه به اتهام، فردی را به عنوان متهم استدعا یا دستگیر کنند.
بنابراین، مصونیت از استدعای قضایی یکی از حقوق اساسی و حیاتی متهمان است و در صورت نقض این حق قانونی توسط بازپرس یا دادیار، آنها با محکومیت انتظامی تا درجه چهار مواجه می‌شوند.

مطابق ماده 42 قانون آیین دادرسی کیفری، بازجویی و تحقیق از زنان و افراد نابالغ باید در صورت امکان توسط ضابطان آموزش دیده زن و با رعایت شرع انجام شود.
در نتیجه، در صورتی که متشاکی یا مشکوک عنه، زنی با نابالغ باشد، یکی از حقوق او این است که بازجویی و تحقیق از وی توسط ضابطان زن و با رعایت مقررات شرعی انجام شود.

البته، برای ذکر این نکته ضروری است که این حق، به مرحله‌ای اختصاص دارد که به نظر مقام تحقیقات، اتهامی که شاکی مطرح کرده به صورت خاص و یا به واسطه‌ی شخص دیگری، وارد شده است.
بنابراین، با توجه به این واقعیت که وی به عنوان متهم شناخته می‌شود، در صورت لزوم می‌تواند برای بازجویی و بررسی‌های اولیه مطابق با قانون، استدعا شود.

تفاوت متشاکی، متهم، محکوم و مجرم

بخش‌های قبلی ما به سوال "متشاکی کیست؟" پاسخ دادیم.
همچنین، در قانون آیین دادرسی کیفری، توضیحاتی درباره حقوق متشاکی ارائه شد.
از آنجا که حقوق متشاکی در قانون احترام به آزادی‌های مشروع و حفظ حقوق شهروندی تلفیق شده است، بهره‌برداری از آن حق، شامل مصونیت در برابر احضار توسط دادستانی و اصل برائت، یکی از حقوق اولیه متشاکیان و شخص مورد تهمت می‌باشد.
بنابراین، لازم است در تمام مراجع کیفری، مانند دادسرای مربوطه و دادگاه، این حق مدنی مورد توجه قرار گیرد.

به طور جامع، در شرح قانون آیین دادرسی کیفری، بسیاری از اصطلاحات و لغات تخصصی به منظور توضیح مفاهیم مهم درج شده است.
این اصطلاحات و لغات، علیرغم داشتن شباهت ظاهری، معانی گوناگونی دارند و در نتیجه، قوانین و ضوابطی که بر آنها تعیین شده است نیز با مخالفتهای متفاوتی همراه هستند.

از جمله این اصطلاحات که، به کرات در این قانون، مطرح شده و احکام و قوانین متفاوتی نیز برای این اشخاص، در نظر گرفته شده، چهار اصطلاح متشاکی، متهم ، مجرم و محکوم می باشد.
نکته ای که باید به آن توجه نمود، آن است که گرچه این اصطلاحات، در نزد عموم مردم، گاها به جای یکدیگر استفاده می شود، اما از نظر علم حقوق، با یکدیگر تفاوت داشته که لازم است مورد توجه قرار گیرند.
به همین دلیل، در این بخش، به توضیح تفاوت چهار اصطلاح متشاکی، متهم، مجرم و محکوم، پرداخته که به شرح زیر می باشد:

شخص متشاکی: با متشاکی یا مشتکی عنه، اشاره به کسی داریم که فرد شاکی در قضایا و سیستم قضایی، اعم از دادسرا یا دادگاه کیفری، در مورد او شکایتی را ثبت کرده است.
در نتیجه، مشتکی یا متشاکی عنه، فردی است که مورد شکایت قرار گرفته و مقابل شاکی، یعنی شخصی که شکایت کرده، می‌ایستد.

مظنون: اگر براساس نظر مقام تحقیقات، شاکی شکایتی دارد که به احتمال قوی درست باشد و اتهامی به مظنون وارد گردد، در این مرحله مظنون به او گفته میشود.
بنابراین، مظنون با استفاده از دلایلی که در پرونده کیفری موجود و بر اساس نظر مقام تحقیق پرونده، اتهام بر او وارد شده است، باید بعنوان مظنون برای انجام تحقیقات ابتدایی، احضار شود.