شرایط پرداخت نفقه

یکی از وظایفی که پس از ازدواج به عهده همسر و پدر خانواده می‌افتد، پرداخت نفقه برای همسر و فرزندان است.
این وظیفه، هم شامل تضمین اجرای حقوقی با توقیف اموال و هم تضمین اجرای کیفری با جلب بر اساس قوانین مجازات اسلامی است.
اما برای اینکه همسر یا فرزندان حق مطالبه نفقه را از همسر یا پدر خود داشته باشند و او هم موظف به پرداخت این نفقه قانونی باشد، شرایط مشخصی باید در قانون مدنی وجود داشته باشد، و بدون حتی یکی از این شرایط قانونی، امکان دریافت نفقه وجود نخواهد داشت.
به منظور بررسی این شرایط پرداخت نفقه برای همسر، فرزندان و خویشاوندان، در این مقاله به تفاوت‌های موجود در شرایط نفقه این افراد در قانون مدنی می‌پردازیم.
برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه، همراه ما باشید.

شرایط پرداخت نفقه همسر

یکی از تکالیفی که با عقد نکاح به عهده شوهر می‌گذارد، پرداخت نفقه برای همسر است.
به این معنی که شوهر می‌بایست نفقه همسر خود را تأمین کند و همچنین زن نیز موظف است از شوهر خود استحقاق نفقه را پذیرفته و حمایت کند.
برخلاف آن، شوهر مسئولیت پرداخت نفقه زن و تأمین نیازهای زندگی او را به عهده دارد که با عقد ازدواج تعیین می‌شود.
اما اجرای این تکلیف به وجود شرایط مشخص در قانون مدنی وابسته است که این شرایط با شرایط نفقه فرزندان و سایر اقوام تفاوت دارد.
در اینجا به سوالی پرداخته می‌شود که چه شرایطی برای پرداخت نفقه همسر وجود دارد.

اصلی‌ترین شرط برای پرداخت نفقه همسر، برقراری عقد نکاح به صورت دائمی است.
این شرط به صورت صریح در ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی ذکر شده است: "در عقد دائم، نفقه زن بر عهده شوهر است.
" همچنین، به موجب ماده ۱۱۱۳ این قانون، می‌توان استنباط کرد که در عقد انقطاع، زن حق نفقه ندارد.
عقد انقطاع، به معنای عقد نکاح موقت است که در جامعه با عنوان صیغه معلوم است.

با این وجود، وقوع نکاح بر اساس شرطی که از همیشگی بودن آن وارد نموده شده است، مستثنا دارد.
این استثنا مربوط به ماده ۱۱۱۳ است، به این معنا که در صورتی که در ازدواج موقت نیز شرط نفقه تعیین گردد، شوهر باید براساس توافقی که صورت گرفته است و نه به عنوان یک الزام قانونی، موظف به پرداخت نفقه برای همسر خود باشد.

"نفقه همسر و شرایط قانونیدر قانون مدنی، یکی از شروط لازم برای دریافت نفقه همسر این است که زن، به شوهرش تمکین کند.
این شرط در ماده 1108 قانون مدنی تعیین شده است و بر اساس آن: «اگر زن، بدون هیچ مانع قانونی، وظایف زوجیت را اجرا نکند، مستحق دریافت نفقه نمی شود.
» تمکین دارای دو معنی کلی و خاص است.
در معنی خاص، تمکین به معنای رابطه جنسی متعارف بین زوجین است، در حالی که تمکین کلی به معنای پذیرش ریاست شوهر بر خانواده و تاثیرات آن، از جمله سکونت در مکانی که توسط شوهر تعیین شده است و درخواست اجازه از او، قبل از خروج از کشور است.
"

توجه داشته باشید که در قانون، شرایط پرداخت نفقه همسر شامل استثنائات متعددی است، از جمله حبس زوجه.
حق حبس زوجه در عقد نکاح با تصریح قانون گذار در ماده 1085 قانون مدنی، به زن اجازه داده می‌شود تا تا زمان دریافت کامل مهریه‌اش، از خدمات زوج خودداری کند و به همین طریق هم مهریه خود را دریافت نماید.

برای اجرای حکم حبس، ضروری است که پس از ازدواج، زن از هر گونه حمایت و حمایتی در برابر شوهر خودداری کند و همچنین مهریه اش در همان زمان تعیین شده باشد.
بنابراین، اگر همسر به طور داوطلبانه حتی یکبار از همسر خود حمایت کرده باشد یا اگر مهریه با توجه به امکانات شوهر تعیین شده باشد، حق حبس نخواهد داشت و در صورت امتناع از حمایت، حق نفقه او ساقط خواهد شد.

شرایط پرداخت نفقه همسر در قانون مدنی، شامل شرط سکونت زن در منزل تعیین شده توسط شوهر است.
این مورد، به طور واقعی، یک معیار برای تعیین تکلیف تمکین زن است.
بنابراین، به طور قاعدتاً، پرداخت نفقه همسر برعهده شوهر است تا زمانی که زن در منزلی که شوهر انتخاب کرده، زندگی کند.
با این حال، این قاعده دارای دو استثناء مهم است.

استثنای اول، در جایی است که حق تعیین منزل، ضمن عقد نکاح، به زن داده شده باشد.
در این صورت، زن، حق خواهد داشت تا شهر و منزل محل سکونت را مشخص کرده و شوهر، نمی تواند به بهانه مخالفت با خواست زن، از پرداخت نفقه به وی خودداری کند.

استثنای دوم در قانون مدنی، ارتباط مستقیمی با ماده ۱۱۱۵ دارد.
بنابر این ماده: اگر زن در یک خانه با همسر خود به خواب آید و این موضوع برای زن احساس ترس و خطر جسمی، مالی یا اعتباری به همراه داشته باشد، زن می تواند به خانه مستقل بروید.
در صورت تثبیت وقوع خطر مذکور، دادگاه تصمیم می‌گیرد که زن نباید به خانه همسر برگردد و در طول مدتی که زن به دلیل عذر خاص قادر به بازگشت به خانه نباشد، هزینه های ایشان بر عهده همسر خواهد بود.

بنابراین، در صورتی که زن به دلیل بروز ترس از آسیب بدنی، مالی یا شرافتی به خاطر همزیستی با شوهر در یک منزل، دادگاهی تایید کند، قادر است در یک محل اقامت جداگانه از شوهر زندگی کند و همچنین حق مطالبات مالی خود را از شوهر دریافت نماید.

بر خلاف ضوابط مدنی، عدم توانایی زن در کار و تأمین درآمد برای خود و فرزندانش، همچنین نداشتن شوهر و یا نابودی منابع درآمدی او، فاکتوری برای برخورداری زوج از نفقه نمی‌باشد.
از این رو حتی در تصوری که زن توانایی مالی عالی داشته باشد و دارای مشاغل با درآمد بالا باشد و شوهر نتواند نفقه را تأمین کند، همچنان شوهر ملزم است طبق قانون پرداخت مخارج نفقه خود را به همسر شاغل کند.

تأمین نفقه برای همسر موظف به آن نیست که مختص به دوران ازدواج باشد و در شرایط مختلف، حتی پس از جدایی زوجین، زوج نیز ملزم است نفقه خود را برای همسر خود پرداخت کند.
این شرایط عبارتند از: 1- در دوران انقضاع خلع 2- در دوران انقضاع فوت و 3- در طول عده انقضاع بائن و لغو نکاح، همچنین برای شرایط فقط در صورت بارداری همسر، تا پایان دوران بارداری.

شرایط پرداخت نفقه فرزند

پس از انعقاد عقد ازدواج، شوهر موظف به پرداخت نفقه به همسر خود است.
اما باید توجه داشت که پرداخت نفقه فقط به همسر محدود نمی شود، بلکه بر عهده پدر در اولویت قرار دارد.
همچنین، در مورد نفقه فرزندان، وضعیت تغییر می کند و وظیفه پدر نیست به تنهایی آن را بپردازد.
در صورتی که پدر قادر به پرداخت نفقه نباشد، مسئولیت هزینه های زندگی فرزند بر عهده جد پدری، سپس مادر و در آخر جدات پدری، اجداد و جدات مادری قرار می گیرد.
شرایط پرداخت نفقه فرزندان، متفاوت از نفقه همسر است و در قانون مدنی، ضوابط خاص خود را دارد.
بنابراین، وقت آن است که به بررسی این شرایط بپردازیم.
لازم به ذکر است که نفقه فرزندان، تابع احکام نفقه اقارب است و مقررات و قوانین خاص خود را ندارد.

برخلاف نفقه همسر، قوانین عقد نکاح دائمی شامل شرایط پرداخت نفقه برای فرزندان ناشی از این ازدواج نمی‌شود.
اما طبق مقررات قانون مدنی، فرزندانی که از نکاح موقت یا صیغه حاصل شده‌اند، حق دریافت نفقه از پدر خود را خواهند داشت و این حق در قانون به طور کامل تعیین شده است.

به طبق ماده 1197 از قانون مدنی، برای اینکه پدر یا مادر یا هر فردی که وظیفه پرداخت نفقه را دارد، متعهد به پرداخت نفقه فرزند باشد، باید فرزند، به دلایلی مانند کوچک بودن یا بیماری یا ناتوانی جسمی، قادر به تأمین هزینه های زندگی خود از طریق کار کردن نباشد.

از میان شروط دیگر برای پرداخت نفقه فرزند، می‌توان به قابلیت مالی پدر اشاره کرد که در ماده ۱۱۹۸ قانون مدنی ذکر شده است.
به‌موجب این ماده، پدر موظف است نفقه فرزند را پرداخت کند در صورتی که قادر به پرداخت آن باشد، بدون اینکه به تنگنای مالی و محدودیت در تأمین نیازهای شخصی خود بیفتد.

بر خلاف خواسته از همسر، که قابلیت درخواست نفقه‌ی گذشته و نفقه‌ی آینده را داشته که هردو قابل مطالبه هستند، کودک فقط می‌تواند نفقه‌ی آینده یا جاری خود را از پدر و سایر اشخاص درخواست کند و امکان دریافت نفقه‌ی گذشته را ندارد.

نوع رابطه زن و مرد و موضوع ازدواج بر تعیین نفقه فرزند تأثیری ندارد.
در واقع، فرزندانی که از یک ازدواج مشروع به دنیا می‌آیند، حق دارند که از پدرشان نفقه دریافت کنند.
اما فرزندانی که از رابطه غیرمشروع یا ازدواج شبهه‌آمیز متولد می‌شوند نیز می‌توانند اقدام کنند تا نفقه خود را از پدر خود دریافت کنند.

شرایط پرداخت نفقه خویشاوندان

به غیر از همسر و فرزند، افراد دیگری نیز حق دریافت نفقه را دارند که به آنها نفقه اقارب گفته می‌شود.
این حق در قانون مدنی تعریف شده است.
همانطور که می‌دانیم دریافت نفقه توسط این افراد نیز بستگی به شرایطی مانند قانون دارد.
در این بخش، به توضیح شرایط پرداخت نفقه به خویشاوندان می‌پردازیم.

مطابق ماده ۱۱۹۶ قانون مدنی، یکی از شرایط اساسی در خصوص پرداخت نفقه توسط خویشاوندان یا اقوام، وجود نسبت نزدیک در خط عمودی است.
به عبارت دیگر، فقط اقوام نزدیک در خط تکامل از نظر عمودی (صعود یا نزول) موظف به پرداخت نفقه به یکدیگر هستند.
بنابراین، در روابط خانوادگی، امتیاز پرداخت نفقه فقط برای اقوام نزدیک، بر اساس این قانون قرار دارد.

معنی "اقارب نسبی"، شامل خویشاوندانی است که از طریق بندهای خونی و تولد با یکدیگر ارتباط خویشاوندی دارند.
بنابراین، "خویشاوندان سببی"، یعنی خویشاوندانی که تنها از طریق ازدواج ناشی می‌شوند، با استثنای همسر، حق استفاده از نفقه را ندارند.

همچنین، افرادی که بی واسطه یا با واسطه از هم به دنیا آمده‌اند، به عنوان "خویشاوندانی" خط عمودی معروف هستند.
به عنوان نمونه، مادر و فرزند یا پدربزرگ و نوه به عنوان اقاربی در خط عمودی شناخته می‌شوند.
اما بندها و خواهرها از این قاعده مستثنی هستند و خویشاوندان خط عمودی یکدیگر نمی‌باشند.

به طور مشابه با قوانین نفقه فرزند، برای اینکه خویشاوندان نسبی خط عمودی ملزم به پرداخت نفقه به یکدیگر شوند، فرد مستحق نفقه باید توانایی مالی نداشته باشد و همچنین قادر به تأمین معیشت خود از طریق کار نباشد.

می توان از شرایط دیگری برای نفقه خویشاوندان یاد کرد.
یکی از این شرایط، وجود فردی است که باید نفقه را پرداخت کند.
اما تنها در صورتی است که این فرد قادر باشد برای تامین هزینه های زندگی خویشاوندان، دارایی مالی کافی باشد و نیازی به تنگدستی نداشته باشد.

مطابق ماده ۱۲۰۱ قانون مدنی، اگر یک فرد خویشاوندانی در خط عمودی صعودی و نزولی داشته باشد که درجه آنها برابر است، هر دو باید نفقه را به صورت یکسان پرداخت کنند.
به عنوان مثال، فرض کنید یک شخص هم پدر (خویشاوند خط عمودی صعودی) و هم فرزند (خویشاوند خط عمودی نزولی) داشته باشد.
در این صورت، هر دو این افراد موظف هستند که به طور مساوی نفقه فرد را پرداخت کنند.