یکی از مفاهیم مهم در حوزه حقوق مدنی و حقوق تجارت، شرکت است. شرکت‌ها به دو دسته عمده تقسیم می‌شوند، شرکت‌های مدنی و شرکت‌های تجاری. در سال‌های اخیر با افزایش حمایت از حقوق مالکیت فکری، یک نوع شرکت تجاری مخصوص ایجاد شده است که با نام شرکت‌های دانش‌بنیان شناخته می‌شود. این شرکت‌ها از استفاده از تکنولوژی و دانش‌های نوین استفاده می‌کنند و معمولاً در زمینه‌های پژوهش و تحقیقات علمی و فناورانه فعال هستند. از آنجا که شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه تولید کالا یا خدمات مبتنی بر دانش و نوآوری فعالیت می‌کنند، در استفاده از حقوق مالکیت فکری و ثبت اختراعات خود بسیار مهم هستند.

شرکت دانش‌بنیان، یک شرکت پیشرو است که با ارتقاء و گسترش دانش و تکنولوژی، به ترویج علم و دانش در جامعه کمک می‌کند. این شرکت‌ها به عنوان یکی از بهترین انتخاب‌ها برای تأسیس و ثبت شرکت‌ها شناخته می‌شوند. همچنین، با برخورداری از مزایای قانونی متعدد از جمله معافیت از پرداخت مالیات، عوارض گمرکی، سود بازرگانی و عوارض صادراتی به مدت پانزده سال، این شرکت‌ها توانسته‌اند محبوبیت بیشتری پیدا کنند. اشخاصی که قصد تاسیس و ثبت یک شرکت دانش‌بنیان را دارند، باید با قوانین مربوطه و نحوه ثبت آن آشنا شوند.

بر اساس اهمیت موضوع و به دلیل اینکه "تاسیس شرکت دانش بنیان" از طریق سامانه خاص مورد انجام قرار می‌گیرد، در این مقاله، ابتدا به سوال "شرکت دانش بنیان چیست؟" پاسخ داده می‌شود و سپس در مورد "قوانین، مزایا و معایب تشکیل این نوع سازمان" توضیح داده می‌شود.‌

شرکت دانش بنیان چیست؟

یکی از مفاهیم حقوقی مهم که در حوزه حقوق مدنی و حقوق تجارت بررسی می‌شود، مفهوم "شرکت" است. شرکت‌ها به طور کلی به دو دسته‌ی شرکت‌های مدنی و شرکت‌های تجاری تقسیم می‌شوند. یکی از نوعی از شرکت‌های تجاری که در سال‌های اخیر در کشورمان گسترش یافته و عملی شده است، شرکت‌های دانش بنیان می‌باشند. اولین سؤالی که درباره‌ی این نوع از شرکت‌های تجاری پیش می‌آید این است که شرکت‌های دانش بنیان چیستند و شرایط تشکیل آنها چگونه است؟

بنابراین، همانطور که در مورد قسمت قبلی می‌توان دید، یک شرکت دانش‌بنیان، یک شرکت است که با همکاری و توسعه دانش و فناوری، به ارتقای علم و دانش در جامعه کمک می‌کند. این کمک می‌تواند به وسیله تولید کالاهای دانش‌بنیان یا از طریق سایر تولیدات علمی صورت گیرد. شبیه به شرکت‌های دیگر تجاری، ثبت شرکت دانش‌بنیان نیز ضروری است و می‌تواند توسط بنیانگذاران یا وکیلان ثبت شرکت دانش‌بنیان انجام شود.

بایستی توجه کنیم که طبق قوانین تشکیل شرکت‌های دانش‌بنیان، شرکت‌های دولتی، مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی و همچنین شرکت‌ها و مؤسساتی که بیش از نصف مالکیت آن‌ها به شرکت‌های دولتی و مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی تعلق داشته باشد، از حمایت‌های قانونی در حوزه حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات بهره‌مند نخواهند شد. این حمایت‌ها شامل معافیت از پرداخت مالیات، عوارض گمرکی، سود بازرگانی و عوارض صادراتی به مدت پانزده سال می‌شود.

قوانین تاسیس شرکت دانش بنیان

مطابق قوانین تاسیس شرکت‌های دانش‌بنیان، برای تشکیل و ثبت این نوع شرکت‌ها، شرایطی قانونی وجود دارد که متقاضیان باید آن را رعایت کنند و تولیدات این شرکت‌ها نیز باید با شرایط قانونی تطابق داشته باشد. این شرایط در آیین‌نامه تشخیص و ارزیابی شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان به تفصیل ذکر شده است.

شاخص‌های عمومی برای تشخیص شرکت‌های دانش بنیان می‌توانند به صورت زیر باشند:

• سابقه کارآفرینی و مهارت‌های کارشناسی
• کیفیت و نوآوری محصولات و خدمات
• میزان سودآوری و درآمدزایی

از این شاخص‌ها به منظور ارزیابی و تمیزدهی به شرکت های دانش بنیان استفاده می‌شود. با استفاده از قوی بودن هریک از شاخص‌ها، می‌توان به یک تجزیه و تحلیل دقیق‌تر از عملکرد شرکت پرداخت و همچنین برای تصمیم‌گیری در مورد سرمایه‌گذاری در شرکت‌های دانش بنیان موثر بود.

شاخص‌های کلی برای تشخیص شرکت‌های دانش‌بنیان، براساس آیین‌نامه مربوطه تعیین شده است. این شاخص‌ها شرایط کلی مربوط به اعضای هیات مدیره و درآمد شرکت را شامل می‌شوند. طبق قوانین مذکور، از تگ‌های شرکت دانش‌بنیان و تگ‌های شرکت برای تشخیص شاخص‌های عمومی استفاده می‌شود.

حداقل دو سوم از افرادی که در هیات مدیره شرکت دانش بنیان هستند، باید حداقل دو شرط زیر را داشته باشند: - دارای مدرک تحصیلی حداقل کارشناسی باشند. - دارای سابقه‌ی شغلی یا علمی در حوزه فعالیت شرکت و یا سابقه‌ی مدیریتی حداقل ۳ ساله باشند. - دارای حداقل یک اختراع داخلی که ارزیابی شده باشد یا یک اختراع بین المللی مرتبط با حوزه‌ی کاری شرکت داشته باشند.

در سال مالی قبل، حداقل نیمی از درآمد شرکت، مربوط به فروش فناوری، کالا و یا خدمات دانش‌بنیان بوده است.

حداقل باید شش ماه سابقه پرداخت بیمه برای سه نفر از کارمندان تمام وقت در شرکت وجود داشته باشد.

شاخص‌های انحصاری برای تشخیص شرکت‌های دانش‌بنیان: شاخص‌های انحصاری جهت تشخیص شرکت‌های دانش‌بنیان عبارتند از:

• نوآوری و خلاقیت: ارزیابی قدرت خلاقیت و نوآوری شرکت در تولید و ارائه محصولات یا خدمات فراگیر و برتر
• تکنولوژی و پژوهش و توسعه: توانایی شرکت در به‌کارگیری فناوری‌های پیشرفته و انجام پژوهش‌های نوین برای تولید و بهبود محصولات و خدمات
• تیم مدیریتی و کارکنان: تحلیل تیم مدیریتی و کارکنان در جهت داشتن سوابق قوی و تخصص‌های لازم برای مدیریت یک شرکت دانش‌بنیان
• مزیت رقابتی: بررسی مزیت رقابتی شرکت در بازاریابی، فروش، تولید و خدمات پس از فروش و جذب مشتریان جدید
• استراتژی و برنامه‌ریزی: ارزیابی استراتژی‌ها و برنامه‌های پیشنهادی جهت تحقق اهداف شرکت‌های دانش‌بنیان

تاکید می‌شود که این شاخص‌ها به‌منظور تشخیص و ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان به‌کار می‌روند و هر شرکت دانش‌بنیان ممکن است دارای شاخص‌های مختلفی باشد که باید مورد بررسی قرار بگیرد.

شاخص‌های ویژه برای تشخیص شرکت‌های دانش‌بنیان، همانند شاخص‌های عمومی، در آیین‌نامه تشخیص شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان، ذکر شده است و برای هر نوع شرکت دانش‌بنیان، متفاوت و ویژه هستند. به عنوان مثال، شاخص‌های خاص برای تشخیص شرکت‌های تولیدکننده کالاهای دانش‌بنیان، شامل موارد زیر است: - شاخص ایمنی محصول: به اهمیت ایمنی و کیفیت محصولات دانش‌بنیان اشاره دارد. - شاخص نوآوری و پژوهش: به میزان فعالیت‌های تحقیق و توسعه و نوآوری در شرکت دانش‌بنیان اشاره دارد. - شاخص بازارپسندی: به استقبال مشتریان از محصولات و خدمات دانش‌بنیان اشاره دارد. - شاخص مدیریت: اهمیت مدیریت حرفه‌ای و کارآمد در شرکت دانش‌بنیان را بیان می‌کند. - شاخص مالی و سرمایه‌گذاری: به سازگاری مالی و استراتژی سرمایه‌گذاری شرکت دانش‌بنیان اشاره دارد. - شاخص ارتباطات و بازاریابی: به کیفیت ارتباطات و استراتژی بازاریابی شرکت دانش‌بنیان اشاره دارد. این شاخص‌ها با استفاده از بررسی و ارزیابی کیفیت و عملکرد شرکت‌های دانش‌بنیان، در فرآیند تشخیص و ارزیابی آن‌ها در نظر گرفته می‌شوند.

شرکت باید کالا یا کالاهایی دانش بنیانی را تولید کند و طی دو سال گذشته آنها را به صورت کالای جدید یا بهبود یافته به بازار عرضه کند. این شرکت باید از طریق دانش فنی، این کالاها را بومی سازی کند.

تعداد نیروی انسانی که در بخش‌های مختلف شرکتهای دانش‌بنیان و در سطح کارشناسی و بالاتر مشغول به فعالیت هستند باید حداقل ۳۰ درصد از کل کارمندان تمام وقت باشد.

تلاش و پیشروی شرکت در تحقیق و توسعه باید حداقل ۷ درصد از فروش سالانه شرکت را تشکیل دهد.

تأیید معیارها و پارامترهای مربوط به محصولات و خدمات مبتنی بر دانش، برایمان اهمیت دارد. تأیید این معیارها نشان‌دهنده‌ی کیفیت و قابلیت استفاده از محصولات و خدماتی است که بر اساس دانش و تجربه به عموم ارائه می‌شوند. استفاده از تگهای قوی و تأکید در محصولات دانش‌بنیان بیشتر منجر به جذب مشتریان و تأمین رضایت آنها خواهد شد.

برای تأیید شرکت دانش بنیان و بهره‌مندی از مزایای قانونی، علاوه بر شاخص‌های عمومی و اختصاصی که در بالا توضیح داده شد، ضروری است تا محصولات و خدمات ارائه شده توسط این شرکت دانش بنیان، دارای ویژگی‌های مشخصی باشند که در قانون تعریف شده‌اند. معیارهای تأیید شده برای کالاها و خدمات دانش بنیان در آیین‌نامه ارزیابی شرکت‌ها و مؤسسات دانش بنیان ذکر شده‌اند و شامل موارد زیر هستند: emphasize "شرکت دانش بنیان" emphasize "شرکت"

سطح تکنولوژی: برای تولید محصولات و خدماتی توسط شرکت‌های دانش‌بنیان، لازم است که در حوزه‌ی فناوری‌های پیشرفته یا متوسط به پیشرفته باشند. این به این معناست که دانش فنی و فرآیند طراحی و ساخت محصول به طور قابل توجهی پیچیده است و سخت‌تر است که توسط دیگران کپی شود. این نیازمند تحقیق و توسعه‌ای است که تیم فنی متخصص باید انجام دهد و در نتیجه ویژگی‌ها و عملکردهای پیچیده‌ای در محصول ایجاد شود.

مرحله تولید کالاها باید توسط یک شرکت دانش‌بنیان صورت گرفته و در این مرحله حداقل یک نمونه آزمایشگاهی از کالا، که قابلیت بررسی فنی را دارد، ساخته شده باشد. همچنین خدمات ارائه شده توسط شرکت باید دارای اسناد فروش معتبر باشند.

«طراحی براساس تحقیق و توسعه» یعنی طراحی کالاها یا خدمات توسط یک شرکت در نظر گرفته می‌شود که بر اساس فعالیت‌های تحقیقی و توسعه‌ای صورت گرفته و حداقل یکی از موارد زیر را در بر می‌گیرد: طراحی زیرساخت اصلی کالا و خدمت، طراحی یکپارچه‌سازی آن، یا طراحی فرآیند تولید کالا و خدمت.

مزایای تاسیس شرکت دانش بنیان

پس از پاسخ به این سوال که چیست شرکت دانش بنیان؟ و معرفی قوانین تاسیس شرکت دانش بنیان، همچنین، توضیح شرایط و شاخص های عمومی و اختصاصی این گروه از شرکت ها، در این بخش، قصد داریم، درباره مزایای تاسیس این گروه از شرکت ها، توضیح دهیم که عبارتند از:

مطابق قانون، امکان دریافت معافیت مالیاتی از سازمان مالیات، عوارض، حقوق گمرکی، سود بازرگانی و عوارض صادراتی برای مدت پانزده سال وجود دارد.

امکان دریافت تسهیلات با بهره‌کم یا بی‌بهره در دوره‌های کوتاه یا بلند مدت، توسط سازمان‌های مربوطه، جهت تأمین بخش یا کلیه هزینه‌های مربوط به تولید، تأمین و استفاده از فناوری موجود، وجود دارد.

در اولویت قرار گرفتن شرکت‌ها و موسساتِ دانش‌بنیان، برای استقرار در محل‌هایی نظیر پارک‌های علم و فناوری، مناطق ویژه اقتصادی یا مناطق ویژه علم و فناوری و همچنین مراکز و سازمان‌های رشد، بسیار مهم است.

با استفاده از دریافت یک بیمه مناسب، در تمام فرآیند تولید، عرضه و به کارگیری، از مزایای بیمه برخوردار شوید.

برخورداری از امکانات و امتیازات ویژه و تسهیلات منحصر به فرد مربوط به شرکت در برخی از فرایندهای مناقصه‌ای

در ابتدا، لازم است بیشترین توجه ویژه به شرکت‌ها و سازمان‌های نوآورانه دانش‌بنیان در فرآیند واگذاری کامل یا جزئی از سهام مراکز و نهادهای تحقیق و توسعه دولتی قابل واگذاری اندازه گیری شود. این اقدام بر اساس بندهایی از قانون اصلاحی از طریق اصلاحیه چهارم برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی که مشروح شده است، به انجام رسیده است. به همین دلیل، برای کسب اطلاعات بیشتر درباره مقررات ثبت شرکت به مطالعه مقاله زیر توصیه می‌شود.

معایب تاسیس شرکت دانش بنیان

در بخش قبل، ما بحث کردیم که چه فوایدی در تاسیس شرکت دانش بنیان وجود دارد. در این قسمت، می‌خواهیم درباره معایب تاسیس این نوع شرکت صحبت کنیم و به سوال "چه معایبی در تاسیس و ثبت شرکت دانش بنیان وجود دارد؟" پاسخ دهیم. معایب تاسیس شرکت دانش بنیان شامل موارد زیر است: - عدم اطمینان در موفقیت فرآیند نوآوری و تجاری‌سازی فناوری‌ها - کاهش منابع مالی به دلیل صرفه‌جویی در مراحل اولیه توسعه - وجود ریسک بالا در مورد قابلیت اجرایی بودن ایده‌ها و تکنولوژی‌های جدید - مواجهه با مشکلات حقوقی و کنوانسیون‌های حاکم بر حقوق مالکیت فکری - محدودیت در دستیابی به منابع مالی و سرمایه‌گذاری برای توسعه شرکت - ضعف در ایجاد شبکه ارتباطی و همکاری با سایر شرکت‌ها و سازمان‌ها - بروز رقابت شدید در صنعت و تحمیل هزینه‌های بالای بازاریابی و تبلیغات در نتیجه، تاسیس شرکت دانش بنیان همراه با معایب خاص خود می‌آید و برای موفقیت در این حوزه، باید به مدیریت دقیق این معایب و یافتن راهکارهای مناسب توجه کرد.

اولین نقطه ضعف از شرکت‌های دانش‌بنیان این است که بازار داخلی آن‌ها کوچک و محدود است و محصولاتی که تولید می‌کنند نیز به تعداد محدودی دسترسی دارند. همچنین، استقبال کمی از محصولات داخلی توسط مردم بازار داخلی می‌شود که می‌توان آن را یکی از عیوب بازار داخلی شرکت‌های دانش‌بنیان دانست که تأثیر زیادی بر فعالیت این شرکت‌ها دارد.

یافتن بازارهای خارجی و دستیابی به آن‌ها برای شرکت‌های دانش بنیان ممکن است با مشکلات و چالش‌های فراوانی همراه باشد. این امر می‌تواند یکی از نقاط ضعف و معایب تاسیس این شرکت‌ها باشد.