هر فردی که در طول زندگی خود دارای اموالی شده است، می‌تواند پس از فوت، این اموال را به وراثتی به بازماندگان خود منتقل کند. این اموال، به عنوان "ارث" یا "ترکه" شناخته می‌شوند که پس از فوت شخص، به ورثه‌های او تعلق می‌گیرند. تقسیم این ارث به ورثه‌ها، به هر یک از آن‌ها یک "سهم الارث" می‌دهد.

درباره مسئله میراث وارثان پس از فوت فرد، یک نکته مهم وجود دارد که در بسیاری از موارد منجر به نزاع میان ورثه‌ها می‌شود. این نکته مربوط به محاسبه و تقسیم سهم‌های میراث است. محاسبه و تقسیم سهم‌ها بر اساس قوانین دقیق شرعی و فقهی اسلامی و قوانین مدنی تعیین می‌شود. در این مقاله به بررسی سوالی که می‌پرسد در واقع چگونه میراث تقسیم می‌شود، پرداخته می‌شود.

برای پاسخ به این سوال، ابتدا به تشریح مفهوم سهم الارث پرداخته و سپس قانون مربوط به سهم الارث را معرفی کرده و نحوه محاسبه و تقسیم ارث بر اساس آن را توضیح می‌دهیم.

سهم الارث چیست

یکی از مفاهیم اساسی در حقوق، ارث بردن از فقیدان است. ارث به این معناست که هنگامی که فردی درگذشت می‌کند، بخشی از اموال خود را برای خانواده، خویشاوندان و به طور کلی برای بازماندگان خود رها می‌کند. این اموال به آن‌ها اجازه می‌دهد تا از آن استفاده کنند. بنابراین، سهم الارث و ارثیه در معنای کلی و درک عموم در میان همه افراد مشخص و تعریف شده است.

معنی حمایت قانونی سهم برداران وراثت هنوز موارد حقوقی مهمی را شامل می‌شود. در این بخش، قصد داریم توضیحاتی درباره این موارد ارائه دهیم. باید توجه کنیم که میراث یا اموال با اندازه‌ها و مقدارهای مختلف قابل تقسیم بین وراثت‌داران هستند. برخی از مهم‌ترین موارد سهم برداری یا ارث، زمین، خانه، ماشین، باغ، پول نقد و غیرنقد، کالاها و مدارک مالی اشاره کرد. حتی تمام بدهی‌های متوفی به دیگران نیز می‌تواند به صورت میراث به افراد دیگر منتقل شود.

با این وجود، یک نکته مهم در مورد سهم الارث وجود دارد که نمی‌توان تمام دارایی‌های فرد را در هنگام فوت به وراثت تقسیم کرده و ارث برد؛ بلکه قبل از تقسیم و محاسبه سهم الارث باید هزینه‌های اجباری مانند هزینه‌های کفن و دفن و تجهیزات مربوطه پرداخت شود. همچنین، در صورتی که متوفی بدهکار به دیگران باشد، باید قبل از تقسیم سهم الارث در میان وراثت‌گیرندگان، این بدهی‌ها از دارایی‌های متوفی پرداخت شود.

یکی از موارد حیاتی بدهی‌هایی که پس از فوت شخص وجود دارد، پرداخت مهریه به همسر متوفی است. اگر در زمان زندگی خود پرداخت این مهریه انجام نشده باشد، می توان آن را از میراث واریثان خواستاری کرد. با این حال، اگر ارثیه متوفی کفایت کننده پرداخت تمام بدهی‌ها و بدهی‌های شخص نباشد، وارثان می‌توانند از اموال شخصی خود برای پرداخت این بدهی‌ها استفاده کنند.

همچنین، به صورت عمومی برای افراد توصیه می‌شود که قبل از فوت خود، اموال و دارایی‌های خود را وصیت کنند. این کار باعث می‌شود تا مالکیت و تقسیم اموال پس از اوضاع فوت، به صورت صحیح و بر اساس قوانین مشخص شود. در صورت وجود وصیت نامه، ارث برخی از اموال به طور صریح مشخص می‌شود و باید به عنوان بخش جداگانه‌ای از اموال و مالکیت‌های ارثی محسوب شود. لازم به ذکر است که هر فرد می‌تواند حداکثر تا سهم سوم اموال خود را در وصیت مشخص کند، اما وصیت بیشتر از این میزان نیازمند موافقت و تایید وراث می‌باشد. علاوه بر این، توصیه می‌شود استفاده از تگ‌های HTML مانند قوی و ایتالیک در این متن را در نظر بگیرید.

در ابتدا، متبوعان متوفی میتوانند تمامی دارایی‌های باقی مانده را در قالب یک مجموعه به نام "ارثیه" یا "ترکه متوفی" تعیین کنند. سپس، براساس قانون، این ارثیه میتواند تقسیم شود. در این مرحله، به هر بخش از ارثیه که به هر ورثه تعلق می‌گیرد، به آن "سهم الارث" گفته میشود. اصطلاحا، سهم الارث را نمیتوان از فردی گرفته و یا او را محروم از ارث کرد.

جالب است بدانیم که برخی از ورثه‌ها به طبق قانون سهم الارث دقیقاً سهمی از میراث را به دست می‌آورند. برای مثال، یک دوم، یک چهارم یا دو سوم از کل میراث را به ارث می‌برند. اما قانون سهم الارث تعیین نمی‌کند که سایر ورثه‌ها چه سهمی از میراث را به دست می‌آورند. در ادامه، در مورد نحوه محاسبه و تقسیم میراث براساس قانون سهم الارث توضیح خواهیم داد.

قانون سهم الارث

در بخش قبل، درباره "مفهوم ارث و سهم الارث" صحبت کرده‌ایم و بیان کرده‌ایم که قبل از اینکه "سهم الارث" به بازماندگان متوفی تعلق گیرد، باید هزینه‌ها، بدهی‌ها و وصایا از ارثیه کسر شود و سپس آن را بین وراثت تقسیم کرد. اما به دلیل وجود اختلافات مختلفی که عموماً بین وراثت در زمینه تقسیم ارث اموال غیر متحرک یا نحوه ارث بردن از اموال متحرک به وجود می‌آید، پرسشی مطرح است که "قانون سهم الارث چیست؟"

باید توضیح دهیم که دین اسلام، به عنوان یک دین کامل، در تمامی حقوقیات ضوابطی را برای تقسیم سهم ارث تدوین کرده است. قاعده و قانون تقسیم ارث به قدری جامع و کامل است که در همه موارد، مانند تقسیم ارث بین برادران و خواهران ناتنی، ارث به صورت کامل و بین طبقات و درجات وراث قابل تقسیم است و تمامی پیچیدگی‌های حقوقی برای دریافت وراثت و سهم از ارث پیش بینی شده است.

قوانین مربوط به تقسیم سهم ارث، اصلاحات جدیدی را به قرآن کریم اضافه کرده‌اند. قانون میراث، همچنین به عنوان یک قانون مدنی، بر اساس روایات فقهی و آیات قرآن کریم، قواعد و نحوه تقسیم بین ورثگان را تعیین می‌کند. مشابه تقسیم میراث از طرف مادر در بین ورثگان، قوانینی نیز برای تفکیک سهم‌های آن‌ها تعیین شده است.

قوانین مدنی با مشخص کردن ماده های 861 تا 942، مفاد متعددی در خصوص مسائل مربوط به ارث بیان کرده است. این موارد درجهت وراثت و طبقه‌بندی مختلف وراث (ماده های 861 تا 866)، قوانین حاکم بر تحقق ارث (ماده های 867 تا 874)، شرایط و موانع ارث و دست و پنجه نرم کردن میراث (ماده های 875 تا 885)، قوانین مربوط به وجود حجاب یا حاجب برای طرفین و مردود شدن کامل یا جزئی ارث (ماده های 886 تا 892) و همچنین آن وراثت که سهمشان در قانون به طور واضح تعیین شده و به آنها به طور غیر رسمی فرض بر هس کرده می‌شود (ماده های 893 تا 905)، شامل می‌شود.

همچنین، در این بخش از قانون، سهم الارث در چهار دسته آمده است: سهم الارث طبقه اول، سهم الارث طبقه دوم، سهم الارث وراث طبقه سوم و سهم الارث زوج و زوجه. هر کدام از این دسته‌ها دارای مواد مخصوصی هستند که تعیین کننده نحوه تقسیم سهم الارث می‌باشند. در ادامه، جزئیات این مواد را به طور کامل ذکر خواهیم کرد.

نحوه محاسبه و تقسیم سهم الارث

قبل از آنکه درباره "روش محاسبه و تقسیم سهم الارث بر اساس قانون" توضیحاتی ارائه دهیم، لازم است به یاد داشته باشیم که تقسیم دارائی و انتقال ارث یک مسئله تخصصی است و در برخی موارد قوانین و ضوابط پیچیده‌ای دارد. بنابراین، اگر پرونده سهم الارث با مشکلات خاصی روبرو شود، مناسب است از گواهی انحصار وراثت استفاده کنیم تا این عمل به صورت قانونی انجام شود.

اما نکته‌ی مهمی دربارهٔ روش‌های محاسبه و تقسیم ارث وجود دارد و آن این است که بر اساس قانون مدنی، هم رابطهٔ نسبی و هم رابطهٔ سببی ممکن است منجر به تقسیم و دیگر مشخصات ارث شود. رابطهٔ نسبی بر اساس خون و نژاد است و می‌توان رابطهٔ پدر و فرزندی را مثالی از آن دانست. اما رابطهٔ سببی بر اساس ازدواج است و می‌توان رابطهٔ زن و شوهر را مثالی از آن بیان نمود. بنابراین، تقسیم ارث برای زن و شوهر یکی از موارد مهم تقسیم ارث است. HTML: اما نکته‌ی مهمی دربارهٔ روش‌های محاسبه و تقسیم ارث وجود دارد و آن این است که بر اساس قانون مدنی، هم رابطهٔ نسبی و هم رابطهٔ سببی ممکن است منجر به تقسیم و دیگر مشخصات ارث شود. رابطهٔ نسبی بر اساس خون و نژاد است و می‌توان رابطهٔ پدر و فرزندی را مثالی از آن دانست. اما رابطهٔ سببی بر اساس ازدواج است و می‌توان رابطهٔ زن و شوهر را مثالی از آن بیان نمود. بنابراین، تقسیم ارث برای زن و شوهر یکی از موارد مهم تقسیم ارث است.

تقسیم دارائی همسر در ارث

براساس قانون مدنی، زوجین به عنوان ارث‌برندگان مرتبط، ازدواج دائمی دارند. سهم زن از ارث شوهر وابسته به وجود یا عدم وجود فرزندان برای شوهر است. اگر شوهر فرزند داشته باشد، یک هشتم از اموال منقول و قیمت اموال غیر منقول شوهر به زن ارث می‌برد. اگر شوهر فرزندی نداشته باشد، یک چهارم از این اموال را به زن می‌رسد. همچنین، سهم ارث دو زن از شوهر به صورت مساوی میان آنها تقسیم می‌شود.

تقسیم وراثت بهره‌مندی از سهم زوج

مقدار سهم زن متوفی از شوهر در ارث بسته به داشتن یا نداشتن زن فرزند تفاوت دارد. در صورتی که زوجه فرزند داشته باشد، شوهر حق ارث یک چهارم از کل اموال و دارایی‌ها را دارد. اما در صورتی که زوجه فرزندی نداشته باشد، همسر او حق ارث یک دوم از مجموع دارایی‌ها و اموال زن را خواهد داشت.

علاوه بر پیش بینی قانونی درباره ارث‌بردن زوج و زوجه در قانون سهم الارث، افرادی که درباره هم خویشاوندی نسبی دارند نیز حق ارث‌بری دارند. بر اساس قوانین مدنی، افرادی که از یکدیگر به دلیل ارتباط نسبتی ارث می‌برند، شامل سه گروه زیر هستند:

متن: "سهم ارث در دسته‌ی نخست"

"اوّلین طبقه ارث شامل پدر و مادر، فرزندان، فرزندان فرزندان یا نوه‌هاست. البته افرادی که در این طبقه قرار می‌گیرند، خود در چند بخش تقسیم می‌شوند. در درجه اوّل، پدر و مادر و فرزندان قرار دارند. در درجه دوم، فرزندان فرزندان یا نوه‌ها می‌باشند و در درجه سوم نیز فرزندان نوه‌ها حضور دارند. یک نکته مهم برای میراث بردن وجود دارد، و آن این است که تا زمانی که رابطه خویشاوندی در طبقه یا درجه نزدیک تر باشد، حق میراث بردن به دست نخواهد آمد."

بنابراین، اگر فردی پدر و مادر و فرزند و نوه داشته باشد، نوه‌ها از میراث بهره‌برداری نخواهند کرد و طبق قانون میراث، فقط پدر و مادر و فرزند به ترتیب سهم‌های تعیین شده در قانون میراث، آن را به ارث خواهند برد. علاوه‌براین، تا زمانی که ورثه‌های درجه اول وجود داشته باشند، نوبت به وارث شدن ورثه‌های درجه دوم که در قسمت بعدی مورد بحث قرار می‌گیرند، نخواهد رسید.

سهم وراثت در طبقه دوم

طبقه دوم شامل ارث‌بردارانی است که شامل اجداد، برادران و خواهران و فرزندان آن‌ها می‌شود. افراد این طبقه نیز به چند درجه تقسیم بندی می‌شوند. در درجه اول، اجداد شامل پدربزرگ و مادربزرگ از سوی پدر و مادر و همچنین برادران و خواهرانی هستند که فوت کرده‌اند. در درجه دوم، فرزندان خواهران و برادران جای می‌گیرند و در درجه سوم، نوه‌های خواهران و برادران قرار می‌گیرند.

یک نکته مهم در اینجا وجود دارد که زمانی که در طبقه اول هیچ وراث وجود نداشته باشد، نوبت به وراث طبقه دوم برسد. همچنین، در صورتی که در میان وراث طبقه دوم وارث درجه یکی وجود داشته باشد، نیازی به ارث بردن وراث درجه دوم نیست. به عنوان مثال، در مورد سهم ارث پدر از فرزند، اگر متوفی علاوه بر پدر و مادر، خواهر و برادر نیز داشته باشد، زیرا خواهر و برادر در طبقه دوم قرار دارند، به آنها ارث نمی‌رسد.

تیره برهان سامانه ارث

اینجا طبقه سومی وجود دارد که شامل عمه‌ها، عموها، دایی‌ها، خاله‌ها و فرزندان آنهاست. این طبقه را می‌توان به طبقه وراث اول معروف کرد که شامل عمه‌ها و عموها و دایی‌ها و خاله‌هاست و هر یک بر اساس سهم الارثی که در قانون ارث تعیین شده است، ارث می‌برند. و اگر اعضای این طبقه وجود نداشته باشند، نوبت به فرزندان آنها به عنوان ورث دوم از طبقه سوم می‌رسد.

بنابراین، از طریق اصلی که هر فردی که در یک طبقه یا درجه‌ای نزدیک‌تر به دیگران است، ارث‌بردار برمی‌شود. حتی اگر در طبقه اول فقط یک چندان پسرک (نوه) وجود داشته باشد، باعث می‌شود افراد طبقه دوم از جمله خواهر یا برادران از ارث‌بری محروم شوند، و اگر فرد فوت کرده همسری نداشته باشد، نوه با تنهایی تمامی میراث را به دست می‌آورد. یک نکته مهم دیگر این است که همسران در هر شرایطی ارث خود را از همسر متوفی به ارث می‌برند و به دلیل وجود نوه‌ها، از ارث‌بری محروم نمی‌شوند.