یکی از راه‌هایی که در قانون مدنی برای حمایت از حقوق افراد محجور استفاده می‌شود، استفاده از نهاد قیمومت است. این نهاد بر اساس قوانینی که برای شرایط خاص تنظیم شده‌اند، به افرادی مثل کودکان، افراد سفیه یا روانی، قیم تعیین می‌شود. قیم در امور مالی این افراد دخالت می‌کند و مسئولیت نگهداری و مراقبت از آن‌ها را بر عهده دارد.

"اما این قیمومت، پس از بلوغ و یا رفع ناتوانی روانی و روانپریشی، به پایان می‌رسد و تمام می‌شود. در این شرایط، حضانت و قیمومت نظارت‌کننده، لغو می‌شود و محدودیت‌های خود، توانایی مدیریت اموال خود را خواهند داشت. بنابراین، افراد محدودیت‌داری که به سن بلوغ می‌رسند، باید با روش لغو قیمومت پس از بلوغ آشنا باشند تا در صورت لزوم، درخواست لغو حکم قیمومت را ارائه دهند."

به مناسبت فوق، در این مقاله به بررسی موضوع "آیا قیمومت پس از رسیدن به سن قانونی لغو می شود؟" می پردازیم. همچنین، شرایط قیمومت و روند لغو آن پس از رسیدن به این سن، همانطور که در ادامه توضیح داده خواهد شد، مورد بررسی قرار می گیرد.

آیا قیمومت بعد از رسیدن به سن قانونی لغو می شود

یک فردی که ناتوانی در انجام برخی از امور مالی و غیرمالی خود را دارد، با عنوان "محجور" شناخته می‌شود. این افراد به سه دسته‌ی عمده‌ی کوچکسالان، ساده‌لوحان و دیوانه‌ها تقسیم می‌شوند. در کنار قدرت ولایت قهری پدر و پدربزرگ، در قوانین مدنی و امور چنداهی، تعیین قیم برای محجوران نیز در نظر گرفته شده است. وظایف و اختیارات قیم شامل سرپرستی محجور در زمینه امور مالی و برخی امور غیرمالی می‌باشد.

با توجه به قوانین حقوق مدنی، قانون تعیین قیم در سه شرایط متفاوت فعال می‌شود. در شرایط اول، شخص در مذهب اسلام صغیر است و ولی خاصی مانند پدر، جد پدر یا وصی مشخص ندارد. در شرایط دوم، شخص بزرگسال ولی کم عقل و دیوانه است و این وضعیت از دوران کودکی در او وجود داشته و ولی خاصی ندارد. در شرایط سوم، شخص بعد از رسیدن به سن قانونی بلوغ، دیوانه یا کم عقل می‌شود.

برخی پرسش‌ها معمولاً پیش می‌آیند، مانند: آیا پس از رسیدن به سن قانونی، قیمت بی‌اثر می‌شود؟ در پاسخ به این سؤال، باید توجه کرد که وضعیت مورد نظر بسته به نوع حجر و نوع محبوسان متفاوت است. به‌عنوان مثال، اگر محبوستنها یک فرد ناقص‌البلوغ باشد و به سن بالغی و رشد برسد، از قیمت و حضانت خارج می‌شود؛ اما در مورد یک محبوسی که ناشایست یا دیوانه است و به سن قانونی می‌رسد، قیمت لغو نمی‌شود.

بنابراین، پس از اینکه فرد به سن قانونی رسید، قطعا هرگز قیمومیت به پایان نمی‌رسد. زیرا احتمالا هنوز هم نیاز به راهنمایی از جانب متخصص برای انجام تصمیمات خود دارد. ممکن است فرد دچار سبکیپَند٬ شیفتگی غیرعادی یا حتی دیوانگی باشد و به همین دلیل همچنان نیاز به راهنمایی دارد. در ادامه، به شرحی از این وضعیت خواهیم پرداخت. برای دریافت اطلاعات بیشتر درباره قیمومیت، توصیه می‌شود مقاله زیر را مطالعه نمایید:

شرایط قیمومت بعد از رسیدن به سن قانونی

توضیحاتی که در بخش قبل ارائه داده شد، مشخص می‌کند که گاهی بعد از رسیدن به سن قانونی، قیمومت به پایان می‌رسد و گاهی هم حتی پس از رسیدن به سن بلوغ و سن قانونی، نیاز به قیم ادامه دارد. در این قسمت، قصد داریم شرایط قیمومت پس از رسیدن به سن قانونی را مورد بررسی قرار دهیم و سپس شرایط لغو آن را توضیح دهیم.

"یکی از شرایط قانونی برای قیمومت پس از رسیدن به سن قانونی این است که فرد مورد نظر ناقص العقل و با عقلانیت کم باشد و از چند سالگی، دچار ناتوانی در فهم و تشخیص مسائل مالی خود شده و هیچ ولی خاصی نداشته باشد. اگر این فرد پس از رسیدن به سن قانونی ۱۸ سالگی، هنوز هم بتواند درست و غلط امور مالی خود را تشخیص دهد، باید منتظر باشد تا قوای تمییز خود را بهبود ببخشد، در غیر اینصورت، تحت حمایت و سرپرستی از قیم قرار خواهد گرفت. البته، اگر فرد پس از رسیدن به سن قانونی بیماری عقلی ایجاد کند، باید دوباره توسط یک قیم معین شود."

یکی از شرایط دیگری که پس از رسیدن به سن قانونی برای فرد قرار می‌گیرد و نمی‌تواند لغو شود، وجود داشتن یک وضعیت دیوانگی است. دیوانگی، چه از دوران کودکی وجود داشته باشد و چه بعد از رسیدن به سن قانونی ایجاد شود، همواره نیازمند تداخل و مداخله یک فرد به عنوان ناظر مالی است. در این حالت فرد، تحت عنوان قیم، مسئولیت مالی فرد دیوانه را برعهده می‌گیرد و تا زمانی که دیوانه بهبود پیدا نکند، این وظیفه قیم مستمر خواهد بود.

مهم است به این نکته توجه کنیم که افرادی که از بچگی تحت تأثیر عوامل جنون‌آور بوده‌اند و در حالت افسرده قرار گرفته‌اند ولی به سن بلوغ می‌رسند، نیاز به تعیین نماینده‌ای (قیم) دارند که نیروهای خانوادگی مستقلی نداشته باشند که در این صورت، پدر، پدربزرگ یا وصیت‌کننده‌ای که آنها انتخاب کرده‌اند نمی‌تواند ولایت را در این افراد برعهده بگیرد و نیازی به تعیین نماینده (قیم) برای آنها نیست. اما افرادی که پس از بلوغ در این وضعیت قرار گرفته و محدود شده‌اند، باید قیمی داشته باشند، بدون توجه به وجود یا عدم وجود نماینده‌ی خاص در خانواده، زیرا ولایت از آنها سلب می‌شود.

شرایط لغو قیمومت بعد از رسیدن به سن قانونی

مانند آنچه بیان شد، در برخی شرایط، ممکن است حتی پس از رسیدن به سن قانونی یا سن رشد، فرد هنوز به نیاز به قیم واگذاری خویش دچار شود؛ به خصوص زمانی که او به دلیل محدودیت‌های روانی یا جنونی نیازمند مراقبت و حمایت است. اما یکی از سوالاتی که پیش می‌آید، این است که زمانی که شخص به سن قانونی رسید، چه شرایطی باید برای لغو حضانت و قیمومت در نظر گرفته شود؟

به پرسش مطرح شده٬ باید بگوییم در شرایطیکه فرد به سن قانونی رسیده و توانایی تشخیص سود و زیان خود در امور مالی را داراست٬ او قادر است از حجر خود خلاص شود و نیازی به قیم نخواهد داشت. بنابراین٬ در صورت تمایل٬ می تواند بعد از رسیدن به سن قانونی٬ لغو قیمومت را درخواست کند.

مبحث کنسل کردن حکم قیمومت پس از رسیدن به سن قانونی برای افراد مبتلا به جنون روانی نیز وجود دارد. در این صورت، شرایط لغو قیمومت به این شکل است که فرد باید از وضعیت جنون خارج شده و بهبود یافته و قدرت ذهنی خود را بازیابی کند. با این حال، این شروط بیان می‌کند که هم فرد باید به سن قانونی رسیده باشد و هم از نظر عقلی صحیح باشد. به همین دلیل، حکم قیمومت و نگهداری وی لغو می‌شود و او از حجر خارج می‌شود.

درباره کودکان نیز باید دانست که برای اداره کردن امور خود، غیر از رسیدن به سن قانونی بلوغ (که برای پسران ۱۵ سال و برای دختران ۹ سال است) و رسیدن به سن رشد (برای امور مالی) و عدم داشتن نقص عقلی یا روانی، نیازی به نیایش (قیم) نخواهند داشت.

نحوه ادامه قیمومت بعد از رسیدن به سن قانونی

در بخش پیشین، ما توضیح دادیم که پس از رسیدن به سن قانونی، قیمومت می‌تواند در دو حالت ادامه پیدا کند. اول، زمانی که شخصی بی عقل و دیوانه و بدون ولی خاصی به سن قانونی می‌رسد و دچار سفاهت و جنون است. و دوم، زمانی که پس از رسیدن به سن قانونی یعنی 18 سال، به طور ناگهانی دچار جنون یا سفاهت می‌شود.

در حالت اول، طبق قوانین حقوقی، فرد محبوس حق دارد و اگر به سن قانونی برسد، محبوسیت وی توقف نمی‌یابد. به همین دلیل، محرومیت محبوسیت به ادامه می‌رسد و برای پیوستن به محرومیت پس از رسیدن به سن قانونی، نیازی به تعیین حق جدید برای احمق یا مجنون نداریم؛ اما به هر حال، ادامه یافتن محرومیت برای فردی که به سن قانونی رسیده است، نیازمند تایید دادگاه است که فرد همچنان محبوس است.

در حالت دوم، فردی که محجور است، از توانایی تصمیم‌گیری محروم است و به همین دلیل برای او نیاز به تعیین نماینده ویژه‌ای داریم. به همین منظور، پس از رسیدن به سن قانونی، یک فرآیند تعیین نماینده برای این دسته از افراد محجور وجود دارد. در این فرآیند، یکی از اشخاص مجاز به تعیین نماینده (مانند خانواده، همسر یا بستگان محجور، یا حتی دادستان) باید درخواست تعیین نماینده را از دادگاه درخواست کند. در این درخواست، اهمیت استفاده از تگ‌های قوی و تاکید کننده مانند و است.