یکی از رویدادهای بزرگ خدمت رسانی به مردم در جمهوری اسلامی، انتخابات شوراهای شهری و روستایی است که هر چهار سال یک بار به صورت منظم برگزار می‌شود. شوراهای اسلامی شهری و روستایی عکس العمل مردم در مدیریت کشور شان هستند، به طوری که قانونگذار نیازمندی و اهمیت آن‌ها را در قوانین بیان کرده است. همین انتخابات‌ها نشانگر اراده‌ی قوی مردم برای شرکت و مشارکت فعال در امور عمومی است و بستری برای ظهور پتانسیل ها و نیروهای توانمند در جامعه ما فراهم می‌کنند.

نکته‌ی حائز اهمیت در هر انتخابات، این است که آیا همه‌ی افراد مجاز به رقابت در انتخابات هستند؟ آیا شرایط خاصی برای انتخاب‌شوندگان در نظر گرفته می‌شود؟ به واقع هر انتخاباتی شرایطی مانند سن، تحصیلات، تابعیت و ... برای شرکت کنندگان دارد. در این مقاله، پس از یک نگاه کوتاه به شوراهای اسلامی شهر و روستا، شرایط نامزدهای این شوراها را بررسی خواهیم کرد.

شورای شهر و روستا

قدردانی از مشارکت مردم در تصمیم‌گیری‌های مهم، شوراها بخشی بسیار حائز اهمیت از ساختار سیاسی و حقوقی ایران به شمار می‌روند. قانونگذار ما اهمیت شوراها را در قانون اساسی مورد تأکید ویژه قرار داده است. همین حکایت از ارزش ویژه این نهادهای تصمیم‌گیری عمومی در شکل‌گیری سرنوشت و آینده کشور دارد.

"شوراها در سطوح مختلف تقسیمات کشوری و ادارات عمومی فعالیت می‌کنند تا خواسته‌های مردم را به طور مستقیم اجرا نمایند. هر چهار سال، همه مردم، یعنی آن‌هایی که شرایط رأی دادن دارند، به صندوق‌های رأی مراجعه کرده و نمایندگانی را که به عنوان معتبرترین انتخابات خود را برای شوراهای روستا و شهر انتخاب می‌کنند. برای مطالعه درباره شرایط رأی‌دهندگان در انتخابات به مقاله شرایط انتخاب رأی‌دهندگان مراجعه کنید." "شوراها در سطوح مختلف تقسیمات کشوری و ادارات عمومی فعالیت می‌کنند تا خواسته‌های مردم را به طور مستقیم اجرا نمایند. هر چهار سال، همه مردم، یعنی آن‌هایی که شرایط رأی دادن دارند، به صندوق‌های رأی مراجعه کرده و نمایندگانی را که به عنوان معتبرترین انتخابات خود را برای شوراهای روستا و شهر انتخاب می‌کنند. برای مطالعه درباره شرایط رأی‌دهندگان در انتخابات به مقاله شرایط انتخاب رأی‌دهندگان مراجعه کنید."

شوراهای شهر و روستا نقش‌های متعددی دارند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به انتخاب شهردار و دهیار اشاره کرد. این شوراها در توسعه و پیشرفت در زمینه‌های عمرانی، بهداشتی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و غیره تأثیر بسیار مهمی دارند و برنامه‌هایی را در این زمینه‌ها ارائه می‌دهند.

با توجه به اهمیتی که شوراها در نظر قانونگذار دارند، قانون اساسی به آن‌ها اجازه داده است تا طرح‌هایی را در حوزه وظایف خود به مجلس ارائه کنند؛ طرح‌هایی که می‌توانند به صورت مستقیم یا از طریق دولت به مجلس منتقل شوند. علاوه بر این، قانون اساسی از شورای شهر و شورای روستا برای تضمین اجرای این اختیار، خواستار بررسی این طرح‌ها توسط مجلس می‌شود. همچنین، مقامات دولتی نیز به حکم قانون ملزم به رعایت تصمیماتی هستند که شورا در حوزه وظایف خود اتخاذ می‌کند.

سوال قابل توجه این است که آیا هر فردی قادر است به عضویت در شورا درآید؟ متن: "ارزیابی عضویت در شورا"
سؤال حیاتی این است که چه افرادی می‌توانند به عضویت در شورا در آیند؟
امکان عضویت در شورا:
برای عضویت در شورا، این شرایط لازم است:
- باید شهروند ایران باشید.
- باید به عنوان نماینده مردم انتخاب شده و دارای اعتبار خاصی باشید.
افراد مستثنی:
هر چند کسی می‌تواند برای عضویت در شورا درخواست دهد، اما این افراد مستثنا هستند:
- افرادی که در یک دوره عضو شورا هستند یا بوده‌اند، نمی‌توانند در دوره‌های متوالی مجدداً عضو شوند.
- افرادی که تحت تعقیب قضایی هستند یا محکوم به حبس شده‌اند، نمی‌توانند عضو شورا شوند.

شرایط نامزدهای انتخابات شوراها

مانند سایر انتخابات‌ها، نامزدهای انتخابات شوراها باید شرایطی را که قوانین شوراهای اسلامی تعیین کرده‌اند، داشته باشند. شرایط انتخاب شوندگان یا به اصطلاح کاندیداها به شکل زیر است: قوانین شوراهای اسلامی برای انتخاب نامزدها در نظر گرفته‌اند که باید این شرایط را داشته باشند.

ماده ۲۶ - برای ثبت‌نام درخواست کنندگان، شرایط زیر باید برقرار باشد: انتخاب شوندگان: شرایطی که در زمان ثبت نام باید برآورده شوند شامل موارد زیر است:

الف - تابعیت کشور جمهوری اسلامی ایران ب - حداقل سن 25 سال ج - اعتقاد و التزام عملی به اسلام و ولایت مطلقه فقیه د - ابراز وفاداری به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ه - دارا بودن سواد خواندن و نوشتن برای شورای روستا و داشتن حداقل مدرک دیپلم یا معادل آن برای شورای شهرهای دارای تا یک میلیون نفر جمعیت و مدرک فوق دیپلم یا معادل آن برای شورای شهرهای دارای بیش از یک میلیون نفر جمعیت

همانطور که در این متن ذکر شده است، تابعیت یکی از موارد اساسی و ضروری برای رشته‌های انتخاباتی است. در بسیاری از کشورها، قوانین اعلام می‌کنند که تابعیت یکی از شرایط اصلی برای داشتن سمت‌های مهم در جامعه است. به عنوان مثال، ماده‌ای در قانون اساسی و قانون انتخابات ریاست جمهوری وجود دارد که شرط تابعیت برای رئیس جمهور را تعیین می‌کند.

بند ب در شوراها به معنای سن حداقلی برای کاندیداتوری است.این شرط برای انتخاب سوگند گزینان استفاده می‌شود. حساسیت تصمیمات شورا باعث می شود که این موضوع مهم باشد.

بند ج و د از موارد قابل تفسیر در این شرایط هستند که توسط هیئت نظارت به روش‌های مختلف بررسی و ارزیابی خواهند شد. تبصره یک این بند نیز ذکر می‌کند: «اقلیت‌های دینی شناخته شده در قانون اساسی باید به جای اسلام به اصول دین خود اعتقاد داشته و طبقه‌بندی دینی خود را رعایت کنند.» بند‌های ج و د از جزء موارد مبهم در این شرایط هستند که توسط هیئت نظارت به روش‌های مختلف سنجیده خواهند شد. تبصره یک همین ماده نیز بیان می‌کند: «اقلیت‌های دینی شناخته شده در قانون اساسی باید به اصول دین خود اعتقاد و التزام عملی داشته باشند.»

اقلیت‌های دینی که در قانون اساسی تشخیص داده شده‌اند، شامل مسیحیان، کلیساییان و زرتشتیان هستند. این حق به آن‌ها اعطا شده است که در حدود قوانین، در انجام مراسم و امور شخصی دینی خود آزاد باشند. این حق با استفاده از تگهای و در قوانین تعریف شده است.