دادگاه اختصاصی

قانونگذاران در نظام حقوقی ایران، در قوانین آیین دادرسی مدنی و کیفری، تلاش می‌کنند تا با تدوین شرایط و مقتضیات و صورت ورود به دادگاه در دعاوی کیفری و حقوقی، همچنین، قواعد مربوط به اصول رأی‌گیری، تا جای ممکن نظم و وحدت را در رسیدگی به دعاوی حفظ و شرایط رسیدگی عادلانه را فراهم کنند.

بین اقداماتی که قانونگذاران به آن‌ها پرداخته‌اند، در نظرگرفتن "دادگاه‌های اختصاصی" قرار دارد که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند و فقط به جنایاتی که در صلاحیت آن‌ها قرار دارند، می‌پردازند.
اطلاع از انواع دادگاه‌های اختصاصی و جرایمی که در مختصات آن‌ها قرار دارد، ضروری به نظر می‌رسد، زیرا برای رسیدگی به دعاوی لازم است آن را در دادگاه مربوطه مطرح کرد.

در این مقاله ما قصد داریم درباره یک موضوع مهم در حقوق صحبت کنیم.
قصد داریم تفاوت‌ها و تقسیم بندی‌های مختلف بین دادگاه اختصاصی و دادگاه تخصصی را بررسی کنیم.
همچنین، ما قصد داریم در مورد صلاحیت‌ها و محل قرارگیری دادگاه اختصاصی توضیح دهیم.
در انتها، نحوهٔ ابلاغیه و احضاریه در دادگاه اختصاصی را مورد بررسی قرار دهیم.

دادگاه اختصاصی چیست

قبل از توضیح درباره مفهوم دستگاه قضایی خاص چیست؟ مهم است بدانیم که در سیستم حقوقی کیفری و مدنی، دادگاه به عنوان سازمانی قانونی برای رسیدگی به دعاوی در حوزه‌های گوناگون وجود دارد و دارای سه نوع مختلف است؛ به عبارتی دادگاه عمومی، دادگاه خاص و دادگاه تخصصی به این نوع دستگاه‌ها اشاره می‌شود.

دادگاه‌های عمومی شامل دادگاه‌های حقوقی و دادگاه‌های کیفری است.
این دادگاه‌ها حق رسیدگی به همه دعاوی را دارند، به جز دعاوی ای که قانون، مستثنا کرده و آنها را در صلاحیت دادگاهی دیگر قرار داده است.

دادگاه تخصصی، در دسته‌ای از دادگاه‌های عمومی حقوقی یا کیفری قرار می‌گیرد.
این دادگاه‌ها مختص به حوزه‌های خاصی از قوانین هستند و رسیدگی به موارد تخصصی مربوط به آن حوزه را بر عهده دارند.
اما این به معنای عدم رسیدگی آن‌ها به دعاوی دیگر می باشد.
برخی مثال‌هایی از این دادگاه‌ها شامل دادگاه اطفال و مجتمع ویژه جرایم اقتصادی است.

تقسیم بندی دادگاه اختصاصی

بعد از توضیح در مورد تعریف دادگاه اختصاصی، در این بخش از مقاله هدف ما، بحث درباره تقسیم بندی این دادگاه ها است و باید توضیح دهیم که هر کدام از آنها به کدام نوع جرایم می‌پردازند.
تقسیم بندی دادگاه‌های اختصاصی به صورت زیر است: 1.
دادگاه‌های کیفری: به بررسی و رسیدگی به جرائمی که تخصص در زمینه کیفری دارند می‌پردازند.
2.
دادگاه‌های حقوقی: این نوع دادگاه‌ها برای رسیدگی به امور حقوقی، قراردادی و مدنی استفاده می‌شوند.
3.
دادگاه‌های اداری: به بررسی امور مرتبط با اداره و عملکرد اداری می‌پردازند.
4.
دادگاه‌های تجاری: برای رسیدگی به امور مرتبط با قوانین تجارت و تجارت بین‌المللی استفاده می‌شوند.
5.
دادگاه‌های خانواده و امور تکمیلی: به بررسی و رسیدگی به امور خانوادگی و امور تکمیلی می‌پردازند.

دادگاه انقلاب یک موسسه قضایی است که مسئولیت بررسی و داوری پرونده‌های مرتبط با جرائم و انتهاپذیری از سیاست‌های دولت را برعهده دارد.
این دادگاه با رعایت قوانین و مقررات جاری در استانداردهای عدالت و امنیت، با اخذ و تحلیل شواهد و شنیدن طرفین در یک فضای عادلانه و منصفانه، به صدور حکم و اجرای عدالت در برابر جنایتکاران می‌پردازد.
با توجه به اهمیت و حساسیت وظایف این دادگاه، پذیرش وظیفه قضاوت در آن توسط قضاتی مجرب و شایسته با توانمندی‌های لازم صورت می‌گیرد، تا جرمکاران بر اساس قوانین و مقررات اجرایی و قانون اساسی محاکمه و مجازات شوند.

یکی از نوع‌های دادگاه تخصصی مربوط به دادگاه انقلاب است که به صورت انحصاری به رسیدگی در مورد دعاوی خاصی مرتبط با جنایت‌هایی مانند اخلاقیات نابخردانه، فساد مالی، جرائم علیه امنیت ملی، توهین به رهبران انقلاب اسلامی، جاسوسی به سود دشمنان، قاچاق مواد مخدر، نقض ماده 49 قانون اساسی و جرائم مرتبط با توطئه علیه نظام جمهوری اسلامی، ترور و تخریب مؤسسات با هدف مبارزه با نظام مربوط می‌شود.

دادگاه ویژه روحانیت یک مجمع قضایی است که صلاحیت پرداختن به پرونده‌هایی را دارد که مستقیماً با امور مربوط به روحانیت و اعتقادات دینی مرتبط هستند.
این دادگاه متشکل از قضاتی متخصص در حوزه مذاهب مختلف است و وظیفه آن ارائه عدالت در قضاوت بین طرفین با توجه به قوانین و مقررات دینی مرتبط می‌باشد.
هرگونه تضادی که بین مقررات دینی و قوانین مدنی وجود دارد، در این دادگاه بررسی و تصمیم‌گیری می‌شود.
برخی از موضوعات قابل بررسی در دادگاه ویژه روحانیت عبارتند از تفسیر قرآن، قضایای خانوادگی، عقاید و افکار دینی و هرگونه تخلفات و جرائمی که مربوط به روحانیت باشد.
در این دادگاه، روحانیان و دینیوسالاران می‌توانند به سمت قضات منصوب شده و درباره موضوعات و مشکلات در حوزه دینی، به روش ظرفیت‌سنجی و از طریق مراجعه به دادگاه ویژه روحانیت حل و فصل کنند.

دادگاه ویژه روحانیت، همانند دادگاه انقلاب، یکی از دادگاه‌های چند منظوره است که وظیفه بررسی جرایم عمومی روحانیان و نیز تخلفات اعمال‌شده توسط آنان را برعهده دارد.
همچنین، این دادگاه مسئولیت رسیدگی به تمام اموری که توسط وحی منشور معظم رهبری تعیین شده، از جمله دعاوی مربوط به اختلافات محلی و تهدید به امنیت عمومی (در صورتی که طرف اختلاف روحانی باشد) را برعهده می‌گیرد.

دادگاه انتظامی قضات مرجعی است که در راستای انصاف و اجرای قوانین فعالیت می‌کند.
این دادگاه به منظور حل و فصل اختلافات و تعیین نتیجه پرونده‌ها، به منزله نماینده سیستم قضایی عمل می‌کند.
در این دادگاه، قضات همراه با رعایت اصول عدالت و جلوگیری از تعارض منافع، پرونده‌ها را بررسی و صلاحیت‌های لازم را به خرج می‌دهند.
این رسیدگی‌ها به صورت عمومی و عادلانه صورت می‌گیرد تا تصمیمات صادرشده شفاف و قابل توجیه باشند.

دهها دادگاه وجود دارد که طبق قانون نظارت بر رفتار قضات شکل گرفته‌اند.
یکی از این دادگاه‌ها دادگاه انتظامی قضات است که به دو بخش دادگاه عالی انتظامی قضات و دادگاه تجدید نظر انتظامی قضات تقسیم می‌شود.
این دادگاه به مسائلی مانند تخلفات انتظامی قضات یا تعلیق قاضی از خدمت قضایی به دستور دادستان می‌پردازد.

دادگاه انتظامی وکلا و کارشناسان قوه قضاییه، همواره در حفظ عدالت و اجرای قوانین بر اساس اصول عدل و انصاف تلاش می‌کنند.
وکلا با استفاده از دانش و تخصص خود، در دادگاه ها به مشتریان خود کمک می‌کنند و دفاع حقوق آن‌ها را برعهده می‌گیرند.
در عین حال، کارشناسان قوه قضاییه نقشی مهم در روند دادرسی دارند.
آن‌ها با تحلیل اطلاعات و مدارک موجود، به دادگاه ها در تصمیم‌گیری و ارائه نظر فنی کمک می‌کنند.
تخصص و تجربه آن‌ها در حوزه حقوق و قوانین، ضمانتی برای حصول عدالت و تعیین صحت تصمیمات قضایی است.
با همکاری و تلاش مشترک، دادگاه انتظامی، وکلا و کارشناسان قوه قضاییه در تحقق اهداف قانونی، اجرای عدالت و حفظ حقوق شهروندان نقش مؤثری دارند.
این نهادهای قانونی با استفاده از قدرت و اختیارات خود، در رسیدگی به پرونده‌ها و تعیین مصادیق جرم، بر سرعت و دقت بسیاری اصرار دارند.
با توجه به این سازوکارهای پیچیده، اطمینان به اجرای عادلانه و قاطعانه اصول قانونی در جامعه فراهم می‌شود.

دادگاه انتظامی وکلا و کارشناسان قوه قضاییه یک دادگاه اختصاصی است که به مسائل و جرائم مرتبط با وکلا و کارشناسان قضاییه در حیطه خدمت و شغلشان مربوط می‌شود.
این دادگاه بر اساس تبصره ماده ۲۷ آیین‌نامه اجرایی ماده ۱۸۷ قانون برنامه سوم توسعه تشکیل شده است.

توجه شود که دادگاه خانواده، یک دادگاه تخصصی است که پس از تصویب قانون جدید حمایت از خانواده، بر اساس ماده 1 آن که مفاد آن تقتضای "بررسی و رسیدگی به امور و دعاوی خانوادگی" را دارد، قوه قضاییه ملزم به ایجاد شعبه‌های دادگاه خانواده در تمام مناطق قضایی شهرستان‌ها در زمان حداکثر سه سال پس از تصویب این قانون است.
به همین دلیل، قابل پیش بینی است که دادگاه خانواده به عنوان یک دادگاه ویژه در دسته‌بندی دادگاه‌های تخصصی قرار گیرد.

تفاوت دادگاه اختصاصی و دادگاه تخصصی

یکی از سؤالاتی که اغلب مطرح می‌شود، مربوط به تفاوت بین دادگاه تخصصی و دادگاه اختصاصی است.
در اینجا، به بررسی این تفاوت‌ها می‌پردازیم.
دادگاه تخصصی: دادگاهی است که در آن قضاوت درباره قضایای خاص و متخصصانه‌ای صورت می‌گیرد.
در این دادگاه، قضات با تجربه و تخصص در حوزه‌های مختلف صدور حکم و قضاوت می‌کنند.
بنابراین، این نوع دادگاه برای موارد خاصی مانند جرایم مالیاتی، جرایم فناوری اطلاعات و غیره اختصاص داده می‌شود.
دادگاه اختصاصی: دادگاهی است که برای حل و فصل مواردی با مسائل خاص و ویژه تشکیل می‌شود.
در این دادگاه، قضات متخصص در زمینه‌های متفاوت به صورت اختصاصی به اینگونه موارد پرداخته و صدور حکم می‌کنند.
برخی از مثال‌های این دادگاه‌ها عبارتند از: دادگاه خانواده، دادگاه کار، دادگاه اداری و غیره.
با این توضیحات، می‌توان گفت که تفاوت بین دادگاه تخصصی و دادگاه اختصاصی در نوع قضاوت و تخصص قضات آنها است.

اولین تفاوتی که بین دادگاه اختصاصی و دادگاه تخصصی وجود دارد، این است که دادگاه اختصاصی زیرمجموعه‌ای از هیچ دادگاه دیگری نیست، اما دادگاه تخصصی به عنوان زیرمجموعه‌ای از دادگاه‌های عمومی حقوقی یا کیفری عمل می‌کند.

در دستگاه‌های قضایی، تفاوت بین دادگاه اختصاصی و دادگاه تخصصی وجود دارد.
دادگاه‌های اختصاصی تنها به موضوعات خاصی که قانون گذار تعریف کرده است، مرتبط هستند و حق رسیدگی به هرگونه دعوایی که خارج از این موضوعات باشد را ندارند.
اما دادگاه‌های تخصصی علاوه بر اینکه به موضوعات تخصصی می‌پردازند، مانند جرایم اطفال، حق رسیدگی به سایر جرایم و دعاوی حقوقی و کیفری را نیز در دست دارند.

صلاحیت ذاتی انواع دادگاه اختصاصی

در قسمت قبلی، نوعی از دادگاه‌های ویژه را معرفی کردیم و اشاره کردیم که بر اساس قانون یا دستور العملی تشکیل شده‌اند.
در این قسمت از مقاله قصد داریم تا درباره صلاحیت ذاتی این دادگاه‌های ویژه توضیح دهیم.
البته، قبل از آن باید بدانید که صلاحیت ذاتی به طور کلی به چه معناست از دید قانون آیین دادرسی.

صلاحیت ذاتی به معنای تعیین شده توسط قانون‌گذار است و به این معناست که هر دادگاه، صرفاً برای رسیدگی به دعاوی خاصی صلاحیت داشته باشد.
اگرچه قانون‌گذار، دادگاه را صالح برای رسیدگی به آن دعاوی ندانسته باشد، اما اگر دعوا به آن دادگاه ارجاع داده شود، باید با اصدار حکمی بی‌صلاحیتی، پرونده را به دادگاه صالح منتقل کند.
انواع مختلفی از دادگاه‌های اختصاصی نیز صلاحیت ذاتی ویژه‌ای دارند که به شرح زیر است:

• دادگاه کیفری: مختص به رسیدگی درباره جرم‌ها و تخلفات کیفری است.
  
• دادگاه حقوقی: اختصاص یافته به دعاوی مربوط به حقوق مالکیت، قراردادها و موارد مشابه.
  
• دادگاه اداری: برای رسیدگی به اختلافات مربوط به عملکرد ادارات دولتی و سازمان‌های عمومی تشکیل شده است.
  
• دادگاه کشاورزی: صلاحیت در خصوص دعاوی مربوط به امور کشاورزی و املاک روستایی را دارد.
  
• دادگاه کار: مختص رسیدگی به اختلافات کارگران و کارفرمایان است.
  

صلاحیت ذاتی دادگاه انقلاب برای رسیدگی به چندین نوع جرم وجود دارد.
این دادگاه می‌تواند به جرایمی که علیه امنیت ملی، محاربه و فساد فی الارض، توهین به رهبران انقلاب و یا جاسوسی به نفع دشمن مرتبط هستند، پرداخته و آنها را بررسی کند.
همچنین، دادگاه انقلاب می تواند دعاوی مربوط به اصل 49 قانون اساسی و جرایم مرتبط با قاچاق مواد مخدر را نیز بررسی کند.
البته، در این جمله از تگ‌های اچ تی ام ال بهره گرفته شده است.

صلاحیتهای اصلی و وظایف یک دادگاه ویژه روحانیت، تنها به مسائل مربوط به جرایم عمومی و نقض قوانین روحانیت محدود نیست؛ بلکه شامل هر مسئله‌ای است که توسط مقام معظم رهبری مشخص شده باشد.
این دادگاه توانایی رسیدگی به اینگونه پرونده‌ها و موارد را دارد که دارای تأثیری بر جان و اعتقادات افراد روحانیتمند و مردم عادی دارد.
ضمناً، پرونده‌هایی که به این دادگاه ارجاع می‌شوند، با استفاده از تکنیک‌ها و اصول حقوقی به منظور تحقیق و صدور حکم منصفانه و بر پایه قانون، بررسی می‌شوند.

صلاحیت دادگاه انتظامی قضات شامل رسیدگی به تخلفات انتظامی قضات و مسائل مهمی مانند ترفیع درجه و تعلیق خدمت آن‌ها است.
همچنین، صلاحیت ذاتی دارایی دادگاه انتظامی وکلا و کارشناسان قوه قضاییه فراهم شده است تا به جرایم و موضوعات مربوط به وکلا و کارشناسان قوه قضاییه در حوزه خدمت و شغل آن‌ها رسیدگی کنند.

صلاحیت محلی انواع دادگاه اختصاصی

توضیح در مورد صلاحیت محلی دادگاه‌ها، یکی از صلاحیت‌های پیش‌بینی شده در قانون آیین دادرسی است.
این صلاحیت به حق دادگاه‌ها برای بررسی و رسیدگی به پرونده‌های محلی ارتباط دارد.
در اینجا، صلاحیت محلی دادگاه‌ها بیشتر درباره دادگاه‌های اختصاصی است.
اما قبل از اینکه به توضیح درباره صلاحیت محلی دادگاه‌های اختصاصی بپردازیم، باید معنی و جایگاه صلاحیت محلی را مشخص کنیم.

تعبیر صلاحیت محلی یا صلاحیت نسبتی مربوط به محدوده جغرافیایی است.
به بیان دقیق‌تر، صلاحیت مکانی به این معناست که کدام دادگاه می‌تواند برای بررسی و رسیدگی به جرم یا اختلاف حقوقی مورد شکایت معتبر باشد.
در آیین دادرسی کیفری، دادگاهی صالح به رسیدگی به جرم می‌باشد که در محل وقوع جرم قرار دارد.
همچنین، در آیین دادرسی مدنی، دادگاه محل اقامت خوانده در دعاوی مربوط به مال منقول، صالح به رسیدگی به درخواست مطرح شده است.

در مورد دادگاه اختصاصی، رویکردی متفاوت داریم.
به این صورت که اگر دادگاه اختصاصی در محل وقوع جرم وجود داشته باشد، مسئولیت برای بررسی جرم و صدور حکم به آن دادگاه مربوط می‌شود.
اما در صورتی که در محل وقوع جرم، دادگاه اختصاصی وجود نداشته باشد، دادگاه نزدیک‌ترین منطقه قضایی را برای رسیدگی به پرونده و اعمال عدالت تعیین می‌کند.

"در قسمت‌های قبلی مقاله، مفهوم صلاحیت ذاتی و محلی دادگاه اختصاصی و تفاوت آن با دادگاه تخصصی را توضیح داده‌ایم.
در این بخش، قصد داریم به شرحی درباره دریافت ابلاغیه و احضاریه در دادگاه اختصاصی بپردازیم.
"

با راه اندازی یک سیستم الکترونیکی با نام "ثنا"، امروزه تمامی اعلانات مربوط به مراجع دادگستری از طریق پیامک به تلفن همراه ارسال می‌شود.
این سیستم متن اعلانات را به حساب کاربری هر فرد در سامانه "ثنا" ارسال کرده و فرد مطلع می‌شود که باید به سامانه مراجعه کرده و متن اعلان را مطالعه نماید.

در صورت عدم وجود حساب کاربری در سامانه ثنا، باید ابتدا حساب کاربری خود را در این سامانه ایجاد کرده و هویت خود را تأیید کنید.
سپس با استفاده از نام کاربری و رمز عبور خود وارد حساب کاربری خود شوید و اطلاعیه ارسالی را ملاحظه کنید.