مطابق قانون مدنی، با اعلام رسمی عقد ازدواج، هر زوج به اندازه‌ای که مبلغ "میهن" را برای همسرش تعیین کرده است، نسبت به پرداخت آن بدهکار می‌شود. زیرا وی در قبال همسرش تعهد به پرداخت میهن را بر عهده گرفته است. زن به دلیل حقوق مالکیت، مجاز به هر گونه مالکیت و مصرف در مورد میهن خود است و حتی در صورت رضایت نکردن، همچنان مالک میهن است و می‌تواند آن را دریافت کند؛ اما در برخی شرایط، حق مالکیت میهن به زن تعلق نمی‌گیرد.

در این شرایط، این مسئله به خصوص با پرسش شوهر درباره آن مرتبط می‌شود که در چه شرایطی مهریه به همسر تعلق نمی‌گیرد؟ در قوانین مدنی، مواردی وجود دارد که در این حالت‌ها مهریه به زن واگذار نمی‌شود و بنابراین زوجین در صورت ابطال ازدواج باید از این مسائل آگاه باشند تا درباره مهریه به مشکل برنخورند.

با توجه به اهمیت بحث "مهریه" در زندگی زناشویی، در این مقاله قصد داریم، به این سوال پاسخ دهیم که آیا همیشه مهریه به زن تعلق می‌گیرد یا خیر؟ برای این منظور، در ابتدا، ما به توضیح "تعلق مهریه به زن" می‌پردازیم و سپس در ادامه، شرایطی را بررسی می‌کنیم که در آن‌ها مهریه به زن تعلق نمی‌گیرد. پس از مطالعه این مقاله، سوالات شما درباره عدم تعلق مهریه پاسخ خواهد یافت.

تعلق مهریه به زن

«یکی از حقوق مالی مهم در هنگام ازدواج برای زن، حق مالکیت مهریه است. طبق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، زن به محض انعقاد عقد نکاح به مالکیت مهریه می‌رسد و می‌تواند هر نوع تصرفی که مایل است در آن انجام دهد، به عنوان مثال می‌تواند درخواست دریافت مهریه خود را نماید یا مهریه را به هدیه بدهد.»

تعبیر دیگری از متن میتواند به صورت زیر باشد: در سیستم حقوقی فعلی، تعیین مهریه به دو شکل مهریه عند المطالبه و مهریه عند الاستطاعه انجام می‌شود. این دو مفهوم هرچند درباره شرایط و صورت وصول اندکی تفاوت دارند، اما یک نکته مشترک بین آن‌ها وجود دارد و آن این است که به هر حال، بر اساس قرارداد ازدواج، حق مالکیت مهریه به زن تعلق می‌گیرد و از این جهت مرد نیز موظف به پرداخت آن می‌باشد. به طور ساده می‌توان گفت که مهریه زن، به هر شکلی که تعیین شده باشد، از زمان ازدواج به زن تعلق دارد و مرد مجازات قانونی به دلیل‌هایی جزو به جز پرداخت آن نمی‌شود.

با توجه به قوانین مربوط، حتی پس از فوت شوهر، گرفتن مهریه از دارایی‌های او ممکن است و همچنین، زن می‌تواند بدون طلاق، به دست آوردن مهریه را در نظر بگیرد. ماده ۲۲۶ قانون امور حسبی تعیین می‌کند که مهریه زن، از ترکه متوفی پرداخت می‌شود و جزئیات آن باید بر اساس شرایط واقعی پرونده تعیین گردد. همچنین، در صورتی که زن از انجام وظایف خود به طور قانونی ممانعت کند، عدم تمکین کند، ناشزه باشد یا رابطه نامشروع داشته باشد، این موارد به تنهایی موجب ضبط حق مهریه از او نمی‌شود.

شرایط عدم تعلق مهریه به زن

همانطور که اشاره‌کرده‌ایم، به جز در موارد معدودی که در قانون پیش‌بینی شده است، قانوناً مهریه به زن تعلق می‌گیرد. در قانون مدنی، در برخی مواد، تعیین شده است که در چه شرایطی مهریه به زن تعلق نمی‌گیرد و همچنین، امکان خاتمه ازدواج بدون پرداخت مهریه به زن نیز ممکن است. مواردی که مهریه به زن تعلق نمی‌گیرد عبارتند از:

بطور معمول، اگر یک زوج تاجر یا تیغدار نباشند، نباید چنین زوجی نامیده شوند. آنها نباید با هم به نزدیکی بپردازند و زن برای خود مهریه ای دریافت نخواهد کرد. زیرا عقدی که در آن مرد موظف به پرداخت مهریه است، باطل است و شروع زندگی مشترک صحیحی ندارد. در نتیجه، صحیح این است که عقد و تعیین مهریه صورت نگرفته است. اما اگر بتوانند ارزش مرد را اثبات کنند، ممکن است بتوانند به توافقی دست یابند که منجر به پرداخت مهریه شود.

با توجه به قانون مدنی و ماده ۱۱۰۱، در صورتی که عقد نکاح به هر دلیلی فسخ شود و رابطه زناشویی بین زن و مرد رخ نداده باشد، زن حق مهریه نخواهد داشت. با این حال، در صورتی که فسخ نکاح به دلیل ناتوانی مرد در اعمال جنسی اتفاق بیفتد، زن تنها حق مستحق نصف مهریه را خواهد داشت.

اگر زوجین، هنوز مهریه را تعیین نکرده باشند و قبل از تعیین مهریه، زن فوت کرده باشد و هیچ رابطه زناشویی بین آنها شکل نگرفته باشد، مرد مجبور به پرداخت مهریه نمی‌باشد. اما اگر رابطه زناشویی شکل گرفته باشد، زن حق دریافت مهرالمثل را دارد و وراث زن نیز می‌توانند از مرد مهریه را دریافت کنند.

در بعضی موارد، حق مهریه به طور کامل به زن تعلق نمی‌گیرد. به عنوان مثال، در دوران نامزدی، اگر زوجین قصد طلاق و جدایی از یکدیگر را داشته باشند و رابطه زناشویی بین آن‌ها برقرار نشده باشد و همچنین همسر، دختر بکر باشد، مهریه زن به نصف مقدار اولیه خود کاهش می‌یابد.

در چه صورتی مهریه به زن تعلق نمیگیرد

بر اساس قاعده وجوب مهریه بر زن، هنگام انعقاد عقد ازدواج، زن صاحب مهریه است و به عنوان مالک مهریه، او می تواند هر نوع مالکیتی را که می خواهد، مانند اهدای مهریه، انجام دهد. با این حال، قوانینی وجود دارند که در شرایط خاصی، مهریه را به زن تعلق نمی دهند.

با توجه به ماده 1092 قانون مدنی، در صورتی که شوهر قبل از رابطه جنسی، همسر خود را طلاق دهد، همسر مستحق نصف مهر خواهد بود. اگر شوهر قبلاً بیش از نصف مهر را پرداخت کرده باشد، او حق دارد مازاد از نصف مهر را به صورت نقدی یا از طریق معامله دیگری استرداد کند. در نتیجه، در صورتی که شوهر قبل از رابطه بین زوجین رخ دهد و همسر خود را طلاق دهد، همسر تنها نصف مهر را دریافت خواهد کرد و هرگونه بخشی اضافه از مهر، حتی اگر قبلاً دریافت شده باشد، مسترد خواهد شد.

بر اساس ماده ۱۰۸۸ قانون مدنی، در صورتی که یکی از همسران قبل از تعیین مهر و قبل از نزدیک شدن فوت کند، هیچگونه مهریه‌ای برای زن مستحق نخواهد بود. در زواج دائم، همسران می‌توانند پس از عقد، مهر را تعیین کنند؛ اما بر اساس این ماده، در صورتی که هر کدام از طرفین قبل از نزدیک شدن و تعیین مهریه فوت کند، مهریه به زن تعلق نخواهد گرفت.