دفاع شکلی در برابر سند

در دعاوی مطروحه در مراجع حقوقی و سایر مراجع غیر کیفری، اسناد و مدارکی که طرفین فراهم کرده اند هنوز هم مهم ترین و رایج ترین دلیل ادعای آن ها را تشکیل می دهد.
طرفی که برای اثبات ادعای خود به سند استناد می نماید، معمولا امید زیادی به پیروزی دارد؛ زیرا قانون تشخیص میزان ارزش و تأثیر این دلیل را در اختیار دادگاه قرار نداده است؛ در حالی که در مورد دلایل دیگری مانند کارشناسی پرونده، اماره قضایی و وسایل اثباتی که اماره شمرده می شوند ( تحقیق محلی و معاینه محلی )، ارزیابی دادگاه على القاعده نقش تعیین کننده دارد.
هر چند در اسناد نیز دادگاه به مفاد آن سند توجه و آن را تفسیر می نماید و تشخیص می دهد که موضوع سند تا چه اندازه با موضوع ادعا مربوط است.
اما به طور کلی هریک از طرفین دعوا که سندی در دادگاه عليه او مورد استناد قرار گرفته است، در نخستین گام ناچار است دفاع در برابر سند را تدارک نماید تا از شکست خود جلوگیری کند.
طرفی که به دفاع در برابر سند می اندیشد، اصولا با دو شیوه ی دفاعی روبه رو می شود که علی القاعده می تواند یکی از آنها را برگزیند که این شیوه های دفاعی در برابر سند عبارتند از دفاع ماهوی و دفاع شکلی که در این مقاله قصد داریم به بررسی دفاع ماهوی در برابر سند، دفاع شکلی در برابر سند و انواع روش های دفاع شکلی نسبت به سند را بررسی کنیم.

دفاع ماهوی در برابر سند

"روش‌های مختلف برای مقابله با اسناد وجود دارد.
یکی از این روش‌ها، 'مدافعت با ارجاع به جوهر معامله' است.
این روش‌ها را نمی‌توان به شمارهای محدودی تقسیم کرد، اما می‌توان آن‌ها را دسته‌بندی کرد و مهم‌ترین آن‌ها شامل ادعای بطلان معامله موردنظر در سند، ادعای لغو معامله موردنظر در سند، و ادعای عدم اجراپذیری تعهد موردنظر در سند به عنوان یکی از دلایل عدم انجام تعهدات است.
مدافعت با ارجاع به جوهر معامله یکی از روش‌هایی است که دیگران جای بحث درباره آن را در حوزه حقوق مدنی، حقوق تجارت و سایر شاخه‌های حقوق ماهوی قرار می‌دهند.
این نوع مدافعت با حقوق شکلی مثل روشنی دادرسی مدنی یا دادرسی کیفری کار ندارد.
لازم به ذکر است که شخصی که از مدافعت با ارجاع به جوهر معامله در برابر یک سند استفاده می‌کند، به نوعی اعتراف به اصالت سند می‌کند.
بنابراین، نمی‌تواند هم‌زمان با مدافعت با ارجاع به جوهر معامله، اشکالات شکلی را نیز بر سند ارجاع دهد.
برای آشنایی بیشتر با مفهوم دلیل در حقوق و ویژگی‌های آن، اینجا کلیک کنید.
"

دفاع شکلی در برابر سند و روش های آن

دفاع شکلی در برابر سند، یکی از روش‌های دفاعی است که به صورت "شکلی" معروف است.
دفاع شکلی در مقابل اسناد به معنای تشکیک در اصالت سند است؛ به طور کلی، طرفی که سند توسط او مورد اشاره قرار می‌گیرد، صدور سند توسط خودش یا درصورتی که سند به دیگری (مثلاً وراثت) تعلق دارد، صدور سند توسط شخص دیگر را رد می‌کند و یا آن را ناهمسان و متفاوت با چهره و وصف اصلی آن اعلام می‌کند.
دفاع شکلی یا تشکیک در اصالت سند، تنها تحت سه عنوان انکار، تردید و ادعای جعل قابل انجام است.
از این اصطلاحات، هم در قانون قدیم و هم در قانون جدید آیین دادرسی مدنی استفاده شده است و در عمل نیز کاربرد فراوانی دارند.
علاوه بر این، در لوایح طرفین دعوا و صورت جلسه‌های دادگاه، به جای انکار و تردید از اصطلاح "تکذیب سند" استفاده می‌شود.
البته این اصطلاح در قانون آیین دادرسی مدنی آمده نشده است و به همین دلیل، برخی دادگاه‌ها آن را به عنوان انکار یا تردید درنظر می‌گیرند و اهمیتی به آن نمی‌دهند.
مقوله "تکذیب" با "تکذیب ادعا" تماماً متفاوت است.
در "تکذیب ادعا"، شخصی که مخالف ادعا است، آن را رد می‌کند بدون اینکه درباره صحت ادعا مطمئن باشد.
از اینرو، اگر ادعا مستدل باشد، تنها تکذیب آن برای تثبیت حقیقت تأثیری ندارد و دادگاه براساس آن دلیل حکم می‌دهد.
اما "تکذیب سند" ابزاری موثر و کارا برای دفاع است؛ زیرا نیازمند اثبات اصالت سند توسط طرفی است که به آن سند استناد کرده است.

با توجه به توضیحاتی که ارائه شد، می‌توان نتیجه گرفت که روش‌های دفاع شکلی عبارتند از انکار، تردید و ادعای جعل که انکار و تردید بیشتر برای اسناد عادی استفاده می‌شود و برای سند رسمی کاربرد ندارد.
اما ادعای جعل به هر دو نوع سند، یعنی اسناد عادی و اسناد رسمی، می‌تواند مربوط شود.
برای کسب اطلاعات کامل در خصوص انکار و تردید و همچنین ادعای جعل سند، به اینجا کلیک کنید.