برای اینکه فرزندان از حقوق قانونی خود بهره‌مند شوند، نیاز است نسبت آنها به والدین آنان به صورت مشروع تأیید شده باشد. اغلب، درمورد فرزندانی که نتیجه رابطه ازدواج شرعی و ثبت شده هستند، معمولا مشکلی در بهره‌برداری از حقوق قانونی مانند نفقه و ارث پیش نمی‌آید و شناسنامه ای که توسط فرزندان ارائه می‌شود، برای تأیید نسبت مشروع آنان کافی است.

در بعضی موارد، می‌تواند پیش بیاید که ارتباط زناشویی (اعم از ازدواج دائم یا موقت) بین پدر و مادری ثبت نشده و یا به شکل غیرقانونی و مشکوکی باشد. در چنین شرایطی، اثبات نسبت فرزندانی که از این زوجین به دنیا آمده‌اند، با مشکلاتی مواجه خواهد شد و در واقع لازم است که فرزند، به منظور بهره‌برداری از حقوق قانونی خود، در دادگاه، درخواست اثبات نسب را مطرح کند. به همین دلیل، آشنایی با شرایط و مدارک لازم برای اثبات نسبت فرزندان، امری بسیار اهمیتی است.

به همین مناسبت، در ادامه این مقاله، ابتدا به توضیح مفهوم و اهمیت "اثبات نسب" خواهیم پرداخت. سپس در بخش‌های بعدی، شرایط موردنیاز و مدارک لازم جهت اثبات نسبت مشروع فرزندان در دادگاه را به صورت دقیق مورد بررسی قرار خواهیم داد.

دعوای اثبات نسب چیست

به طور کلی، نسب به معنای خویشاوندی و نژاد است و قانون انواع مختلفی از نسب را تعیین کرده است. نسب ممکن است به صورت مشروع، ناشی از وطی به شبهه (رابطه جنسی بدون اطلاع از عدم وجود رابطه زوجیت) یا نامشروع (نتیجه زنا) باشد. فقط فرزندانی که نسب آنها مشروع و قانونی است، می توانند از حقوق قانونی خود مانند ارث استفاده کنند.

شروع حکایت امروزه است، زمانی که گرفتن شناسنامه برای نوزادان، وظیفه قانونی پدر و مادر تلقی می‌شود. حتی در مورد فرزندانی که از رابطه نامشروع متولد شده‌اند، پدر مکلف است شناسنامه برای آن‌ها را بگیرد و نفقه‌ای را به آن‌ها پرداخت کند. این اقدام باعث می‌شود تا زمینه‌ای برای بهره‌برداری از حقوق اجتماعی مانند تحصیل و درمان، برای این فرزندان همچون فرزندان مشروع، فراهم شود.

گاهی اوقات پدر به لحاظ خویشاوندی یا نسبت به فرزند، این رابطه را قبول نمی‌کند. در چنین مواردی، مسئله نفی یا انکار نسبت مطرح می‌شود، به این معنا که پدر فرزند متولد شده از همسر را به خود شناخت نمی‌دهد. علاوه‌بر این، ممکن است به دلایلی عقد ازدواج پدر و مادر به ثبت نرسیده باشد و بنابه‌این دلیل، فرزند هم شناسنامه‌ای دریافت نکرده باشد و علاوه‌براین، پدر نیز ممکن است مفقود یا فوت شده باشد.

در شرایط مشابه، فرزند به منظور بهره‌مندی از حقوق قانونی اشخاصی که دارای نسب مشروع هستند، باید با استفاده از راه قانونی نسبت خود را اثبات کند. بنابراین، در پاسخ به سؤال "چیستی دعوای اثبات نسب؟" باید گفت که در شرایطی که نسبت مشروع فرزند مورد اختلاف قرار گرفته است یا به دلیل عدم ثبت ازدواج پدر و مادر، شناسنامه‌ای برای فرزند صادر نشده است، باید باقرار موضوعی به نام "دعوی اثبات نسب" به دادگاه مراجعه شود.

پس از بررسی دعوای اثبات نسب توسط دادگاه، قرابت نسبی یا خویشاوندی نسبی بین فرزند و پدر یا مادر خود توسط آنها اثبات می‌شود و حقوق قانونی مربوط به رابطه نسبی فرزند و پدر یا مادر معتبر شده و برای فرزند اعمال می‌شود. در ادامه، مدارک و شرایط لازم جهت اثبات نسب در دادگاه به صورت جامع مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

شرایط لازم برای اثبات نسب

در بخش قبل، به تحلیل ماهیت "دعوای اثبات نسب" و زمانی که برای استحقاق حقوق قانونی فرزند باید در دادگاه این دعوا را مطرح کرد، پرداختیم. اما در مورد "دعوای اثبات نسب"، پرسشی مطرح می‌شود که چه شرایطی لازم است برای اثبات نسب حاکم باشد؟ به عبارت دیگر، اگر فرزند با قصد آن در دادگاه، نسبت خود را مشروع کند، چه شرایطی باید فراهم شود؟

قبل از مطالعه ورودی‌های لازم برای اثبات ارتباط خویشاوندی، بایستی به یک نکته اشاره کنیم. مرجع صلاحیت برای ارائه دعوای مشروع اثبات نسب، دادگاه خانواده است. در این جهت، طرح دعوی اثبات نسب را می‌بایست فرد مدنظر از طریق سامانه الکترونیکی دفاتر قضایی به دادگاه خانواده تقدیم کند. همچنین، قاضی دادگاه خانواده باید دارای صلاحیت اثبات نسب باشد و در صورت برقراری شرایط موردنیاز برای اثبات نسب، حکم مربوطه را صادر خواهد کرد.

در پاسخ به این پرسش که شرایط تأیید نسب چیست، باید بگوییم که تأیید صحت نسبت، احراز سه مورد در دادگاه است: اول، احراز رابطه زوجیت بین پدر و مادر؛ دوم، احراز نسبت مادری؛ و سوم، احراز نسبت پدری. در این قسمت، درباره شرایط احراز هر یک از این موارد توضیحاتی ارائه داده خواهد شد. در بخش بعد، مدارک لازم برای تأیید نسب ذکر خواهد شد.

در قسمتی مربوط به ارائه "اثبات رابطه زوجیت"، که به عنوان "شرط اول دعوای اثبات نسب" شناخته می‌شود، خواهان می‌بایست با ارائه اسناد و مدارک مربوطه، ثابت کند که پدر و مادرش رابطه زناشویی معتبری داشته‌اند. نوع رابطه زوجیت، ساختار موقت یا دائمی آن، اهمیتی ندارد. همچنین، اثبات اشتباه بودن رابطه اهلیت وطن برای فرزند متولد شده از این رابطه، می‌تواند در دعوای اثبات نسب مورد استفاده قرار گیرد.

اثبات رابطه زوجیت قابلیت دارد و با استفاده از هر یک از ادله و شواهد ممکن است صورت بگیرد. حتی خود مادر می‌تواند با ارائه دادخواست نمونه‌ای برای اثبات رابطه زوجیت، این موضوع را تثبیت کند. اهمیت اثبات زوجیت در شرایط خاصی به وجود می‌آید، هنگامی که زوجین، علی‌رغم داشتن رابطه زوجیت شرعی در زمان تولد فرزند، به دلایلی عقد موقت یا دائم را به ثبت نرسانده‌اند، و به دلایلی مانند عدم دسترسی به مرد یا فوت وی، امکان ثبت ازدواج وجود ندارد و در نتیجه شناسنامه‌ای هم برای فرزند صادر نشده است.

شرط دوم برای اثبات نسبت قانونی، ارائه اثبات نسبت مادری است. در این صورت، فرزند باید با ارائه اسناد و مدارک موردنیاز، ثابت کند که از مادر خود به دنیا آمده است. اثبات نسبت مادری معمولاً آسان‌تر از اثبات نسبت پدری است؛ زیرا واقعه باروری و بارداری، به طور معمول قابل مشاهده توسط دیگران است و ممکن است به روش‌های ساده‌تری اثبات شود.

سومین قاعده برای اثبات صحت نسبت مشروع، اثبات نسبت پدری می‌باشد؛ به این معنا که باید ثابت شود که شخصی که فرزند نامیده می‌شود، از پدری به وجود آمده است که در طول رابطه مشترک دائم یا موقت با مادر فرزند، نطفه وی را پذیرفته است. اثبات نسبت پدری، به خصوص به دلیل احتمال عدم پذیرش پدرانه ولد بر خلاف خود، مورد تردید قرار می‌گیرد و نپذیرفته می‌شود که فرزند از رابطه زناشویی با همسر واقعی متولد شده باشد.

در این وضعیت، اگر فرزند نتواند در هنگام دعوای اثبات رابطه پدری ، زوجیت والدین خود را ثبت و اثبات کند که نطفه وی از طرف پدرش است، نسبت او به طور نامشروع تلقی می‌شود و به عبارت دیگر، نسبت ناشی از زنا یا نسبت نامشروع هیچ تبعات قانونی در پی ندارد. لازم به ذکر است که بین اثبات نسبت پدری، آزمون‌هایی همچون آزمون DNA و یا ارجاع به شواهد فراش می‌باشد.

در واقع، در شرایطی که فرزند، قصد دارد ضمن دعوای اثبات نسب، می‌خواهد مشروع بودن نسب پدری خود را تأیید کند، می‌تواند با استناد به امارهٔ فراش یا تاریخ تولد در زمان ازدواج پدر و مادر، این موضوع را به اثبات برساند. قانون مدنی بر اساس مفهوم امارهٔ فراش، بیان می‌کند که در صورتی که فرزند در زمان ازدواج زوج متولد شده باشد، نسب او به شوهر تعلق می‌گیرد، با شرط آنکه از روزهای کمتر از شش ماه و بیشتر از ده ماه پس از رخداد رابطهٔ زناشویی پدر و مادر می‌گذرد.

مدارک لازم برای اثبات نسب

در بخش‌های قبل، به بررسی تعریف و اهمیت "اثبات نسب" پرداخته شد. در اینجا، به معرفی و توضیح برخی از فاکتورهای اصلی و مدارک لازم جهت ارائه "اثبات نسب" می‌پردازیم. استفاده از کدهای `` و `` در متن مانند این است: اولین فاکتور مهم برای اثبات نسب، "نسبت درجه یک فرزند به پدر و مادر" است. این معلومات می‌تواند از طریق مدارکی مانند شناسنامه‌ها، تاریخ تولد و ازدواج و سوابق خانوادگی تأیید شود. آثاری مانند وصیت‌نامه‌ها که نسبت فرزند به والدین را تأیید کرده باشند، نیز مدرکی قابل قبول هستند. بعضی از فوت‌نامه‌ها نیز ممکن است به‌عنوان مدرک مورد قبول در اثبات نسب در نظر گرفته شوند. در بعضی موارد، شواهد تحقیقی از طریق تست‌های DNA می‌تواند به عنوان مدرک اثبات نسب مورد توجه قرار گیرد. لازم به ذکر است که برای اثبات نسب باید به دقت از مدارک و قوانین قانونی مربوطه پیروی شود و در مورد هر مورد، به استناد قوانین یا تشریفات رسمی قضایی اقدام شود.