فرق قاضی با دادستان چیست

در نظام حقوقی ایران، رسیدگی به دعاوی کیفری دارای دو مرحله است.
در ابتدا، انجام می‌شود یک مرحله کشف جرم و تعقیب مقدماتی توسط دادسرا.
در مرحله دوم، در صورتی که بتوان جرم را در دادسرا اثبات کرد، پرونده به دادگاه منتقل می‌شود و در این مرحله، قاضی دادگاه به صدور رای در مورد پرونده می‌پردازد.

بنابراین، در حوزه‌ی رسیدگی به پرونده‌های کیفری، دو مؤسسه‌ی مهم به نام‌های "دادسرا" و "دادگاه" وجود دارند.
در دادسرا، دادستان مسئول رسیدگی به پرونده و در برابر آن، در دادگاه، قاضی مسئولیت صدور حکم و رسیدگی به پرونده را بر عهده دارد.
اما در عین حال، نقش وظایف و اختیارات قاضی و دادستان با یکدیگر متفاوت است.
اما به دلیل عدم آگاهی برخی از هموطنان درباره اختلافات بین قاضی و دادستان و تفاوت در وظایف و اختیارات آن‌ها، بررسی این موضوع ضروری است.

جهت بررسی این موضوع، در این نوشتار ابتدا به تشریح موقعیت قاضی و دادستان می‌پردازیم، سپس تفاوت بین قاضی و دادستان را بررسی و در پایان، وظایف و اختیارات قاضی و دادستان را مورد بررسی و مقایسه قرار می‌دهیم.

قاضی کیست

رسیدگی به دعاوی حقوقی و کیفری در ایران توسط قانون آیین دادرسی مدنی و قانون آیین دادرسی کیفری تنظیم می‌شود.
این دو کاربردی‌ها از یکدیگر متمایز هستند.
در رسیدگی به دعاوی حقوقی، اختلافات حقوقی به دادگاه حقوقی ارجاع می‌گردد و قاضی بر اساس شواهد و قوانین صحیح، رای صادر می‌کند.
اما در دعاوی کیفری، انجام یک جرم منجر به هدایت پرونده به مراجع کیفری مانند دادسرا و دادگاه می‌شود.

در قضاوت و صدور رای در دعاوی کیفری، مراحلی با تمایز از دعاوی حقوقی وجود دارد.
در ابتدا، مرجعی به نام "دادسرا"، به صورت مقدماتی پرونده را مورد بررسی قرار می‌دهد و در صورت تأیید وقوع جرم توسط مقامات دادسرا، پرونده را به دادگاه‌های کیفری ارجاع می‌دهد.
در این مرحله، قاضی دادگاه با صدور رای، به تصمیم نهایی درباره پرونده می‌رسد.

بر اساس این واقعیت، یکی از اشخاص مهمی که در پرونده‌های حقوقی دخالت دارد، "قاضی" است.
اما اگر بخواهیم به این سؤال پاسخ دهیم که قاضی کیست، باید گفت که قاضی، به طور کلی شخصی است که درخواست رسیدگی به دعوی را می‌پذیرد و سپس با صدور "حکم"، اختلافات را حل می‌کند.
علاوه بر این، قاضی ممکن است به عنوان "حاکم"، "دادستان" و یا "داور" نیز نامیده شود.
بنابراین، نقش اصلی قاضی در صدور حکم بر اساس قوانین پس از بررسی دقیق دعوی است.

با این وجود، بسیاری از افراد به قاضی و وظایف آن آشنایی کافی ندارند و ممکن است فرق قاضی و دادستان را تشخیص ندهند؛ در حقیقت قاضی از دادستان متمایز است و این امر تأثیرگذاری عمده‌ای در وظایف و اختیارات آنها دارد.
برای درک تفاوتی که قاضی با دادستان و سایر مقامات دادسرا دارد، باید ابتدا به نقش دادستان در سلسله مراتب قضایی دادسرا پرداخت.

دادستان کیست

در ادامه بحث قبلی، باید توضیح دهیم که دادستان و قاضی دو نقش متفاوت در سیستم قضایی دارند.
دادستان فردی است که در همه مراحل پرونده‌های قضایی نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند.
او مسئول جمع‌آوری شواهد و ادله‌های مورد نیاز جهت رسیدگی به پرونده‌های جنایی و داوری در دادگاه است.
علاوه بر این، دادستان مسئول بررسی و تعقیب دخالت‌های غیرقانونی در حوزه عدالت و حفظ نظم اجتماعی است.
از سوی دیگر، قاضی فردی است که مسئول صدور رای در پرونده‌های حقوقی و کیفری است.
او با توجه به شواهد و ادله‌های ارائه شده و علم و عدالت خود، درباره پرونده تصمیم‌گیری می‌کند و صلاحیت قضاوت را دارد.
بنابراین، دادستان و قاضی دو نقش جداگانه در سیستم قضایی دارند.
دادستان مختص به مرحله قبل از دادگاه و جمع‌آوری شواهد است، در حالی که قاضی صاحب صلاحیت قضاوت در دادگاه است و مسئول صدور رای نهایی است.

در پاسخ به این پرسش، باید اشاره کرد که دادستان یکی از مقامات حاضر در دادسرا است و عملیات فعالیت خود را انجام می‌دهد.
به عکس قاضی که وظیفه اصلی او صدور حکم است، دادستان مسئولیت صدور رای ندارد، به طور اصلی وظیفه اصلی وی در دعاوی کیفری تحقیقات و پیگیری اولیه جرم است.
او می‌تواند این تحقیقات را با کمک مقامات دیگر دادسرا، مانند بازپرس و دادیار، رسیدگی و بررسی کند و نتایج تحقیقات وی در صدور رای توسط قاضی مدنظر قرار می‌گیرد.

البته، ‌معاونت‌ها و ‌وظایف دادستان به جز فعالیت‌های پژوهشی و کشف جرم، شامل دیگر وظایفی است که تاکید می‌کنیم که می شناسیم و شامل برافزایی حقوق عمومی و همچنین حفاظت از حقوق اشخاص محدود است و به همین دلیل دادستان به عنوان مدعی العموم شناخته می‌شود و وظیفه اصلی او است برای دفاع از حقوق عمومی شهروندان، که تفاوت و تغییر در این دو را در ادامه توضیح می دهیم.

فرق قاضی با دادستان چیست

در بخش قبل، به طور کلی تشریح کرده‌ایم که چه معنایی برای قاضی و دادستان دارند.
اکنون ممکن است بپرسید که اصلاً تفاوت‌هایی بین قاضی و دادستان وجود دارد؟ ببینیم این دو مقام چه تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند.

در پاسخ به این سؤال، می‌توان گفت که به طور کلی، در دعاوی حقوقی و کیفری، شخصی که حکم صادر می‌کند، با عنوان قاضی شناخته می‌شود.
اما شخصی که مسؤولیت ریاست دادسرا در حوزه کشف جرم، تعقیب و تحقیق مقدماتی را برعهده دارد و بازپرس‌ها و دادیاران تحت نظارت و ریاست وی فعالیت می‌کنند، با عنوان دادستان شناخته می‌شود.

بر این اساس، یکی از تفاوت‌های مهم بین قاضی و دادستان این است که قاضی باید صرفاً بر اساس قانون و ادله اثبات‌کننده دعوی‌ها، مانند سوگند، شهادت شهود یا علم قاضی، صدور رای کند و باید بی طرف باشد.
از طرف دیگر، دادستان به عنوان نماینده عمومی و مدعی العموم، وظیفهٔ انجام اعمال قانونی را با نمایندگی از مردم بر عهده دارد و به طور قاعده عمومی بی طرف نیست.

یکی از تفاوت‌های مهم بین قاضی و دادستان این است که قاضی دادگاه حقوقی باید بر اساس قوانین و مقررات عمل کند و با توجه به اصل منع تحصیل، باید دلایل و مدارک مناسبی را برای تصمیم خود ارائه کند.
در دعاوی حقوقی، هر طرف باید با ارائه ادله و شواهد کافی، دعوا خود را ثابت کند.
بنابراین، اگر قاضی دادگاه حقوقی به نفع یکی از طرفین تصمیم بگیرد بدون ارائه دلیل مناسب، به عدالت و بی‌طرفی خلاف عمل می‌کند.

در دعاوی کیفری، بر اساس اصل تفتیش، دادرس باید ادله لازم را جمع آوری کند.
دادستان نیز در دعاوی کیفری موظف است با استفاده از مقامات دادسرا، مانند بازپرس پرونده و دادیاران، جرم را کشف کند، مجرم را تعیین نماید و در مورد جرم ارتکابی تحقیقاتی انجام دهد.

همچنین، قاضی دادگاه صلاحیتی در صدور رأی ندارد، بلکه نمایندگی از عموم مردم را بر عهده دارد و تحت تعقیب کیفری، متهمان را به دستگاه قضایی ارجاع می‌دهد.
او با در نظر گرفتن دیدگاه خود، می‌تواند رأی صادر کند.
این حکم بر اساس شواهد و دلایل کافی که به ارتکاب جرم اشاره دارند، به منافع عمومی شهروندان خدمت می‌کند.
هر چند قاضی نمی‌بایستی به نظریات دادستان پایبند باشد و مستقل در صدور رأی است.

وظایف و اختیارات قاضی و دادستان

در بخش‌های قبلی، تفاوت بین قاضی و دادستان را بررسی کردیم.
در رابطه با این موضوع، برای توضیح تفاوت‌های قاضی و دادستان باید وظایف و اختیارات هر یک را بررسی کنیم.
هر دو از این عناصر در مراجع قضایی وظایف و اختیارات خاصی دارند.

بر اساس اصل ۱۶۷ قانون اساسی، فردی که به عنوان قاضی معرفی می‌شود مسئول است که با رعایت قوانین رسمی و تصویب شده، تلاش کند تا حکم هر پرونده را پیدا کرده و به موجب آن رای صادر کند.
در صورت عدم وجود حکمی در قوانین رسمی، وی ملزم است با استناد به منابع معتبر اسلامی یا فتاوای معتبر، حکمی را صادر نماید.

بر هر حال، داور قادر نیست با بهونه نبودن یا اشتباه در قوانین، از رسیدگی به اختلاف و حل اختلاف خودداری کند.
البته وظیفه مذکور مختص دعاوی حقوقی است.
زیرا در دعاوی کیفری و جرم، داور فقط ملزم به صدور حکم عملی است که در قانون مجازات اسلامی وجود دارد.

این متن با استفاده از تگ‌های HTML و بیان به زبان فارسی اصلاح شد:اما درباره وظایف دادستان باید گفت که اصلی ترین مسئولیت دادستان، ریاست بر دادسرا است، او از طریق مقامات دادسرا مانند بازپرس و دادیاران، اقدامات لازم برای کشف جرم و تعقیب مجرمان را انجام می‌دهد.
در صورت عدم حضور دادستان، وظایف دادستان را معاون دادستان بر عهده می‌گیرد.
به اطلاعاتی که بر اساس قانون آیین دادرسی کیفری در دست او است، برخی از مهم‌ترین وظایف دادستان شامل موارد زیر است:

دادستان مسئولیت پیگیری جرم را دارد.
به همین جهت در صورت وجود شکایت از طرف شاکی یا مدعی خصوصی، اعلام جرم توسط هر یک از کارشناسان قضایی، مقامات رسمی یا افراد قابل اعتماد، اقرار متهم به ارتکاب جرم، شواهد آشکار از وقوع جرم یا هر اطلاع برسانی به دادستان درباره‌ی وقوع جرم به هر نحوی، باعث می‌شود که دادستان نسبت به پیگیری مجرمانه اقدام نماید.
البته، اگر مجنون یا صغیر جانشین بزه‌دیده باشد و قادر به شکایت از جرم نباشد، دادستان موظف است جرم را پیگیری کند.

از میان اختیاراتی که دادستان دارد، یکی این است که وقتی که احتیاج دارد، مجاز است پرونده را مطالعه کرده و درخواست تکمیل تحقیقات را ارسال کند و بازپرس، باید به دستور دادستان، تحقیقات را به نتیجه برساند.
همچنین، دادستان می‌تواند دستورات لازم را به بازپرس و دادیار خود بدهد و به هر حال دادیار موظف است به دستورات دادستان اطاعت کند.

یکی از مسئولیت‌های مهم یک دادستان، ارائه کیفرخواست برای متهمان است.
هنگامی که بازپرس، پس از آغاز تحقیقات اولیه درباره جرم، شواهد قوی مبنی بر ارتکاب جرم توسط متهم را بدست می‌آورد، قراری تحت عنوان قرار جلب به دادرسی صادر می‌کند و سپس پرونده را به دادستان ارسال می‌کند.
سپس دادستان کیفرخواست را تهیه کرده و آن را به قاضی دادگاه ارجاع می‌دهد، تا رای صادر گردد.