هر شخصی که ادعا می‌کند، باید دلایل و مدارکی را به دادگاه ارائه دهد تا ادعای خود را ثابت کند. در این مورد، می‌توان از ادله اثبات جرم در امور کیفری مانند اقرار، شهادت، قسامه و سوگند استفاده کرد که در قانون مجازات اسلامی تبیین شده است. قسامه به معنای سوگند خدا است که به منظور بیان یک امری برای مصلحت خود و ضرر دیگران استفاده می‌شود. قسامه باید به نام خداوند و صفات او باشد. قسامه برای ثابت کردن بسیاری از جرایم کاربرد دارد و حتی می‌تواند ثابت کننده قتل و جنایت و همچنین نقص عضو باشد، با این‌حال تصمیم درباره استفاده از قسامه به عهده قاضی می‌باشد. به همین دلیل در این مقاله به بررسی مفهوم و کاربرد قسامه و اثبات ادعا با استفاده از آن می‌پردازیم.

قسامه چیست ؟

برای پاسخ دادن به این سوال که "قسامه چیست"، باید گفت که "قسم" یا "قسامه" به معنای سوگند خوردن یا گناه و شاهد قراردادن خداوند است تا فرد ادای سوگند خود را به درستی بگوید. قسمه باید با ذکر نام خداوند متعال بیان شود و در میان مسلمانان و غیرمسلمانان تفاوتی وجود ندارد. برای اثبات جرم، باید به شرایط قسم خوردن که باید مد نظر قرار بگیرد، توجه کرد؛ اعم از جنسیت، رابطه خویشاوندی و مشخص کردن قاتل و مقتول، و همچنین حضور یک عالم قسم خورده که باید رعایت شود. در زیر به بررسی مختصری از هر یک اشاره خواهیم کرد.

جنسیت قسم‌خوردگان، در اقامه قسامه با توجه به شدت جرم بسیار حائز اهمیت است. به عنوان مثال، اگر قتل عمدی اثبات شود، قسم‌خوردگان باید بطور قطع مرد باشند، مگر اینکه خود مدعی جزو قسم‌خوردگان باشد و جنسیت او تأثیری در قضیه نخواهد داشت.

رابطه خویشاوندی در قسم خوردن باید به عنوان یک مسئله نسبتاً محدود مورد بررسی قرار گیرد. در حقیقت، قسم خوردن معمولاً فقط برای افراد خویشاوندان نسبی مجاز است. برای مثال، جنسیت و رابطه خویشاوندی نسبی برای اثبات جرم قتل عمد یک الزام مهم محسوب می‌شود.

برای تعیین هویت قاتل و قربانی، افرادی که دعوتنامه‌ی موثقی دارند موظف هستند قاتل و قربانی را با اطمینان مشخص کنند، و اعلام کنند که آیا آنها تنها عمل جرم را انجام داده‌اند یا به کمک شخص دیگری بوده‌اند. در صورتی که نتوانند اظهار نظر کنند، سوگندسازی آنها قابل قبول نخواهد بود.

از موارد مهمی که باید در نظر گرفته شود، داشتن آگاهی قضیه توسط قسم خوردگان است. به عبارت دیگر، آنها باید از ارتکاب قتل به طور قطعانی مطلع باشند و حدس و گمان نداشته باشند. قاضی باید تحقیق کند و مشخص کند که آیا قسم خوردگان واقعاً از این مسئله آگاه هستند یا نه. قسامه شرایطی است که قسم خوردگان باید همه آنها را داشته باشند.

اثبات دعوا با قسامه

همهٔ جنایات و اختلافات قانونی که با استفاده از قسامه و میثاقات اثبات می‌شوند، قابل اثبات نیستند. صرفاً جنایاتی که کیفر آنها قصاص، دیه، ارش، ضرر و زیان ناشی از قسامه یا سوگند باشد قابل اثبات هستند و جنایاتی که کیفر آنها تعزیر و حدود است، به وسیلهٔ قسامه ثابت نمی‌شوند. تعداد قسامه‌ها بسته به نوع جنایت متفاوت است؛ به عنوان مثال، در قتل عمد، پنجاه قسم لازم است، اما در قتل شبه عمد و خطای محض، بیست و پنج قسم کافیست. همچنین، در صورتی که زخم به دیه کامل منجر شود، شش قسم لازم است و در صورت کمترین زخم، یک قسم کافی است. لازم به ذکر است که در دعاوی مالی مانند دیه جنایات و همچنین در دعاوی مالی که هدف آن مال است، مانند جنایت خطائی و شبه عمدی، امکان اثبات آنها برای خصوصی کننده وجود ندارد و فقط با معرفی یک شاهد مرد یا دو شاهد زن به همراه یک سوگند، می‌توان ادعا را به جنبهٔ مالی اثبات کرد.