شرایط حضانت فرزند

مفهوم "شرایط حضانت" به مجموعه‌ای از مقررات اطلاق می‌شود که در مورد فردی که باید مسئولیت نگهداری و تربیت یک کودک را بر عهده بگیرد، صدق وجود داشته باشد.
به دلیل حساسیت این مسئله، الزام است فرزند را به کسی انتقال دهید که به شایستگی و توانایی لازم برای انجام این وظیفه برخوردار باشد.

‫قوانین مدنی با رعایت فقه و شریعت اسلامی، معیارهایی برای موضوع حضانت کودک در نظر گرفته‌اند که بدون آن، امکان انتقال حضانت به مادر یا پدر یا فرد دیگری وجود نداشته و تنها در صورت لزوم این موارد، حضانت فرزند به پدر یا مادر یا مسئول حضانت واگذار خواهد شد.

مقاله حاضر در باره شرایط حضانت فرزندان می باشد.
در این مطلب، به بررسی انواع حضانت، قوانین مربوطه و شرایط دریافت حضانت توسط مادر پرداخته خواهد شد.
همچنین، مفهوم کفالت فرزند نیز توضیح داده خواهد شد.

شرایط حضانت فرزند چیست

قبل از پاسخ به این سؤال مهم که شرایط و قوانین حضانت و سرپرستی فرزند چیست؟ باید بیان کنیم که حضانت، به معنای سرپرستی و نگهداری از فرزند می‌باشد و با مفهوم ولایت تفاوت دارد.
در صورتی که یک زن و مرد ازدواج کنند و از این ازدواج فرزندی به دنیا آورند، مسئولیت حضانت از آن فرزند به عهده هر دوی آن‌ها خواهد بود و آن‌ها مشترکاً مسئول مراقبت و نگهداری از طفل می‌باشند.

در صورت جدایی یا هر سبب دیگری، زن و شوهر از یکدیگر جدا شده و به طور مستقل زندگی می‌کنند، قانوناً تا وقتی که فرزندانشان به سن ۷ سالگی برسند، مراقبت و تربیت آنها بر عهده مادر است و پس از آن، تا سن بلوغ، مراقبت و تربیت با پدر خواهد بود.
در هر صورت، در صورت بروز اختلاف، تصمیم نهایی توسط دادگاه صادر خواهد شد.

اما، قانونگذار در نظر داشته است که شرایطی برای حضانت وجود دارد که مسئول حضانت باید از آن‌ها برخوردار باشد.
در غیر اینصورت، به دلیل عدم وجود شرایط می‌توان حق حضانت را از او سلب کرد.
برخی از شرایط حضانت شامل عقل، بلوغ، شایستگی اخلاقی، عدم ابتلا به بیماری‌های واگیر، اعتقادات اسلامی و عدم ازدواج مجدد مادر هستند.
در ادامه، هر کدام از این موارد را به طور مختصر توضیح خواهیم داد:عقل: استعدادهای ذهنی و توانایی ارزیابی درست و صحیح را دارا بودن.
بلوغ: رسیدن به مرحله فیزیکی، عاطفی و روانی آزادی شخصی.
شایستگی اخلاقی: رفتار قابل قبول و اخلاقی با دیگران، احترام به قوانین و ارزش‌های اجتماعی.
عدم ابتلا به بیماری‌های واگیر: برخورداری از سلامتی بدنی و روحی بدون بیماری‌های مزمن یا واگیر.
اسلام: رعایت اصول و آیین‌های دین اسلام.
عدم ازدواج مجدد مادر: عدم انجام ازدواج مجدد توسط مادر کودک.

بلوغ، به معنای رسیدن فرد به سنی است که از حالت کودکی خارج شده و توانایی تولید مثل و زایمان را دارد، همچنین توانایی تمیزکاری خوب را نیز دارا می باشد.
در دختران، سن قانونی بلوغ حداقل نه سال قمری و در پسران، حداقل پانزده سال قمری است.
بعد از بلوغ، فرد توانایی اداره امور مالی خود را دارد، اما برخی نهادها مانند بانک، حضور پرسنل رسمی را تنها برای افرادی که حداقل 18 سال قمری را برآورده کرده‌اند، قبول می‌کنند.

عقل: فردی که مسئولیت نگهداری یک کودک را به عهده دارد باید دارای عقلانیت و ارزش هوشمندی باشد.
به همین دلیل، یکی از موارد ضروری برای انتخاب نگهدارنده کودک، مادر یا پدر یا هر شخص دیگری، داشتن عقلانیت به عنوان مفهوم متضاد و برعکس جنون یا دیوانگی است.
به این معنی که فرد دارای توانایی های عقلی سلامتی نمی باشد.

توانایی عملی، به معنای کسب شرایط لازم برای دریافت حضانت فرزند، نیازمند ارزیابی عملکرد فرد به لحاظ رفتاری، جسمی و روانی است.
یعنی شخص باید قادر به مراقبت از کودک باشد و توانایی تأمین نیازها و مسائل او را داشته باشد.

"شایستگی اخلاقی: ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی تعیین می‌کند: «اگر در نتیجه عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی فردی که حضانت بر او است، سلامت بدنی فرزند به خطر افتد، دادگاه می‌تواند حضانت را به فرد دیگری واگذار کند.
» براساس این ماده، شایستگی اخلاقی یکی از مهم‌ترین عوامل است که در پاسخ به این پرسش که چه شرایطی برای حضانت فرزند وجود دارد؟ باید اشاره شود.
"

إسلام: در حقوق مدنی ایران، قانونگذار هیچ اشاره ای به تحت الشرط بودن "حضانت فرزند" به دین اسلام ندارد.
با این حال، بنا به فقه اسلامی و ماده ۱۱۹۲ قانون مدنی که مربوط به وصایت است، می‌توان گفت که شرط تسلیم "حضانت" فرزند مسلمان به والدین که خود مسلمان هستند، به دین اسلام می‌باشد.
همچنین، اگر یکی از والدین کافر شود، ممکن است باعث سلب حضانت و لغو حق "حضانت" او شود؛ زیرا این امر با مصلحت کودک در تضاد است و آن را تهدید می‌کند.

در صورتی که یکی از والدین که حق حضانت را دارا است به یک بیماری واگیر مانند سل مبتلا شود و این بیماری به طور قابل توجهی به فرزند منتقل شود، می‌تواند منجر به سلب حق حضانت تا زمان درمان بیماری شود.
این مسئله به دلیل تأکید قانون مدنی و قانون حمایت از خانواده بر روی مصلحت فرزند استوار است.
ابتلا به بیماری واگیر می‌تواند سلامت و مصلحت فرزند را به خطر بیندازد و در مواردی ممکن است منجر به مرگ او شود.
به همین دلیل، با تأیید وجود این بیماری، می‌توان حق حضانت را از والدین سلب کرد.

عدم ازدواج با شخص دیگر: طبق ماده 1170 قانون مدنی، حضانت مادر تا زمانی که شوهر دیگر اختیار نکند، ادامه دارد.
البته، در صورت ازدواج مجدد مادر، دادگاه به منظور حفظ مصلحت کودک، می‌تواند حضانت را از مادر سلب کند.
اما این رخداد صرفا به دلیل ازدواج مجدد مادر نیست که باعث سلب حضانت می‌شود.
زیرا در بعضی موارد، مصلحت طفل می‌تواند نیازمند زندگی با مادر باشد و مادر با معرفی همسر جدید خود می‌تواند قاضی را متقاعد کند که همسر جدیدش یک فرد صالح است و زندگی کودک با او، با مصلحت کودک سازگار است.

انواع حضانت فرزند

در پاسخ به این سؤال که حضانت چه انواعی دارد؟ می‌توان گفت، حضانت به دو صورت دائم و موقت تقسیم می‌شود.
در حضانت دائم، در صورتی که موارد سلب حضانت یا عدم رعایت شرایط حضانت که قبلاً بیان شد، وجود داشته باشد، حق انتقال حضانت از طرف مسئول حضانت قابل سلب است.

حضانت موقت در مواقعی رخ می‌دهد که زن و شوهر یا دیگر مسئولین حضانت، درباره حضانت فرزند به تفاوت نظر می‌رسند و از دادگاه درخواست رسیدگی و صدور حکم می‌کنند.
دادگاه در این مواقع با صدور یک دستور موقت، به مدتی، حضانت را به یکی از والدین یا اقوام نزدیک محول می‌کند تا تا انجام تعیین تکلیف حضانت در دستگاه قضایی.

اصطلاح "حضانت دائمی" برای شرایطی استفاده می‌شود که بر اساس توافق یا تصمیم دادگاه یا به علت فوت یکی از والدین، مسئولیت حضانت فرزند به والد یا فرد مربوطه دیگری واگذار شده است.
در این موارد، حضانت کودک به سن معینی محدود نمی‌شود و نمی‌تواند به سادگی از آن والد یا فرد مربوطه سلب شود و به والد دیگر واگذار شود.

قوانین گرفتن حضانت بچه

برای ارزیابی مقررات دریافت حضانت از کودکان، باید به ماده 1169 قانون مدنی و ماده 45 قانون حمایت از خانواده مراجعه نمود و شرایط و مقررات حضانت کودکان را مورد بررسی قرار دهیم.
ماده 1169، درباره تعیین سن حضانت وظیفه ای را نصب می‌کند و ماده 45 قانون حمایت خانواده، درباره آنچه قاضی باید در تصمیم‌گیری درباره مسئله حضانت و مراقبت از فرزندان در نظر بگیرد، تصمیم‌گیری می‌نماید.

بر اساس ماده 1169 از قانون مدنی، تا سن 7 سالگی، دختران و پسران با مادر خود زندگی می‌کنند و به صورتی حضانت بر عهده مادر قرار دارد.
اما پس از آن، فرزندان تا سن بلوغ (9 سال تمام برای دختران و 15 سال تمام برای پسران) با پدرشان زندگی می‌کنند، مگر اینکه مصلحت کودک نیاز به ترتیب دیگری داشته باشد یا والدین در مورد مسئله حضانت به تفاوت نظر برسند.

ماده 45 قانون حمایت خانواده می‌گوید که قضات باید در تمام تصمیم‌های خود، مصلحت بچه را در اولویت قرار دهند.
بطوریکه، اگرچه ممکن است موارد محرومیت از حضانت، مانند ازدواج مجدد مادر، وجود داشته باشد، اما اگر این امر ناسازگار با مصلحت کودک نباشد و منافع او نیازمند حضور مادر باشد، باید حضانت را به مادر تعلق دهند.

شرایط گرفتن حضانت فرزند توسط مادر

یکی از مسائل مهم درباره حضانت کودکان، شرایط و قوانین مربوط به گرفتن حضانت توسط مادر است.
برای پاسخ به این سؤال، باید به ماده 1170 قانون مدنی و ماده 1173 این قانون، و همچنین ماده 45 قانون حمایت از خانواده توجه کنیم.
این مواد قانونی به شکل مشخصی درباره شرایط گرفتن حضانت توسط مادر صحبت می‌کنند.

بر اساس ماده 1170، یک مادر می‌تواند نگهداری و تربیت فرزند خود را بر عهده بگیرد، مگر اینکه او مجنون باشد یا ازدواج دوباره نکند.
اما بر اساس ماده 45 قانون حمایت خانواده، حتی اگر مادر ازدواج دوباره کند، این موضوع سلب کننده حقوق و تقاضای حضانت فرزند او نخواهد بود.
در واقع، تصمیم قاضی بر اساس مصلحت و رفاه طفل است.

بر اساس ماده 1173 قانون مدنی، وظیفه مادر برای بدیهیات فرزند خود را برعهده دارد؛ به شرطی که در اخلاق و رفتارش فسادی و انحطاطی نداشته باشد، شهره به رفتارهای غیرمنطقی و ناشایسته نباشد و از بیماری‌های روانی رنج نبرده باشد.
همچنین، مادر نباید به طرزی عمدی و غیرمتعارف اقدامی نماید که باعث زیان و آسیب جسمانی فرزند شود و نیاز به تادیب و تنبیه او را به وجود آورد.

کفالت فرزند