امروزه شوراهای حل اختلاف به همراه دادگاه‌های دادگستری نقش بسیار مهمی در رسیدگی به پرونده‌های قضایی ایفا می‌کنند. در واقع به دلیل حجم بالای پرونده‌های قضایی که به دادگاه‌ها ارجاع می‌شوند، ایجاد شده‌اند تا با بررسی اختلافات کم اهمیت‌تر، دادگاه‌ها فرصت و توانایی لازم برای رسیدگی به دعاوی مهمتر را داشته باشند. این شوراها با عنوان شورای حل اختلاف معروف هستند.

بنابراین، شوراهای حل اختلاف و دادگاه‌های تفاوت با هم تفاوت‌هایی دارند و نمی‌توان آنها را معادل دادگاه تلقی کرد. هر چند شوراهای حل اختلاف صلاحیت رسیدگی و صدور حکم را دارند، اما آرا و تصمیماتی که توسط آنها صادر می‌شود، قابل تجدیدنظر در دادگاه است. شوراهای حل اختلاف با دادگاه از سه جنبه، یعنی صلاحیت‌ها و موضوعاتی که مورد رسیدگی قرار می‌گیرند، روند رسیدگی و هزینه‌های دادرسی تفاوت می‌کنند.

به مناسبت فوق، در این مقاله به بررسی نقاط مختلف و مهمی در مورد تفاوت‌های شورای حل اختلاف با دادگاه خواهیم پرداخت. این تفاوت‌ها عبارتند از: صلاحیت یا موضوع رسیدگی، روند رسیدگی و هزینه دادرسی. به طور خلاصه، در این مقاله به تشریح برخی از جوانب مهم و متفاوت این دو نهاد پرداخته خواهد شد.

فرق شورای حل اختلاف با دادگاه از نظر صلاحیت یا موضوع رسیدگی

با توجه به قانون اساسی، همه افراد حق دارند به دادگاه‌های صالح مراجعه کرده و از صلاحیت و موضوع رسیدگی شوراهای حل اختلاف در مقایسه با دادگاه‌های تفاوت استفاده کنند. دادگاه‌های دادگستری نیز به عنوان مرجع رسمی برای تظلمات و شکایات محسوب می‌شوند.

با این حال، علاوه بر دادگاه‌های دادگستری شامل دادگاه‌های حقوقی و دادگاه‌های کیفری برای رسیدگی به دعاوی حقوقی و کیفری، شورای رفع اختلاف نیز وجود دارد. این شورا فقط در برخی از دعاوی با اهمیت کمتر صلاحیت رسیدگی دارد و تلاش می‌کند ابتدا برای حصول توافق میان طرفین اقدام کند. بنابراین، صلاحیت دادگاه‌های دادگستری عمومی است و صلاحیت شورای رفع اختلاف صرفا در موارد تعریف شده قانونی است و از این نظر تفاوت دارند.

صلاحیت دادگاه حل اختلاف و مباحث قابل بررسی توسط شورای حل اختلاف را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد. در دسته اول، شورای حل اختلاف مانند دادگاه صلاحیت رسیدگی است و می‌تواند در دعاوی خاصی حکم صادر کند. این دسته شامل موضوعاتی است که نیازمند رسیدگی قضایی هستند. اما در دسته دوم، شورای حل اختلاف تنها صلاحیت تلاش برای حصول سازش بین طرفین دعوا را دارد و حکم صادر نمی‌کند؛ در صورت عدم توافق، موظف است پرونده را به دادگاه منتقل کند.

فرق شورای حل اختلاف با دادگاه از نظر روند رسیدگی

شورای حل اختلاف با دادگاه، تفاوت‌های مهمی در نحوه و روند رسیدگی به اختلافات دارد که در قسمت قبل بررسی شد. این شورا، در طول رسیدگی به اختلاف، می‌تواند حکم صادر کند یا پس از تلاش برای حل وفقی بین طرفین، گزارش اصلاحی را صادر کند. این تصمیمات مهمی است که نیازمند دقت و تجربه است.

فرق و تفاوت شورای حل اختلاف با دادگاه بر اساس ترتیبات و روند رسیدگی خود دارای تمایزاتی است. در شورای حل اختلاف به دلیل تسریع در فرآیند حل و فصل اختلافات بین طرفین، تلاش می شود از رفتن به دادگاه خودداری شود. بنابراین، طبق قانون شورای حل اختلاف، رسیدگی در شورای حل اختلاف مستلزم پیروی از تشریفات مدنی در قوانین رسیدگی دادرسی نمی باشد. این قوانین در مورد شرایط شکلی دادخواست، نحوه ابلاغ اوراق قضایی، تعیین زمان رسیدگی در شورای حل اختلاف و جلسات دادرسی طبق تشریفات مدنی تعیین نمی شود.

با این وجود در حال حاضر، روش‌های رسیدگی به اختلافات در شورای حل اختلاف به طور قابل توجهی شباهت دارد با روش‌هایی که در دادگاه‌ها بکار می‌رود. مطابق قانون شورای حل اختلاف، رسیدگی به اختلافات می‌تواند به صورت کتبی یا شفاهی با درخواست طرف ضروری صورت پذیرد. اما در حال حاضر، اگر کسی قصد ثبت شکایت یا درخواست حل اختلاف را به شورای حل اختلاف داشته باشد، باید به دفاتر خدمات قضایی مراجعه کرده و دادخواست خود را به صورت الکترونیکی تنظیم نماید. همچنین، ابلاغ اوراق قضایی نیز از طریق سامانه ابلاغ اوراق قضایی دادگاه انجام می‌شود.

بدون شک، بر اساس قانون شورای حل اختلاف، روند رسیدگی توسط قاضی شورا، با رعایت اصول و قواعدی که برای رسیدگی تعیین شده به عنوان مثال صلاحیت، حق دفاع، حضور در فرآیند دادرسی و رسیدگی به دلایل و مدارک تابع قوانین و مقررات قانون آیین دادرسی مدنی و آیین دادرسی کیفری است. با این حال، در مقایسه با دادگاههای حقوقی و کیفری، روند رسیدگی در شورای حل اختلاف تفاوت چندانی ندارد.

مادامی که صحبت از صدور رأی، استفاده از رأی‌های صادر شده در شورا، تجدید نظر در رأی‌های شورا، و همچنین هزینه‌های مربوط به رفع اختلافات در شورای حل اختلاف مطرح می‌شود، تمامی امور براساس قوانین و مقررات قانونی شورای حل اختلاف پیگیری می‌شود. طرفین دعوا می‌توانند به شخص در جلسات شورای حل اختلاف حاضر شوند و یا از خدمات یک وکیل دادگستری استفاده کنند. شورای حل اختلاف می‌تواند علاوه بربررسی دلایل ارایه شده توسط طرفین دعوا، با توجه به ارجاع قاضی شورا، به تحقیق درباره محل دعوا، بازدید میدانی و حتی جمع‌آوری شواهد نیز بپردازد.

فرق شورای حل اختلاف با دادگاه از نظر هزینه دادرسی

در بخش قبل به طور جزیی و کامل، تفرق دادگاه از شورای حل اختلاف در زمینه صلاحیت و موضوعاتی که به آنها می‌پردازند و نحوه رسیدگی به آنها توضیح داده‌شد و همچنین اشاره شد که شورا و دادگاه در خصوص هزینه‌های دادرسی نیز تفاوت دارند و هزینه‌های دادرسی شورا بر اساس قانون شورا مشخص می‌شود. این بخش به مرور تفاوت هزینه‌های دادرسی شورا و دادگاه را بررسی خواهیم کرد. ضمنا، در این متن از تگ‌های HTML مانند و استفاده خواهیم کرد.