حق مالکیت یکی از حقوق بنیادی است که به انسان‌ها تعلق دارد. این حق در گذشته فقط به مالکیت اموال فیزیکی و مادی مرتبط بود، اما اکنون به گستره‌ای بیشتر از آن امتداد یافته و شامل فرآورده‌های فکری انسان نیز می‌شود. بنابراین، فرآورده‌های ذهنی انسان نیز مورد احترام وارد می‌شود و باید از دست خرابکاران در امان باشند.

به همین مناسبت، یکی از زمینه‌های حائز اهمیت در حقوق، حوزه مالکیت معنوی است. این حوزه به احترام و حفاظت از تولیداتی که از تلاش‌های فکری انسان‌ها برآمده‌اند، می‌پردازد. مفهوم "مالکیت معنوی" به این مقوله اشاره دارد و در عصر حاضر بسیار اهمیت یافته است. آشنایی با مفهوم "مالکیت معنوی یا فکری" و قوانین مربوط به آن، به افراد امکان می‌دهد تا از حقوق مربوط به مالکیت معنوی خود حفاظت کنند.

به مناسبت فوق، در این مقاله قصد داریم به بررسی مفهوم "مالکیت معنوی" و انواع آن بپردازیم. همچنین، در ادامه به توضیح سامانه‌ی "مالکیت معنوی و ثبت اموال فکری" در این سامانه خواهیم پرداخت و نحوه‌ی استفاده از آن را توضیح خواهیم داد.

مالکیت معنوی چیست

در دوران گذشته، مال و دارایی اصطلاحاً به شی‌هایی اشاره داشت که قابل مشاهده و قابل لمس بودند. اما در حال حاضر، مفهوم مال و دارایی به معنای فیزیکی و مادی بودن محدود نمیشود. به دلیل تلاش‌های فراوانی که انسان‌ها انجام می‌دهند، آثار و نتایج مهمی بوجود می‌آیند. اختراعات، پژوهش‌های علمی، شعر، داستان، فیلم، موسیقی، آثار هنری و غیره که در این صورت، میتوان آنها را به عنوان یک نوع مال و دارایی در نظر گرفت.

مالکیت ایده‌ها و آثار فکری انسان‌ها، به این معناست که این افکار، مانند اموال مادی، ارزش اقتصادی بالایی دارند و باید به عنوان حقوق مادی و معنوی افراد مورد احترام قرار گیرند. بنابراین، برای حفاظت از آن‌ها و جلوگیری از تخریب و سوء استفاده دیگران، ضوابطی باید تدوین شود. این می‌تواند شامل استفاده‌های مادی و معنوی است که فقط صاحب فکر، از آن‌ها بهره‌برداری کند.

در پاسخ به این سوال که چه معنای مالکیت فکری یا مالکیت معنوی است، باید اشاره کنیم که تمامی محصولات فکری، مانند دیگر اموالی که متعلق به انسان‌ها می‌شود، دارای ارزش و احترامی هستند. این محصولات نیز به صورت شخصی متعلق به فرد صاحب آن ایده یا نوآوری بوده و صرفاً فرد بتواند از آن استفاده کند، مگر اینکه به دیگران نیز اجازه استفاده از آن‌ها را بدهد، در غیر این صورت نباید بدون رضایت و اجازه فرد دیگری از آن استفاده کرد.

ایده‌ها و آثار ذهنی افراد، برخلاف دارایی‌های مادی، قابل استفاده توسط افراد مختلف هستند. به همین دلیل، لازم است که از تولیدات معنوی ذهن و افکار انسان‌ها، حمایت کنیم و به این ترتیب، حقوق مالکیت فکری تشکیل شده است. قانون‌ها نیز در این زمینه تدوین شده‌اند تا مالکیت معنوی انسان‌ها بهتر تامین شود.

انواع مالکیت فکری

مفهوم مالکیت فکری یا مالکیت معنوی را در قسمت قبل بررسی کرده بودیم. همانطور که توضیح داده شد، مالکیت معنوی به معنای این است که فرد بر آثار خلق شده از ذهن و فکر خود حق مالکیت دارد. افراد نمی‌توانند به سرقت آثار علمی، هنری و فرهنگی دیگری بپردازند و از آنها به نفع خود سودجویی کنند. لذا، این مالکیت معنوی حقی است که برای حفظ آثار خلاقانه و انگیزاننده افراد و شکوفایی فرهنگ و علم لازم است.

در این بخش، قصد داریم به موضوع تقسیم بندی انواع مالکیت معنوی بپردازیم. در کل، می‌توان انواع مالکیت فکری را به دو دسته از نظر موضوع تقسیم کرد: مالکیت ادبی و هنری و مالکیت صنعتی. تقسیم‌بندی ادبی و هنری شامل آثار ادبی و هنری است که به صورت کتاب‌ها، شعرها، نمایشنامه‌ها و غیره به ثبت رسیده و حقوق مالکیت معنوی را دربر می‌گیرد. همچنین، در تقسیم‌بندی صنعتی، آثاری که به صورت مخترعی در حوزه صنعت ابداع شده‌اند و به ثبت رسیده و حقوق مالکیت معنوی را دربر می‌گیرند شامل می‌شوند.

"مالکیت ادبی و هنری به معنای حقوق کپی‌رایت است. در واقع، تولیدکنندگان آثار فکری ادبی، هنری، علمی، فرهنگی و مذهبی دارای مالکیت بر اثر تولید شده خود هستند. فردی که این آثار را بر مبنای فکر خود ایجاد کرده است، به صورت خودبخود حق مالکیت را بدست می‌آورد و دیگران بدون اجازه وی نمی‌توانند از آن‌ها استفاده‌ای درخوری را انجام دهند که با مالکیت وی در تناقض باشد."

مثلا، هنگامی که یک شخص تصمیم می‌گیرد کتابی را چاپ کند یا اثری هنری ایجاد کند، این آثار متعلق به او خواهد بود و تحت حفاظت قانونی است، به عنوان مالک آن. زمانی که این آثار به طور مشخصی ثبت نشده باشند، در یک مدت زمانی معین، هیچ فرد دیگری اجازه نخواهد داشت محتوای این آثار را چاپ یا به فروش برساند، حتی اگر در یک منبع خاص ثبت نشده باشند.

حقوق مالکیت صنعتی متفاوت از حقوق مالکیت ادبی و هنری است و بیشتر با محصولات فنی و صنعتی مرتبط است. برای مثال، زمانی که فردی یک اختراع را انجام داده و طرح صنعتی آن را ثبت می کند، به عنوان مالک آن شناخته می شود و دیگران نمی توانند یک محصول مشابه را تولید و ثبت کنند. اما، برخلاف حقوق مالکیت معنوی ناشی از تولیدات ادبی و هنری، تولیدکنندگان این محصولات باید اقدام به ثبت اختراع، علامت تجاری یا طرح صنعتی خود کنند تا حقوق مالکیت معنوی یا فکری برایشان تعلق بگیرد.

به صورت کلی، اندیشیدن به مفهوم مالکیت معنوی برای هر فرد، به دلیل خلق و تولید آثار ادبی و هنری یا حتی اختراعات، دو دسته حق را به صاحب آن می‌دهد: حقوق مالی و حقوق مفهومی. حقوق مالی ناشی از مفهوم مالکیت فکری به این معناست که هر گونه استفاده و بهره‌برداری مادی و اقتصادی از آن آثار، متعلق به صاحب آن است. از نگاه مفهومی، آثار تولید شده تنها به مالکیت صاحب آن تعلق دارند و بدون اجازه و رضایت او، نمی‌توان از آن‌ها استفاده کرد که در تضاد با حقوق مالکیتش باشد.

سامانه مالکیت معنوی

در بخش‌های قبل، به مختصر توضیح داده شد که حق امتیاز معنوی چیست و اشاره شد که در حوزه‌ی حفاظت از حق امتیاز معنوی افراد، قوانینی تصویب شده است. حفظ حق امتیاز معنوی، به عنوان یکی از وظایف سازمان ثبت اسناد و املاک کشور محسوب می‌شود و این سازمان در سال‌های اخیر یک سامانه را راه اندازی کرده است تا افراد قادر باشند اموال فکری خود را در آن ثبت کرده و حق امتیاز خود را بر آنها تثبیت نمایند.

به مناسبت فوق، در این بخش می‌خواهیم سامانه مالکیت فکری یا مالکیت معنوی را بررسی کنیم و سپس در بخش بعدی، فرایند ثبت مالکیت معنوی در این سامانه را توضیح دهیم. سامانه مالکیت معنوی، یکی از زیرساخت‌های سامانه سازمان ثبت اسناد و املاک کشور است که به آدرس www.ssaa.ir در دسترس است. این سامانه مکانیزمی است که امکان ثبت مالکیت اشخاص بر املاک خود را فراهم می‌سازد. همچنین، در این سامانه، اموال فکری مانند اختراعات صنعتی، ابتکارات فنی و موارد مشابه نیز قابل ثبت است.

سامانه مالکیت معنوی، یک سامانه است که به شما امکان می‌دهد اظهارنامه‌های اختراع، طرح صنعتی، علامت‌ها و نشانه‌های جغرافیایی و سایر موارد مرتبط را ثبت کنید. آدرس سامانه مالکیت فکری در وبسایت ipm.ssaa.ir قرار دارد. پس از ثبت نام در این سامانه، شما می‌توانید از خدماتی که در آن ارائه می‌شود استفاده کنید و مالکیت فکری خود را در حوزه‌های مذکور ثبت کنید.

نحوه ثبت مالکیت فکری

در بخش قبل، بیان شد که در حال حاضر، سازمان ثبت اسناد و املاک کشور سامانه‌ای زیرمجموعه راه‌اندازی کرده است، که مسئولیت اصلی ثبت مالکیت معنوی را در حوزه‌های مختلفی مانند ثبت اختراع، ثبت علامت‌های تجاری و ثبت طرح‌های صنعتی بر عهده دارد. در گذشته روش ثبت مالکیت معنوی به این صورت بود که متقاضیان باید حضوری به دفاتر ثبتی شهر خود مراجعه کرده و با تکمیل فرم‌های مربوطه، مالکیت معنوی خود را ثبت می‌کردند.

بررسی نحوه ثبت مالکیت معنوی و اقدامات لازم برای ثبت اختراع، برند و علائم تجاری در این قسمت، می خواهیم در مورد نحوه‌ی ثبت مالکیت معنوی صحبت کنیم و در صورتی که شما قصد ثبت مالکیت معنوی خود را در حوزه اختراع، برند و علائم تجاری داشته باشید، چه اقداماتی باید انجام دهید؟ جهت اطلاع بیشتر، خوب است بدانید که ثبت مالکیت معنوی در این حوزه‌ها امکان‌پذیر است. در حوزه‌های مختلف، برای ثبت مالکیت معنوی، شما می‌توانید از تنظیم اظهارنامه‌های مربوط به ثبت اختراع، طرح صنعتی، علائم و نشانه‌های جغرافیایی استفاده کنید. این اظهارنامه‌ها به مشتریان اطمینان می‌دهند که مالکیت این محصول یا سرویس با شما است. همچنین، به منظور تأیید و اثبات قانونی مالکیت، می‌توانید از تگ‌های قدرت‌بخش مانند strong و em در ظاهر واژه‌ها استفاده کنید. لطفاً توجه داشته باشید که ثبت مالکیت معنوی در این حوزه‌ها نیازمند انجام اقدامات لازم و تهیه مستندات مربوطه است.

مراحل ثبت مالکیت فکری در سامانه اینگونه است. ابتدا به وبسایت سازمان مالکیت معنوی مراجعه نموده و درخواست خود را ثبت کنید. درخواست شامل تکمیل الکترونیکی اظهارنامه مربوطه می‌شود و پس از انجام تشریفات قانونی، مالکیت فکری شما ثبت خواهد شد. به منظور اینکه به راحتی به سامانه مالکیت فکری دسترسی پیدا کنید، می‌توانید عبارت "سامانه مالکیت معنوی" را در مرورگر جستجو کرده و وارد اولین سایت شوید.

در ابتدا، به بخش بالای صفحه بروید و بر روی نوار "میز خدمات الکترونیک" کلیک کنید. سپس هر یک از خدمات مرتبط با ثبت مالکیت معنوی را انتخاب کنید. ممکن است عبارت "ثبت طرح صنعتی"، "نشان جغرافیایی"، "ثبت برند" و یا "علامت تجاری" و یا "اختراع" را پیدا کنید که به آن علاقه دارید. قبل از ثبت مالکیت معنوی خود، در بانک های اطلاعاتی جستجو کنید تا از وجود یا عدم وجود موارد مشابه آگاه شوید.