قصاص پدر توسط فرزند

"قتل، یکی از کارهای جدیدترین است که به طور مسلمانانه انجام می‌شود و باعث فوت شخص دیگری می‌شود.
با توجه به اهمیت جرم قتل در جامعه، تدابیر اجرایی مهمی برای مقابله با آن اتخاذ شده است.
از جمله تدابیر مهم می‌توان به عقوبت قصاص برای قاتل اشاره کرد.
"

به هر حال، طبق قوانین فقهی که در قانون مجازات اسلامی نیز ذکر شده است، در صورتی که پدر یا جد پدری، فرزند خود را به قتل برسانند، امکان قصاص آنها منتفی شده و تنها حکم دیه پرداخت به اولیای دم و تعزیر مرتکب اعمال می‌شود.
البته، در شرایط خاصی، امکان قصاص پدر توسط فرزند وجود دارد که با درخواست فرزندان به عنوان اولیای دم مقتول، می توان پدر را مجازات قصاصی کرد.
بنابراین، اطلاع از نحوه اجرای قصاص پدر توسط فرزندان، به دلیل اهمیت اجتماعی این موضوع، ضرورت دارد.

به مناسبت فوق، در اینجا در این مطلب ، هدف ما ابتدا پاسخ دادن به این سؤال است که آیا قابلیت اجرای قانون قصاص برای پدر توسط فرزند وجود دارد؟ سپس، شرایط قصاص پدر توسط فرزندان را بررسی و راهبردها و روش های اجرای آنرا بر اساس قوانین توضیح خواهیم داد.

آیا قصاص پدر توسط فرزند امکان پذیر است

در قانون جزای اسلامی، قتل افراد دیگر تحت عنوان جرم قتل محسوب می‌شود.
برای این جرم، به توسط مرتکب آن، بسته به نوع و مقصودیت قتل (عمدی، شبه عمد یا خطای محض)، مجازات‌های مختلفی در نظر گرفته شده است.
این مجازات‌ها شامل قصاص، دیه و در برخی موارد، تعزیر هستند.

به طور کلی، در صورت اثبات ارتکاب یک جرم جنایتکاری، تنبیه جنایت می‌شود که به معنای انتقام جویدن از مرتکب و گرفتن حقِ بشر می‌باشد.
با این حال، انجام قصاص برروی مرتکب جرم جنایتکاری، شرایط خاصی دارد که در صورت بروز آنها، مرتکب قابل انجام قصاص است.
یکی از به‌خصوص مهم‌ترین شرایط برای قصاص از جنایتکار بر اساس ماده 301 قانون مجازات اسلامی، این است که فرد مقتول، پدر یا پدربزرگ(جد) جنایتکار نباشد.

این قوانین قانونی بر اساس فقه شیعه است که بیان می‌کند: «پدر یا جد پدری اگر فرزند خود را به قتل رسانند، در موردشان اجرا یا قصاص نخواهد شد.
» به عبارت دیگر، قوانین جرم شیعه، اگر پدر یا جد پدری فرزند خود را عمداً به قتل برسانند، قصاص از آن‌ها انجام نخواهد شد.

به طور کلی، احتمالاً این سؤال مطرح می‌شود که چه مجازاتی برای پدری که فرزند خود را به قتل رساند، وجود دارد؟ به عبارت دیگر، آیا برای فردی که درجاهای مرتبط مانند پدر بزرگ، فرزندان خود را به قتل می‌رساند، تنها قصاص دیه است؟ پاسخ این سؤال این است که به طور قطع، شخصی که به قتل فرزند یا نوه خود می‌پردازد باید دیه را به اولیا و وراث قتیل پرداخت کند.
روش قصاص یا تنبیه پدر به عنوان جانی برای قتل فرزند شاید به لحاظ شرعی قابل اجرا نباشد، اما همچنان باید مسئولیت پرداخت دیه توسط پدر یا پدربزرگ پرداخت شود.
این در اشکال قتل‌هایی پیش می‌آید که پدر یا پدربزرگ، آدمکشی را انجام داده‌اند.

همچنین، طبق ضوابط حقوقی اسلامی، هرگاه اقدامات پدر به سمت قتل فرزند نهادنی، باعث اختلال در نظم و امنیت جامعه شود و یا ترس و هراس در جامعه ایجاد شود که احتمال انتقام‌گیری از جانب دیگران نیز وجود داشته باشد، دادگاه متخلف را محکوم خواهد کرد و بازداشت و به مجازات سه تا ده سال حبس تعزیری خواهد انجامید.

بنابراین، همانطور که ذکر شد، اگر پدر یا جد پدری فرزند خود را عمداً بکشد، به جای اعمال قصاص، می‌توان از او دیه دریافت کرد و او را به حبس تعزیری محکوم کرد.
البته، در شرایط خاص، قصاص پدر توسط فرزند نیز ممکن است و این زمانی رخ می‌دهد که پدر قاتل اشخاصی را که فرزندان او هستند، مورد قتل قرار داده باشد؛ مانند قتل مادر توسط پدر؛ که در ادامه به توضیح آن خواهیم پرداخت.

شرایط قصاص پدر توسط فرزند

بر اساس قانون مجازات اسلامی و احکام فقهی، وقوع قتل فرزند توسط پدر یا جد پدر، تحت عنوان قصاص ممکن نمی باشد؛ بلکه به جای آن، اولیای دم (خانواده نزدیک) می توانند از قاتل، دیه (کمپانسیون) دریافت و در شرایط خاص، می توان او را به مجازات حبس محکوم کرد.

در مواردی که پدر فرزند خود را به قتل می‌رساند، اعمالی که به آن اشاره شد، انجام می‌پذیرد.
در این صورت، به این دلیل نمی‌توان برای پدر درخواست مجازات اعدام کرد.
با این حال، در بعضی مواقع، پدر ممکن است به قتل عمدی فرد دیگری که فرزندان او هستند، بپردازد.
به عنوان مثال، پدر ممکن است به قتل همسر خود، یعنی مادر فرزندانش، مرتکب شود.

در این موقعیت، ممکن است سؤالی پیش بیاید که آیا پدر به جرم کشتن مادر، می‌تواند مورد قصاص نفس قرار گیرد؟ همچنین، این سؤال منجر به این می‌شود که در این وضعیت، مراحل و روش قصاص پدر توسط فرزند در چه شکلی است؟ در پاسخ به این سؤال، باید گفت که میان فقها، نظراتی درباره شرایط قصاص پدر متفاوت است.

برخی افراد معتقدند که چون نمی‌توان پدر را به خاطر کشتن فرزندانش قصاص داد، در صورتی که پدر فرد دیگری که فرزندان اولیای دم او هستند را به قتل رسانده باشد، باز هم امکان قصاص وجود ندارد.
اما نظر دیگران این است که عدم امکان قصاص پدر در صورت کشتن فرزند، مانعی برای این نیست که اگر پدر، فرد دیگری مثل مادر آنها را کشت، بتوان وی را به قصاص محکوم کرد؛ لذا فرزندان به عنوان صاحب حق قصاص، می‌توانند درخواست اعدام پدر را داشته باشند.

در هر صورت، در ساختار حقوقی ایران، نظر دوم به نظر منطقی‌تر می‌رسد و در همین راستا، دیوان عالی کشور نیز در سال ۱۳۹۵ درباره‌ی یک پرونده که یک مرد همسر خود را به قتل رسانده بود، یک رای صادر کرده است که بر اساس آن، به استناد ماده ۳۱۰ قانون مجازات اسلامی، در صورتی که قاتل، پدر یا جدپدری مقتول نباشد، قصاص قابل اثبات است و اولیاء دم همچون فرزندان وی، به عنوان صاحبان حق قصاص در نظر گرفته می‌شوند و در این شرایط، می‌توانند مجازات اعدام را برای پدر خود، درخواست کنند.

مراحل و نحوه قصاص پدر توسط فرزند

بر اساس ضوابط حقوق جزای اسلامی، امکان اجرای قصاص پدر توسط فرزند، تنها در شرایط خاصی وجود دارد.
در این شرایط، فرزند باید قبل از اینکه بتواند قصاص را اجرا کند، خود نیز با خشونتی شدید فردی را کشته باشد.
به عنوان مثال، استثنایی از قصاص پدر توسط فرزند، وقوع جرم قتل مادر توسط پدر است که در این حالت، فرزندان به عنوان اولیای دم مقتول، می توانند درخواست قصاص پدر را ارائه کنند.
اما سوالی که ممکن است مطرح شود این است که چگونه مراحل قصاص پدر توسط فرزند در دقیقه‌های اولیه به انجام می‌رسد و چگونه می‌تواند اجرا شود؟

اگر پدری کسی را به قتل رسانده باشد و فرزندانش اولیای دم وی باشند، اجرای قصاص نفس در مراحل و نحوه قصاص پدر توسط فرزندان به شرح زیر صورت می‌گیرد.
در ابتدا، بعد از اثبات قتل عمد توسط پدر و صدور حکم دادگاه در خصوص قصاص وی، فرزندان باید از واحد اجرای احکام دادگاه، اجرای قصاص نفس را تقاضا کنند.
در غیر این صورت، امکان قصاص مرتکب وجود نخواهد داشت.

در شرایط مذکور، لازم به ذکر است که فرزندان موظف هستند هزینه اعدام قاتل یا تفاضل دیه را پرداخت نمایند.
به این معنا که بر اساس قانون مجازات اسلامی، در صورتی که زن مسلمانی به صورت عمدی قتل شود، حق قصاص برای اولیای دم او محفوظ است.
اما، اولیای دم باید قبل از انجام قصاص، نصف دیه کامل را به ورثه‌ی او پرداخت کنند.
همچنین، در آن شرایط، فرزندان نیز باید برای قصاص پدر، نصف دیه کامل را به ورثه‌ی وی پرداخت کنند.
مقرر است که در حال حاضر، تفاضل دیه از صندوق تامین خسارت‌های بدنی پرداخت می‌شود.

مورد توجه قرار گیرد که در هر زمان قبل از اعمال حکم اعدام به پدر، اولیاء قربانی می‌توانند تصمیم به تسویه صلح و پرداخت دیه نمایند.
اما اگر برخی از فرزندان تمایل به اعمال قصاص داشته و برخی دیگر دریافت دیه را ترجیح می‌دهند، روش اعمال قصاص به این صورت است که افرادی که تمایل به اعمال قصاص بر روی پدر دارند می‌بایست مبلغ دیه را به مقدار سهم دیگران که در صورت تسویه صلح به آنها تعلق خواهد گرفت، پرداخت نمایند.

به علاوه، یکی از مراحل مهم پروسه قصاص در قوانین ایران، استخراج اذن رهبری توسط نمایندهٔ آن است.
برای این منظور، قاضی اجرای احکام فرمی خاص با جزئیات مربوط به پرونده تهیه می‌کند و در صورت صحیح بودن رای دادگاه، آن را برای رئیس قوهٔ قضاییه ارسال می‌کند.
در غیر این صورت، ماده ۴۷۷ قانون آیین دادرسی مدنی در خصوص اعاده دادرسی قابل اعمال خواهد بود.

بعد از صدور مجوز و با وجود دیگر شرایط لازم برای انتقام جسمی از پدر، واحد اجرای احکام، تاریخ اجرای حکم انتقام جسمی را تعیین می کند و مراسم مربوط به انتقام جسمی به طور کامل و بر اساس قانون انجام می شود و سپس، قاتل توسط چوب دار مجازات انتقامی خواهد شد.