مفهوم آیین دادرسی در قضاوت، شامل قواعد و فرایندهای مربوط به رسیدگی به امور حقوقی و کیفری است. قانون آیین دادرسی کیفری، قانونی است که با موضوع رسیدگی به پرونده‌های کیفری مانند سرقت و توهین، مرتبط است. در رسیدگی به پرونده‌های کیفری، اصول رسیدگی عادلانه باید رعایت شود و به همین خاطر، مصوبه‌هایی از قانون آیین دادرسی کیفری جدید به این مسئله اختصاص یافته است.

قانون آیین دادرسی کیفری جدید قوانینی را در خصوص دادرسی عادلانه تعریف کرده است. این قانون به یکی از حقوق مهم متهمان مربوط می‌شود، با تاکید بر مراحل بازجویی و نحوه صدور صورت جلسه بازجویی. در صورت استفاده متهم از حق خود که در ماده 179 آیین دادرسی کیفری ذکر شده است، این قانون به طور کامل رعایت می‌شود. استفاده متهم از حق سکوت نیز مطابق با مفاد ماده 179 این قانون، شرایط خاص خود را دارد. بنابراین، آشنایی کامل با مقررات این ماده ضروری است.

در این مقاله، به تحلیل تاریخچه "حق سکوت متهم" در قانون ایکیفری می‌پردازیم و سپس طبق ماده ۱۷۹ قانون آیین دادرسی کیفری جدید، توضیح می‌دهیم که این حق چیست. در ادامه، نکاتی را درباره استفاده از این حق بررسی می‌کنیم. با ما همراه باشید تا اطلاعات بیشتری در این زمینه کسب کنید.

تاریخچه حق سکوت متهم در قانون

قبل از توضیح مفهوم "حق سکوت" در ماده ۱۹۷ قانون آیین دادرسی کیفری جدید و شرایط اعمال این حق، بهتر است ابتدا تاریخچه و منشأ این حق را از دیدگاه قانون، مورد بررسی قرار داده و سپس، تشریح نماییم که چگونه ماده ۱۷۹ قانون آیین دادرسی کیفری جدید، درباره آن صحبت می‌کند.

احترام به حق سکوت متهم، از اصول و قوانینی است که به عنوان معیاری برای برگزاری یک دادگاه عادلانه مورد استفاده قرار می‌گیرد و در واقع، نتیجه‌ای مستقیم از اعتبار اصل برائت می‌باشد. بر اساس این اصل، هیچ فردی به عنوان مجرم شناخته نمی‌شود، مگر اینکه در یک دادگاه معتبر و با توجه به ادله اثبات دعوا، جرم او ثابت شود.

به برائت که یکی از اصول اساسی نظام دادرسی در ایران است، توجه کنید. در ماده 197 قانون آیین دادرسی مدنی آمده است: "اصل برائت است، لذا اگر کسی ادعای حق یا بدهیی مطرح کند، باید آن را تأیید کند، در غیر اینصورت، تحت سوگند، حکم برائت صادر خواهد شد."

حق سکوت متهم، از زمانی که قانون آیین دادرسی به تصویب رسید و در قانون آیین دادرسی کیفری مصوب سال ۱۲۹۰ تاکنون به رسمیت شناخته شده است، این حق به عنوان یک حق قانونی برای متهمان تلقی می‌شود.

در راستای این موضوع و بر طبق قانون، اگر فرد مظنون به جرم انکار کند، افرادی که مسئول بازرسی و تحقیق در پرونده هستند، باید از راه‌های دیگری مانند مصاحبه با شاهدان و اطلاعات موجود، شواهد را جمع‌آوری کنند و اجازه استفاده از اجبار و شکنجه برای استناد به اقرار را به مظنون به جرم نمی‌دهند.

حق سکوت در ماده 197 قانون آیین دادرسی کیفری جدید

در قانون آیین دادرسی کیفری، حقوق متهمان، با جزئیاتی به ویژه حق برخورداری از وکیل و حق سکوت، تعیین شده است. این حقوق، از جمله حق سکوت متهم، در مقاله حاضر بررسی خواهد شد. در این بخش توسط استفاده از تگهای HTML مانند "strong" و "em"، به بررسی حق سکوت متهم خواهیم پرداخت.

در یکی از مواد قانون آیین دادرسی کیفری جدید، با شماره ۱۷۹، که در سال ۱۹۹۲ تصویب شده است، به مفهوم "سکوت متهم" اشاره شده است. همچنین در ماده ۱۹۷ قانون مذکور آمده است: "متهم می‌تواند حق سکوت را انتخاب کند. در این صورت، عدم ارائه پاسخ یا امضای اظهارات متهم به طور مشخص در مجلس محاکمه ثبت می‌شود."

در واقع، طبق این مقررات، حق شخص متهم وجود دارد که از پاسخ دادن به سؤالات مربوط به کشف جرم و تعقیب خودداری کند یا در صورت ارائه گزارشی که در آن بیانات او ثبت شده است، از امضای آن صرف نظر کند.

پس از تبیین مفهوم "حق سکوت متهم" در قانون آیین دادرسی کیفری جدید، در اینجا تمرکز خود را بر روی تحلیل اهمیت و اعمال این حق قرار می‌دهیم. هر چند از نگاه نظام قضایی، حق سکوت متهم بسیار ارزشمند است ولی در جریان تحقیقات و دادگاهی، شرایطی وجود دارد که اعتبار این حق را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. یکی از مهم‌ترین عوامل مورد بررسی، زمانی است که حق سکوت متهم تا چه مدت معتبر است. حق سکوت متهم در طول فرآیند قضایی، از جمله در جریان تحقیقات پلیس، مرحله انتقال پرونده به دادگاه و حتی در هنگام دفاع در دادگاه دارای اهمیت بالایی است. اما زمانی که این حق دقیقاً به اتمام می‌رسد و اعتبار آن پایان می‌پذیرد، به این صورت نیست که یک آن را مشخص کنیم. اعتبار حق سکوت متهم تا حدی مرتبط با مراحلی است که روند قضایی طی می‌کند. مثلاً پس از دستگیری متهم و در طول تحقیقات اولیه، اجرای این حق بسیار حیاتی است و هرگونه اطلاعاتی که متهم ارائه می‌دهد، ممکن است منجر به تحریف و دستاوردهای غیرمعتبر شود. اما هنگامی که پرونده به دادگاه ارجاع می‌شود، حق سکوت متهم تاثیر کمتری خواهد داشت و به عوامل دیگری نیز از جمله شواهد و شهادت‌ها تکیه خواهد کرد. با توجه به این توضیحات، می‌توان گفت که حق سکوت متهم از آغاز تحقیقات تا پایان مراحل پرونده و تعیین تمامی اطلاعات لازم، معتبر است ولی در هر صورت باید با دقت به این حق رسیدگی شود و از مقتضیات قانونی در این زمینه پیروی شود.

اعمال حق سکوت متهم

حق سکوت، بخشی از حقوق متهم است و به همین دلیل باید از لحظه‌ای که پرونده مورد بررسی قرار گرفته، در کنار تفهیم اتهام، برای متهم به یاد آورده شود. به این معناست که به متهم باید اطلاع داده شود که او حق دارد سکوت کند و تا حضور وکیل، امضای صورت جلسه یا اقرار را انجام ندهد.

در صورت استفاده و احترام به حقوق زندگی، هیچ فردی نمیتواند در هنگام بازجویی، حقوق متهم را به خطر بیاندازد. سکوت متهم، از مرحله اولیه تعقیب کیفری پرونده، ارزش و اعتبار دارد و باید تا پایان رسیدگی به صورت محترمانه مورد احترام قرار گیرد. در صورتی که متهم در حین بازجویی ساکت باشد، مسئول تحقیق پرونده موظف است این سکوت را در مراسم بازجویی درج کند.